Itsas mihilua ezagutzen
Uda joan zaigula dio egutegiak, nahiz uda giroak gure artean jarraitu nahi duen oraindik ere, eta sasoi hau baliatu nahi nuke hondartza inguruetara itsas mihilu bila joateko. Kostaldera jo eta itsaslabarretako harriei zein gizakiak eraikitako murruei begira jarriko gara. Leku hauetan ere belar txarrak hazten direla esango du zenbaitek baina nik aberastasuna besterik ez dut aurkitzen; itsas-mihiluz beteta baitaude orain. Loretan, eta are hazitan, dagoen itsas mihilu heldu eta usaintsuz.
Barrualdeko parajeetan mihilua (Foeniculum vulgare) bezala, itsas mihilua (Crithmum maritimum) kostaldeko parajeetan ikusiko dugu. Zenbait antzekotasun izan arren itsas mihiluak berezitasunak eta erabilera interesgarriak dituenez, gaur artikulua berarentzat izango da.
Hasteko, elikagai interesgarria da, bere hostoak jangarriak baitira. Zapore nahasketa konplexua du: anis zaporea orain, apio tankera gero (familiakoa da), nota zitrikoak atzetik eta oroz gain gazitasuna, itsas bazterretik zenbat eta gertuagokoa izan, orduan eta gaziago. Sukaldaritza garaikidean erabiltzen hasiak dira, akaso urte batzuk barru gutizia (edo luxu) izango da, zeinek jakin!
Zapore konplexutasun honen atzean esentzia trinkoak daude: pinenoa, anetola, eugenola eta dilapiola. A, C eta E bitaminatan ere aberatsa da, gatz mineralak eta oligoelementuak ditu (iodoa eta bromoa), fitoestrogenoak, betakarotenoak eta azido klorogenikoa ere bai.
Mihilu guztiek bezala, digestioa egiten eta haizea kanporatzen laguntzen du baina itsas mihilua sendabelar gisa baino sukaldean erabili izan dela ikusten dugu, nahiz bietarako balio duen. Balear irletan antxoa eta oliba kontserbatan edo ozpinetan beratuta erabiltzen da oraindik ere.
Gordinik jan daiteke baina tamainan, zapore sarkorregia baitu, hala, ozpinetan edo oliotan beratuta erabiltzea da samurrena. Ozpin zein oliotan bi likido hauen bolumenaren laurden bat edo heren bat ipiniko genuke gordinik, txorten eta hosto, ongi zatituta. Hilabetean armairuan eduki ondoren iragazi eta kristalezko botilan ongi egongo da. Entsaladei, pureei zein saltsei ukitu berezia emango die, zalantzarik gabe.
Fitoestrogenoak dituenez, menopausian izan ohi diren likido atxikipena eta gaualdeko izerditzeak tratatzeko egokia da; dela infusiotan (lehortuta), dela ozpinetan zein oliotan beratuta.
Osagaien artean aipatutako azido klorogenikoak erradikal askeen kontrako indarra du eta azala gaztetzeko erabiltzen da kosmetikan. Ekilore oliotan beratu eta azalerako serum ederra egiteko baliatu genezake.
Bere bi esentzia, anetola eta estragola, neurotoxikoak dira dosi altuan; tamainan hartu behar genuke beraz (egunean hiru infusio gehienez). Haurdunaldiko lehen sei hilabeteetan ezin da hartu baina edoskitzaroan bai. Lau urtetik beherako umeentzat ez da gomendatzen.
Kimioterapia tratamendua badago edo antibiotikoak hartzen badira itsas mihilua botika hauek hartu eta bi ordutara hartu behar da. Iodo gehigarriak hartzen dituztenek ezin dute erabili eta hipertiroidismoa dagoenean ere ez.
Administrazio Epaitegiak arrazoia eman dio EH Bilduk Lizarrako plantilla organikoaren hizkutnz profilen aurka jarritako helegiteari.
Emakume bakoitzaren errelatotik abiatuta, lurrari eta elikadurari buruzko jakituria kolektibizatu eta sukaldeko iruditegia irauli nahi ditu Ziminttere proiektuak, mahai baten bueltan, sukaldean bertan eta elikagaiak eskutan darabiltzaten bitartean.
