Itsasoko erraldoi nekaezina
Badoaz basoak kolorez aldatzen, haizea hozten eta egunak mozten. Badator negua, eta lur lehorrean ageri da; baita itsasoan ere. Animalia migratzaileak hasi dira hegoalderanzko bidean, eta zerutik kurriloak hegan pasatzen diren bitartean, itsasotik zerea doa, ur epelagotara igerian.
Zere arrunta zetazeo bizardun (mistizeto) bat da. Askok balea esaten diote, itsas ugaztuna delako eta bizarrak dituelako, baina ez da hertsiki balea. Munduan lau balea espezie daude, horietako bat euskal balea (Eubalaena glaciaris). Animalia horri izena eman genion euskaldunok baina bizitokia kendu, eta orain Ozeano Atlantikoaren beste aldean bizi da gehienbat, Ipar Amerikako kostaldean barrena.
Zere arrunta bai topatu dezakegu Kantauri itsasoan, eta izatez, gure itsasoko zetazeo bizardun ugariena da. Baina ugaritasuna aldatu egiten da urtaroaren arabera; hain zuzen ere, animalia migratzailea delako. Udan aurkitu ditzakegu zere arrunt gehien Bizkaiko Golkoan: 2019ko azken estimazioen arabera, 1.000 zere inguru. Neguan, berriz, 250 bat egoten dira gure inguruko uretan. Nora joaten dira, ordea? Eta zergatik?
Bada, migratzen duten ipar hemisferioko animalia gehienak bezalaxe, udan iparralderantz igotzen dira elikagai bila, eta negua datorrenean beherantz abiatzen dira, hotzetik ihesi. Zere arruntak bizarrak ditu esan bezala, eta ezaugarri horrek pista bikaina ematen digu bere elikatzeko beharren inguruan.
Munduko bigarren animalia handiena da zere urdinaren atzetik, baina bitxia bada ere, animalia oso txikiez elikatzen da (zere urdina bezalaxe), normalean uretan esekitako krillaz. Ahoa zabaldu eta ahalik eta ur gehien sartzen du, ondoren itxi eta bizarretatik ura kanporatzeko. Baina elikagaia bizarretan katigatuta geratzen zaio. Krillaren eta, oro har, zooplanktonaren ugaritasuna hertsiki lotuta dago fitoplanktonaren ugaritasunarekin, lehena bigarrenaz elikatzen baita. Eta iparraldeko itsasoetan, udaran, fitoplankton bloom edo bat-bateko hazkundeak egoten dira. Horregatik, hain zuzen ere, migratzen dute zere arruntek udaran goi latitudeetara.
Negua hurbiltzen den heinean, ordea, zere arruntaren ugalketa garaia iristen da, eta hegoalderantz bidaiatzen dute berriro ere. Ernaldiak urte bat iraun ohi du, eta hurrengo urtean ur epeletan jaioko dira kumeak, amak beste migrazio ziklo bat egin ostean. Zere arrunta ugaztuna da noski, eta horrek esan nahi du, gainontzeko ugaztunek bezalaxe, emeek titiak dituztela eta kume jaioberriek esnea hartzen dutela; uretan, bai.
1986an, Nazioarteko Baleazaleen Batzordeak (IWC, ingelesezko siglak) luzamendua jarri zuen indarrean baleen ehiza komertzialean. Ordurako, zere arrunten ugaritasuna nabarmen murriztuta zegoen Ipar Atlantikoan. Luzamenduaz geroztik, populazioek gora egin dute, baina herrialde batzuek ehizan jarraitzen dute. Europan Islandia da zere arruntak ehizatzen dituen herrialdea, eta 2024ko udan 128 ehizatzeko baimena izan dute.
ZERE ARRUNTA (Balaenoptera physalus)
TALDEA: Ornoduna/Ugaztuna/ Zetazeoa/Mistizetoa.
NEURRIA: 22-24 m (emeak handiagoak dira). 60.000-90.000 kg-ko pisua.
NON BIZI DA? Munduko ozeano guztietan, latitude ekuatorial eta polarretan izan ezik.
ZER JATEN DU? Krilla eta kopepodoak gehienbat. Arrain pelagiko txikiak edo txipiroiak ere jaten ditu.
BITXIKERIA: Zetazeo bizkorrenetakoa da igerian; 40 km/h abiadura lor dezake.
BABES MAILA: Naturaren Kontserbaziorako Nazioarteko Batasunaren Zerrenda Gorrian “Kaltebera” izendatua 2018tik.
