Monumentua 1942an eraiki zuten frankistek 1936ko Gerran estatu kolpearen alde hildakoak omentzeko. Nafarroan oroimenaren alde lan egin duten talde eta pertsonak beti eskatu dute monumentua eraistea, euren ustez haren presentzia hutsak frankismoaren biktimak berriz biktimizatzen dituelako.

Trantsizioaren ondoren Nafarroako instituzioak gobernatu dituzten UPN eta PSNrentzat, aldiz, inoiz ez da lehentasuna izan ez monumentua eraistea ezta haren esanahia aldatzea ere. 2015eko aldaketa politikora arte Nafarroan ez zen Erorien Monumentuaren aurkako mugimendurik izan. Hala ere, Espainiako oroimen lege berriek eraikinean ukituak egitea behartu zuten eta, horren ondorioz, fatxadatik estali zen erori frankisten gorazarre egiten zuen aipamen oro, eta eraikinari bestelako funtzioak eman zitzaizkion, hala nola erakusketa aretoarena.

2015era itxaron behar izan zen Iruñeko Udalak gaiari lehenengoz eraiste edo eraldatze klabean heltzeko. Horrela, Joseba Asironen udal gobernuak monumentuaren etorkizunari buruzko prozesu zabala jarri zuen abian. Tarte horretan, halaber, bertan ehortzita zeuden hainbat karlista eta falangistaren gorpuzkiak atera zituzten eraikinetik –tartean Mola eta Sanjurjo jeneralenak– eta lehiaketa prozesu bat zabaldu zuten monumentuaren eta inguruaren etorkizunaz erabakitzeko.

Zazpi proiektu aurkeztu ziren eta haietako bakarrak proposatzen zuen monumentua eraistea. Beste seik eraikina eta lekua eraldatzea mahai gaineratu zuten, oroimena ere tartean, baina lekuari beste zentzu eta erabilera bat emanda. Eraldatzearen aldekoen artean, dena den, batzuek eraikinaren zati batzuk eraistea proposatzen dute. Edozein kasutan, UPNk gidatutako Navarra Sumak irabazi zituen ondorengo udal hauteskundeak eta Asironen udal gobernuaren proiektua bertan behera gelditu zen.

Oroimenaren aldeko erakundeen oihua: “Eraitsi!”

Legealdia hasi denetik, oroimenaren aldeko Nafarroako elkarte gehienak indar handiz ari dira eskatzen monumentuaren eraistea. Joan den larunbatean, esaterako, horietako 26 elkartek – Erorien Monumentua Eraistearen aldekoen Asanblean antolatu dira– ekitaldia egin zuten Askatasunaren Plazan –hala deitzen da tokia 2016az geroztik–. Asteazken honetan, halaber, Nafarroako Legebiltzarreko lehendakari Unai Hualderekin bildu dira.

Asironen udal gobernuak dio monumentua eraitsi edo eraldatu egingo dela, herritarrek erabakitzen duten moduan. Alabaina, gaurkoz eraistearen aukera ezinezkoa da, besteak beste, Nafarroan ondareaz arduratzen den Viana Printzea erakundeak eraikina babesten duelako. Horregatik, prozesuan eraistea erabakiko balitz, Iruñeko Udalak eskatu beharko lioke Nafarroako Legebiltzarrari babes maila hori bermatzen duen foru legea aldatzea.

Udaletik harago ere jorratu beharko da gaia, beraz, eta Unai Hualdek parlamentura eramango duela agindu die eraistearen aldeko taldeei. Hedabideen aurrean Asironek asteazken honetan esandakoaren arabera, berak badu bere iritzia gaiaz, baina ez zuen esan, iruditzen zaiolako inpartziala izan behar duela. UPNk dagoen bezala utziko luke eraikina eta espazioa, eta gainerako alderdi nagusiek orain arte ez dute argitu haien jarrera zein den.

Dena den, eraistearen aurka egingo duen palanka garrantzitsua Nafarroako Gobernua izango da. Oroimenaren gaia daraman Nafarroako Gobernuko Bake eta Elkarbizitza zuzendari Martin Zabalzak adierazi du jada gobernua ez dela eraistearen aldekoa, eta PSOE ere ofizialki ildo hori ari da lantzen bai Nafarroan, bai Espainiako Estatuan ere.