Izotz arotik hona, endemismoa kolokan
Azken glaziazioan Euskal Herriko lurraldea zapaltzen zuten mamutek, leizeetako hartzek, bisonteek eta baita hienek ere. Elur iraunkorrera eta hotzera egindako animalia horiek desagertu egin ziren baldintza glaziarrekin batera. Baina dinosauroen desagerpenaren garaian ugaztun txikiek biziraun zuten moduan, azken glaziazioan ere baldintza horietara ohitutako animaliatxo bat konfinatuta geratu zen habitat jakin batzuetara, eta hala iritsi da gaur egunera arte muturluzea.
Pirinioetako desmana, ur-satorra edo muturluzea (Galemys pyrenaicus) ugaztun txiki bat da, trikuen, satitsuen eta satorren taldekoa. Erdi-urtarra da, eta Iberiar Penintsularen iparraldean eta Pirinioetan bizi da, errekastoetan barrena. Uretan bizi den sator itxurako animalia muturluzea dugu, beraz.
Izotz aroetan bizitzera moldatutako animalia izanik, erreka hotzak behar ditu muturluzeak, eta errazagoa da ibaien goi-ibilguetan aurkitzea. Animalia txikia da, ordea, eta fisikaren legeek agindu moduan, beroa segituan galtzen du. Horri aurre egiteko, ziztu bizian mugitzen da eta ikaragarrizko jatuna da; egunero bere pisua halako bi edo hiru jan behar du. Uretako zomorro txikiez elikatzen da gehienbat.
Ederra izan behar du halako animalia txiki eta kementsua bere saltsan ikustea, baina hura ikertzen dutenek eta beste gutxi batzuek izango zuten halako zortea, oso zaila baita muturluze batekin topo egitea. Alde batetik, animalia gautarra delako. Eguna erreka ertzeko arrakalaren batean pasatzen du, habian goxo gordeta. Gaua iristearekin batera, zulotik irten eta ibaian igerian ibiltzen da ehunka metro gora eta behera, korrontearen alde zein kontra, janari bila. Hala ere, muturluze bakoitzak bereziki gustuko dituen eremuak dituela dirudi, eta eremu horiek ur-lasterrak izan ohi dira, ongi oxigenatutako eta abiadura biziko eremuak. Bertan dago haien bazkaleku aproposena. Muturluzeak ur azpian ehizatzen du, eta bere gorputzak flotatu egiten duenez, ur-korronte bizkorrek urperatuta egoten laguntzen diote. Erreka-hondoko harriei itsatsi eta bertan egoten da zomorroak jan eta jan. Harrapariengandik babesteko ere estrategia ederra da urperatuta egotea.
Landaretzaz inguratutako erreka garbi eta bizkorrak behar ditu, beraz, muturluzeak. Horiek aurkitzea geroz eta zailagoa da, eta gauza bera gertatzen ari da muturluzearekin ere. Azken hamarkadotan %85 murriztu da haren banaketa penintsula osoan. Erreken baldintza optimoetan eragina duen edozerk asaldatzen du muturluzea; ur-fluxuaren abiadura murrizteak kanalizazioen bidez, oztopo artifizialak eraikitzeak edo uraren kutsadurak.
Gogorarazi behar dugu, gainera, gizakiontzat “txukuntasuna” denak ez duela balio eremu naturaletan. Muturluzearentzat eta beste hainbat animalia urtar eta erdi-urtarrentzat, erreka “txukunak” kutsadura gabeak dira, eta habitaten aniztasuna dutenak. Ibaiertzeko landareak, enbor zatiak, orbel usteldua eta harri puskak ez dira zikintasuna, aniztasuna baizik; azken finean, muturluzea bezalako ondare endemiko eta bakarrak bizirautea ahalbidetzen duten guneak.
MUTURLUZEA Galemys pyrenaicus
TALDEA: Ornoduna / Ugaztuna.
NEURRIA: 11-13 cm isatsa gabe. 50-80 gramoko pisua.
NON BIZI DA? Ongi oxigenatutako eta abiadura handiko ur-lasterretan, mendiko erreketan.
ZER JATEN DU? Ornogabeak.
MEHATXU NAGUSIAK: Erreketako kutsadura, oztopo artifizialak eta erreketako ur-emaria txikitzen duten kanalizazioak.
BABES MAILA: Espezieen Espainiako Katalogoan, “ahul” kategorian sartuta daude Hego Euskal Herriko populazioak.
Gurean hain ezaguna den hegazti hau ustelzale porrokatua da, eta honek ez dio fama onik ekarri. Batzuek arrano, buitre, futre, hatxarrano edo mirusai deitzen diote; izen ofiziala sai arrea (Gyps fulvus) da.