Ibon galdezka etorri zait Bizibaratzea.eus webguneko kontsultategira. Uda aurre horretan artoa (Zea mays) eta baba gorria (Phaseolus vulgaris) erein nahi ditu. “Arto” hitza grekotik dator eta oinarrizko jakia esan nahi du, artoa = ogia; arto edo panizo edo mileka... [+]
Nekazal eremu lehor baten erdian ageri da putzua. Txikia da tamainaz, eta ez oso sakona. Egunak dira euririk egiten ez duela, baina oasi txiki honek oraindik ere aurretik bildutako urari eusten dio. Gauak eremua irentsi du eta isiltasunaren erdian kantu bakarti bat entzun da... [+]
Zuhaitza esnatzear dago, kimuak ageri dira adarretan. Gutxi falta da loraldirako, laster aro berria hasiko du, indarberrituta.
Hotza gogor ari du. Ez denean, baina aurtengo neguan lurralde batzuk ederki jotzen ari du. Eta intsektuek nola irauten dute, udaberriarekin indarrean berragertzeko? Kaleko galdera izan dut bart. Hortik intsektuen adimendu eta buruargitasunera koxka ttikia dago. Berritu ditugu... [+]
Mauleko Euskalduna ostatuak urteak daramatza Zuberoako etxe ekoizle txikien produktuekin lanean, eta hiriburuko ostatu parean eraikin bat erosi zutenean proposamena egin zien laborari horiei berei: zergatik ez ireki hurbileko ekoizleen saltokia bertan? “Motibatuta zegoen... [+]
Trebea, burutsua eta iheskorra; olagarro arruntak, izenak hala adierazten ez badu ere, aparteko trebetasunak ditu. Itsas molusku zefalopodo haragijale honek txundituta gauzka, bere ezaugarri eta ahalmen bitxiekin. Ornogabe guztien artean adimentsuena da, besteak beste.
Irakurlea dagoeneko jakitun dateke Euskal Herrian askatasunaren alde egon den eta dagoen gatazka politikoaren ondorioz urte luzetan kartzelan, erbestean edota deportazioan bizi behar izan duten euskaldunak, etxerako bidean, beren bizitza berregiten hasteko izaten dituzten... [+]
Azken glaziazioan Euskal Herriko lurraldea zapaltzen zuten mamutek, leizeetako hartzek, bisonteek eta baita hienek ere. Elur iraunkorrera eta hotzera egindako animalia horiek desagertu egin ziren baldintza glaziarrekin batera. Baina dinosauroen desagerpenaren garaian ugaztun... [+]
Pandemiaren ondorengo testuinguruan, elikadura –ustez oinarrizko eskubide den hori– lantzeko mugitzen hasi zen talde bat Gasteizen. “Militantzia esparruan beste gaiak jorratzen ari ziren ordurako, etxebizitzarena kasu, baina elikadura ardatz hartuta ez zegoen... [+]
Mingrana urrutitik ekarritako fruitua da. Punisagarra da mingrana edo alesagarra edo alegorria edo milagrana edo xokorra edo granada: Punica granatum. Punica izena latinetik dator, eta “punicum malum” izenaren laburdura da, eta punicum horrek Poenus edo Phoinikes du... [+]
Errezilera bizitzera joan eta sagarrondoak landatu zituen Satxa Zeberiok, Bio-K proiektuaren bultzatzaileak, duela zenbait urte. “Iritsi zen sagarrekin zerbait egiteko momentua, eta sagar zukua eta sagardoa ekoizteari ekin genion orduan”, azaldu du. 2015ean sortu... [+]
Agur negu. Negu betea da eta badoa. Mimosak (Acacia dealbata) eta magnoliak (Magnolia soulangeana eta Magnolia stellata) loratu dira, ongi etorri beraz loraldi nagusiei. Baina kontuz hotzarekin. Dagoeneko egun-argia ordubete pasatxo luzatu bada ere, zehar begiratuz bada ere... [+]
Gurean hain ezaguna den hegazti hau ustelzale porrokatua da, eta honek ez dio fama onik ekarri. Batzuek arrano, buitre, futre, hatxarrano edo mirusai deitzen diote; izen ofiziala sai arrea (Gyps fulvus) da.