Itsas hondoan jaioa, arrantzan iaioa
Aspaldi arrantzaleek gutxi estimatutakoa bazen ere, egun platerean itsasoan baino dezente hobe ezagutzen da. Haragi trinkoa du, bereziki isatsean.
Zapo zuria (Lophius piscatorius)
TALDEA: Ornoduna/Arraina.
NEURRIA: 20-30 cm (handienek > m1).
NON BIZI DA? Ozeano Atlantikoko ekialdean eta Mediterraneoan, itsas hondoan, sakonera handitan (50-300 m).
ZER JATEN DU? Itsas-hondotako krustazeoak eta arrainak.
BABES MAILA: Ez dago babestua.
Buruak gorputzaren tamainaren erdia hartzen du luzeran, eta zabala eta zapala da –ezaguna egingo zaizu, arraina zuk erosi eta ondoren zoparako erabili izan baduzu bederen–. Gertutik begiratuta beldurtzeko moduko begirada du; gurea, ordea, bere ezpain azpitik atzematen zaion letagin zorrotzen ilarara zuzenduko da halabeharrez. Izan ere, itsas hondoetako krustazeo eta arrainak jaten ditu, eta horiek harrapatu, txikitu eta irensteko moldatutako aho handia du. Hain da handia, ezen aukera duenean bere gorputzaren tamainaren adinako harrapakinak arrantzatzen baititu. Arrantzatu, bai. Zapoak honetarako kainabera eta amua kopetan itsatsiak daramatza. “Ilizio” deitutako organo hori begi tartetik gorantz luzatzen da, eta muturrean argia igortzeko gaitasuna duten bakterioz betetako poltsatxoa du. Adartxoa gora eta behera mugituta, amu dirdiratsuak igerian dabilen mauka goxoaren itxura hartzen du, zapoaren aho parera gerturatuko diren harrapakinentzat. Arrantza-modu hori bereziki eraginkorra da ur sakonetako iluntasunean, zapoak hainbat metroko sakoneratatik (50–300 m) 2.500 metroko itsas hondo abisalera banatzen direla kontuan hartuta.
Munduan 200 zapo espezie daude. Gehienak sakonera handitako iluntasunean bizi dira eta beraz, oso ezezagunak. Arrandegietara iristen zaizkigunak, ordea, bi dira: zapo zuria (Lophius piscatorius) eta zapo beltza (L. budegassa). Bigarrena, haragi ilunagoarekin –azala ere bai, baina ez hainbeste–, askoren ustetan jateko hobea da; baina ez da hain ugaria eta beraz, garestiago ordaindu ohi da. Biek ala biek, normalean 30-50 cm inguru neurtu ohi dute. Hala ere, lehenago arrantzatzen ez baditugu, 20 urte izatera iritsi daitezke eta metrotik gorako zapo zuriak topatu izan dira: azkena 63 kilokoa, Bermeon.
Zapo zuri eme batek udaberrian erruten duenero, bere gorputzeko kilo bakoitzeko 80 mila arrautza errun ditzake. Horietatik oso gutxik biziraungo badute ere, lehen 100 egunetan itsaso zabalean (eremu pelagikoan) igerian aritu ondoren, itsas hondora hurbildu eta honen gainean igaroko dute bizi osoa. Horrela, gaztaroko igeriketa-abilezia ahaztuko balute bezala, zapo zuri eta beltz helduak nahiko baldarrak izango dira. Itsas-hondoarekin mimetizatu eta ia-ikusezin bilakatzeko, ordea, abilezia aparta garatuko dute.
Zapo emeak aipatu ditugu bereziki, izan ere, emeak soilik dira gure plateretara iristen zaizkigunak. Nola liteke? Zapo arrak emeak baino hamar bat aldiz txikiagoak izaten dira. Emea topatzen dutenean, sexuan beste ezertan pentsatzen jarri, eta burua galtzen dute. Arrak emearen sabelean koxk egin, eta itsatsita geratuko da, emearen elikagaiak xurgatzen. Une batean emearen gorputzarekin nahiz haren odol-fluxuarekin bat egingo du. Hortik aurrera, arrak begiak eta barne-organo guztiak galduko ditu; guztiak, barrabilak ez beste. Eme bakar batek sei ar itsatsi ere izan ditzake uneren batean, eta berak erabakiko du noiz errun, jada ernalduta askatuko dituen arrautzak. Beraz, ez izan zalantzarik, orain arte jan dituzun zapo denak emeak izan dira.
Egin atzera denboran, dinosauroak desagertu ziren garaira arte. Egin beste hainbeste atzera. Garai hartan ere, zapoak itsasoan zeuden. Eta badu haragiaren zaporeaz gain bestelako interesik ere; haren pankreatik erauzi zen lehen aldiz intsulina. Dinosauro bizia da. Gurean ordea, urte eta gutxira hartzen duten ano bakarreko tamainako aleak arrantzatzen dira, milaka. Zergatik? Erosten ditugulako. Platerean hobeto geratzen delako isats osoa.