Ugaztun hitza entzutean, askotan burura etortzen zaizkigun lehen ordezkariak tamaina handienekoak izan ohi dira: hartza, otsoa, oreina… Batzuetan etxekotutako katua edo txakurra dira agertzen lehenak, edo urruneko lehoiak eta elefanteak. Ikusgarritasunak lehia irabazi ohi... [+]
Badira hainbat espezie arrandegietan beti egotera derrigortuak diruditenak. Haien arteko arrain batek dirdira berezia du, urrezko koroarekin begiratzen baikaitu: urraburuak (gazteleraz ere, ezaugarri berari men eginez, dorada-k). Ondoan haien artean anaiak diruditen sorta dago,... [+]
Gaua da. Zuhaitzetan geratzen diren hosto gutxien artetik igarotzen da ilargiaren argia. Isiltasuna da nagusi. Txoriak sasi artean daude, babestuta lo, lo-edo. Baina bat batean zerbaitek kolpatu du sasia. Txori gehienak izutu diren arren, izoztuta bezala geratu dira, isilik... [+]
2016an ikusi omen zuten lehen aldiz Herrialde Katalanetan. Bi urte geroago, 2018an alegia, Xanti Pagola eta Imanol Zabalegui entomologoek Gipuzkoan azaldu zela jakitera eman zuten. Eta euskaraz izendatu ere bai! Urte batzuk pasa dira eta ez dut esango gure artean ikusteaz ohitu... [+]
Asko hitz egiten da basoaz azken aldian. Basoak berreskuratzeaz, basoak sortzeaz eta basoaren hedadura zabaltzeaz entzungo duzu sarri. Eta ekintza ona izan daiteke zalantzarik gabe, ekosistema moduan duen balioa handia delako. Baina, basoari jartzen diogun atentzio eta indar... [+]
Antzinako greziar eta erromatarrek izaki mitologikotzat zituzten animalia hauek, itsas hondoan jaio eta hazi ostean, lehorreko zaldien tamainara heltzean, Neptunoren gurditik tiratuko omen zuten. Urrutian ikusten omen zituzten, olatu tontorretan jauzika.
Sardina bat... bi sardina... topatu ziren...
Atlantikoan, Mediterraneoan, Indikoan, Pazifikoan… Gauez bada, 25-55 metroko sakoneran; egunez sakonago, 100 metrorainokoan, harrapariengandik babesteko.
Ürx’aphal bat badügü
herrian trixterik,
Nigarrez ari düzü
kaloian barnetik,
Bere lagün maitiaz
beit’izan ützirik:
Kuntsola ezazie,
ziek adixkidik.
Atal honetan behin baino gehiagotan aipatu izan dugu izaki txikien munduan (gurean bezalaxe) itxurak okerrera eramaten gaituela, sarritan. Eta gaur dakarkigun laguna horren adibide garbia da, animalia gutxi izango baita Lurrean itxura ahulagoa edo kalteberagoa duenik. Horrez... [+]
Bi argazki aterako dizkiogu gure memoriari: batak Nafarroako Bardeetara eramango gaitu. Bertan, hautsez beteriko pista baten aldamenean, belar luzez osaturiko zelaitxo bat aurkituko dugu. Argazkiak erakutsiko du herpetologo gazte bat bertan barneratzen: begiak erne, zer ikusiko... [+]
Aurtengo udan ez dugu gure hondartzetan marmoka gehiegirik ikusi. Baina ehunka pertsona izan dira Kantauriko postuetan artatuak, Galiziatik Euskal Herrira. Marmokak? Ez. Karabela portugaldarrak orduan? Ezta ere. Oraingoan, arrain baten eztenak izan dira ur-ertzean hankutsik... [+]
Naturazaleren batek galdera hori irakurri eta pentsatuko zuen seguruenik: “Galdetzea ere! Ez dute zerikusirik!” Egia da, bai, behin ezagututa erraz desberdintzen direla oreina eta orkatza. Baina batzuentzat ez da erraza mendian halako animalia ikusi eta ziurtasunez... [+]
A ze fauna! atalaren lehen denboraldian, olatuz-olatu hainbat itsas izaki aurkeztu dizkizuet txoko honen traineruko kareletik. Ordea, bigarren denboraldiko nire lehen artikulua lagun bati gorazarre egin eta bere lanaren garrantzia azpimarratzeko erabili nahi dut:... [+]
Hegazti buruhandia dugu hau, baina ez egoskorra delako, baizik eta fisikoki buru handia duelako. Horregatik da ezaguna hegazti hau, euskaraz erabiltzen diren izen askok bere begi eta buru handiari egiten diote erreferentzia: buruhandi, txorihandi, begihandi, ahohandi…... [+]
Beste hainbat intsekturen kasuen modura, hau ere “tigre” hitzaren itzalpean izendatzen dute herrialde batzuetan. Jakina, halako izena jarriz gero espero zitekeen ehizarako trebetasuna ezin falta! Eta halaxe da, bai.