Urte amaiera aldera ohikoa izaten da pasa den urteari errepaso bat ematea. Horrelako zerbait egin nahi dut nik Iruña-Veleiari buruz (aurrerantzean I-V) ARGIAk eskaintzen dituen 4.500 karaktereak baliatuz. Tarteka hainbat idatzi eta bideo txertatu ditut kakotx artean, bilatzailearekin interneten kontsultatzeko.

Urtarrilean, I-Vko aztarnategian egiten diren bisita gidatuen egutegia jaso nuen. Josetxo Mendiak, I-V Martxan taldeko kideak, bisitaldi gidatuak eskaintzen ditu hilero, lehen igandetan, eta urtean zehar aztarnategian gertatzen diren gorabeheren berri ematen du. Bisita gidatuekin J. M. Elexpuru eta Maritxu Goikoetxea hasi ziren 2015ean eta arrakastatsuak izaten ari dira.

Maiatzeko bisitaren ondoren albiste lazgarri bat bidali zuen, esanez hondeamakina erabiliz kristoren txikizioa egiten ari zirela harresien inguruan eta bideoa bidali zuen: “Gaur ikusitakoa: hondeamakina jo ta fuego Iruña-Veleian”. Irailean, bisitaldi osoaren bideoa: “Iruña-Veleian bisita gidatua Josetxo Mendiarekin”.

Hondeamakinaren kontu honek soka ekarri zuen. Halako triskantza ikusita SOS Iruña-Veleia eta Iruña-Veleia Martxan taldeek salaketa jarri zuten Gasteizko epaitegian, arkeologo baten txostenaz lagunduta. Salaketaren berri jakitean, Arabako Foru Aldundia gogor oldartu zitzaien: “Iruña-Veleia: ‘Conspiranoicos’, sentencia Diputación”.

Epaitegiak lau hilabete geroago erantzun zuen: “Epaileak atzera bota du salaketa. Aldundiak ez omen du inolako kalterik egin”. Errekurtsoa jarrita dago.

Maiatzean, Patxi Zabaletak elkarrizketa eskaini zion Goiena Telebistari Irulegi, Veleia eta euskara lotzeko. Merezi du elkarrizketa osoa ikustea: “Euskararen historia ezin daiteke idatzi Iruña-Veleia bezalako aurkikuntzak alde batera utzita”.

Ekainean “Behin-behineko Bibliografia Iruña-Veleia” izeneko bilduma sareratu genuen Goienari esker. Helburua, I-Vren inguruan publikatu baina sakabanatuta zegoena biltzea eta modu errazean kontsultatzeko eran jartzea, dokumentuen jatorrizko hizkuntzan eta I-Vri buruz dauden bi iritziak eskainita.

Irailean, Mapi Alonso Fourcaderen liburuaren aurkezpena: “Excepcionales hallazgos en Iruña-Veleia. Representación en tres actos”. Eta azpititulu bezala. ‘Revisión crítica de lo acontecido en las Juntas Generales de Álava durante la legislatura 2007-2011’. Epe hori oso erabakigarria izan zen I-Vren bilakaeran; Mapi Arabako Batzar Nagusietan egokitu zen eta I-Vri buruzko auzia oso gertutik jarraitu ahal izan zuen. Beraz, kontutan hartzeko liburua, garaiko dokumentu eta aktetan oinarrituta: “Mapi Alonsoren liburuaren promozio-bideoa ikusgai, Eliseo Gil, Idoia Filloy eta K. Van den Driessche-ren testigantzekin”.

Azaroa. ‘Harris Matrix’ I-Van erabili zuten indusketa metodoa da, gaur egun munduan gehien erabiltzen dena. Bere asmatzailea, C. Edward Harris, I-Vn izan zen eta LURMENen indusketa lana onartu zuen, grafitoen faltsuketa ezinezkoa zela esanez: “Edward Harris, en el aniversario de su método, se acuerda de Iruña-Veleia / Edward Harris, bere metodoaren 50. urteurrenean, Iruña-Veleiaz gogoratu da”.

Azaroan I-Vren historiako egun beltzaren urteurrena: duela hamabost urte, azaroaren 19an, aztarnategitik kanporatuak izan ziren Eliseo Gil, Idoia Filloy eta langileak, aztarnategian hamalau urtez industen aritu ondoren. Mapi Alonsok bere liburuan demostratu duenez diputazioak arbitrarioki hartutako erabakia izan zen, ustez Batzorde Zientifiko-Aholkulariaren lanetan oinarritua, baina Batzordearen Aktetan ez dago erabaki horren berririk.

Kanporaketaren harira hainbat idatzi argitaratu ziren komunikabideetan, hala nola: “Iruña-Veleiako aztarnak bahitu zituztenetik 15 urte bete dira”, “2008-11-19”, “EA, Bildu, EAJ: Iruña-Veleiaren egia zor diozue herriari” eta “Iruña-Veleia: Arabako Diputazioa epaia manipulatzen ari da”.

Aipagarria, baita ere, ‘Frankotiratzaileak’ taldeak eginiko bideoa: “Familia Fotoa (Foto de Familia)-2023-Youtube”, 2007tik garbitu gabe, eta garbitzeko asmorik gabe, dauden 59 kaxetako ehunka edo milaka piezen inguruan.

Abendua. Hondeamakinak lanean jarraitzen du: “Aztarnategia hondatzen ari dira inpunitate osoz”. Kontuan hartzekoa da Eliseo Gilen taldeak hilobiak aurkitu zituela umeen hezurrekin harresiaren kontra itsatsitako etxe barnetan. Bestetik, I-Vrako planei buruz honela zioen iaz aldundiko Kultura diputatuak: ‘Iruña Veleia ondarea ikertzeko eta kontserbatzeko aztarnategi-eskola eta praktika-laborategi bihurtzea da gure helburu nagusia’. Eta honela, dena nahaspilatuz?

Tomas Elortza Ugarte