Trebea, burutsua eta iheskorra; olagarro arruntak, izenak hala adierazten ez badu ere, aparteko trebetasunak ditu. Itsas molusku zefalopodo haragijale honek txundituta gauzka, bere ezaugarri eta ahalmen bitxiekin. Ornogabe guztien artean adimentsuena da, besteak beste.
Azken glaziazioan Euskal Herriko lurraldea zapaltzen zuten mamutek, leizeetako hartzek, bisonteek eta baita hienek ere. Elur iraunkorrera eta hotzera egindako animalia horiek desagertu egin ziren baldintza glaziarrekin batera. Baina dinosauroen desagerpenaren garaian ugaztun... [+]
Gurean hain ezaguna den hegazti hau ustelzale porrokatua da, eta honek ez dio fama onik ekarri. Batzuek arrano, buitre, futre, hatxarrano edo mirusai deitzen diote; izen ofiziala sai arrea (Gyps fulvus) da.
Gaur egun Lur planetan bizi diren intsekturik handienek 30 cm inguruko tamaina izan dezakete, gizaki baten seiren bat, gutxi gorabehera. Horien artean daude tximeleta eta sits erraldoiak edo kakalardo potoloak. Halako izaki harrigarrien aurrean nola bada erreparatu lau... [+]
Arboletako hostoak eroriak dira eta basoko lurra estalia dute. Lurraren eta hosto gorrituen artean, alabaina, sortzen da geruza fin bat, arreta gutxi jasotzen duena, baina espezie askoren biziraupenerako garrantzi handia izan dezakeena. Hezetasuna mantentzen du, zomorroak... [+]
Duela 180 milioi urte Pangea kontinentea zatitu zenerako ikasia zuen aingirak Thetis itsasoa zeharkatzen. Ordudanik kontinenteak mugituz joan dira, eta aingira espezieak ezberdinduz. Jatorrizko arbaso beretik bereizi diren 20 aingira espezieen artean, gurea da, ibai-aingira edo... [+]
Koloretsuak, distiratsuak, forma xelebre bezain ederrekoak diren heinean, nudibrankioek beste planeta batetik iritsitako izakiak dirudite. Itsas hondoko izaki biluzi hauek 1980ko hamarkadako gandorretako kolore biziak eta Parisko joskintzako izen handien moda arkitektonikoa... [+]
Ugaztun hitza entzutean, askotan burura etortzen zaizkigun lehen ordezkariak tamaina handienekoak izan ohi dira: hartza, otsoa, oreina… Batzuetan etxekotutako katua edo txakurra dira agertzen lehenak, edo urruneko lehoiak eta elefanteak. Ikusgarritasunak lehia irabazi ohi... [+]
Badira hainbat espezie arrandegietan beti egotera derrigortuak diruditenak. Haien arteko arrain batek dirdira berezia du, urrezko koroarekin begiratzen baikaitu: urraburuak (gazteleraz ere, ezaugarri berari men eginez, dorada-k). Ondoan haien artean anaiak diruditen sorta dago,... [+]
Gaua da. Zuhaitzetan geratzen diren hosto gutxien artetik igarotzen da ilargiaren argia. Isiltasuna da nagusi. Txoriak sasi artean daude, babestuta lo, lo-edo. Baina bat batean zerbaitek kolpatu du sasia. Txori gehienak izutu diren arren, izoztuta bezala geratu dira, isilik... [+]
2016an ikusi omen zuten lehen aldiz Herrialde Katalanetan. Bi urte geroago, 2018an alegia, Xanti Pagola eta Imanol Zabalegui entomologoek Gipuzkoan azaldu zela jakitera eman zuten. Eta euskaraz izendatu ere bai! Urte batzuk pasa dira eta ez dut esango gure artean ikusteaz ohitu... [+]
Asko hitz egiten da basoaz azken aldian. Basoak berreskuratzeaz, basoak sortzeaz eta basoaren hedadura zabaltzeaz entzungo duzu sarri. Eta ekintza ona izan daiteke zalantzarik gabe, ekosistema moduan duen balioa handia delako. Baina, basoari jartzen diogun atentzio eta indar... [+]
Antzinako greziar eta erromatarrek izaki mitologikotzat zituzten animalia hauek, itsas hondoan jaio eta hazi ostean, lehorreko zaldien tamainara heltzean, Neptunoren gurditik tiratuko omen zuten. Urrutian ikusten omen zituzten, olatu tontorretan jauzika.
Badoaz basoak kolorez aldatzen, haizea hozten eta egunak mozten. Badator negua, eta lur lehorrean ageri da; baita itsasoan ere. Animalia migratzaileak hasi dira hegoalderanzko bidean, eta zerutik kurriloak hegan pasatzen diren bitartean, itsasotik zerea doa, ur epelagotara... [+]
Sardina bat... bi sardina... topatu ziren...
Atlantikoan, Mediterraneoan, Indikoan, Pazifikoan… Gauez bada, 25-55 metroko sakoneran; egunez sakonago, 100 metrorainokoan, harrapariengandik babesteko.