Gaur egun Lur planetan bizi diren intsekturik handienek 30 cm inguruko tamaina izan dezakete, gizaki baten seiren bat, gutxi gorabehera. Horien artean daude tximeleta eta sits erraldoiak edo kakalardo potoloak. Halako izaki harrigarrien aurrean nola bada erreparatu lau... [+]
Arboletako hostoak eroriak dira eta basoko lurra estalia dute. Lurraren eta hosto gorrituen artean, alabaina, sortzen da geruza fin bat, arreta gutxi jasotzen duena, baina espezie askoren biziraupenerako garrantzi handia izan dezakeena. Hezetasuna mantentzen du, zomorroak... [+]
Duela 180 milioi urte Pangea kontinentea zatitu zenerako ikasia zuen aingirak Thetis itsasoa zeharkatzen. Ordudanik kontinenteak mugituz joan dira, eta aingira espezieak ezberdinduz. Jatorrizko arbaso beretik bereizi diren 20 aingira espezieen artean, gurea da, ibai-aingira edo... [+]
Koloretsuak, distiratsuak, forma xelebre bezain ederrekoak diren heinean, nudibrankioek beste planeta batetik iritsitako izakiak dirudite. Itsas hondoko izaki biluzi hauek 1980ko hamarkadako gandorretako kolore biziak eta Parisko joskintzako izen handien moda arkitektonikoa... [+]
Ugaztun hitza entzutean, askotan burura etortzen zaizkigun lehen ordezkariak tamaina handienekoak izan ohi dira: hartza, otsoa, oreina… Batzuetan etxekotutako katua edo txakurra dira agertzen lehenak, edo urruneko lehoiak eta elefanteak. Ikusgarritasunak lehia irabazi ohi... [+]
Badira hainbat espezie arrandegietan beti egotera derrigortuak diruditenak. Haien arteko arrain batek dirdira berezia du, urrezko koroarekin begiratzen baikaitu: urraburuak (gazteleraz ere, ezaugarri berari men eginez, dorada-k). Ondoan haien artean anaiak diruditen sorta dago,... [+]
Gaua da. Zuhaitzetan geratzen diren hosto gutxien artetik igarotzen da ilargiaren argia. Isiltasuna da nagusi. Txoriak sasi artean daude, babestuta lo, lo-edo. Baina bat batean zerbaitek kolpatu du sasia. Txori gehienak izutu diren arren, izoztuta bezala geratu dira, isilik... [+]
2016an ikusi omen zuten lehen aldiz Herrialde Katalanetan. Bi urte geroago, 2018an alegia, Xanti Pagola eta Imanol Zabalegui entomologoek Gipuzkoan azaldu zela jakitera eman zuten. Eta euskaraz izendatu ere bai! Urte batzuk pasa dira eta ez dut esango gure artean ikusteaz ohitu... [+]
Asko hitz egiten da basoaz azken aldian. Basoak berreskuratzeaz, basoak sortzeaz eta basoaren hedadura zabaltzeaz entzungo duzu sarri. Eta ekintza ona izan daiteke zalantzarik gabe, ekosistema moduan duen balioa handia delako. Baina, basoari jartzen diogun atentzio eta indar... [+]
Antzinako greziar eta erromatarrek izaki mitologikotzat zituzten animalia hauek, itsas hondoan jaio eta hazi ostean, lehorreko zaldien tamainara heltzean, Neptunoren gurditik tiratuko omen zuten. Urrutian ikusten omen zituzten, olatu tontorretan jauzika.
Badoaz basoak kolorez aldatzen, haizea hozten eta egunak mozten. Badator negua, eta lur lehorrean ageri da; baita itsasoan ere. Animalia migratzaileak hasi dira hegoalderanzko bidean, eta zerutik kurriloak hegan pasatzen diren bitartean, itsasotik zerea doa, ur epelagotara... [+]
Sardina bat... bi sardina... topatu ziren...
Atlantikoan, Mediterraneoan, Indikoan, Pazifikoan… Gauez bada, 25-55 metroko sakoneran; egunez sakonago, 100 metrorainokoan, harrapariengandik babesteko.
Ürx’aphal bat badügü
herrian trixterik,
Nigarrez ari düzü
kaloian barnetik,
Bere lagün maitiaz
beit’izan ützirik:
Kuntsola ezazie,
ziek adixkidik.
Atal honetan behin baino gehiagotan aipatu izan dugu izaki txikien munduan (gurean bezalaxe) itxurak okerrera eramaten gaituela, sarritan. Eta gaur dakarkigun laguna horren adibide garbia da, animalia gutxi izango baita Lurrean itxura ahulagoa edo kalteberagoa duenik. Horrez... [+]