Irlandera, hizkuntza ofiziala estreinakoz Ipar Irlandan
2022ko abenduaren 6an Ipar Irlandako mugimendu errepublikanoaren aldarrikapen historikoetako bat gauzatu zen: data horretatik aurrera, Irlandako berezko hizkuntza ofiziala da, lehenbizikoz, Ipar Irlandako sei konderrietan.
Gauza bitxia: irlanderaren aldeko lege berria Londreseko parlamentuak onartu du, ez Ipar Irlandakoak. Izan ere, Londresek Ipar Irlandako gobernantza bereganatu baitzuen 2021ean, sei konderrietako egoera gobernagaitz bihurtu zenean, bertako alderdi unionista nagusiak (DUPek), behin eta berriz, Sinn Féinekin partekatu behar zuen gobernu berriaren osaketa blokeatu ostean. Horren ondorioz, hizkuntzaren lege berria (“Identity and Language Bill”) Londresek bideratu eta onartu egin du.
Galesaren normalizaziorako 1993ko legearen eredua jarraitu du hein handi batean irlanderaren aldeko lege berriak.
Hizkuntzaren ofizialtasunaren aldeko manifestazio erraldoia ikusi zuten Belfasteko kaleek 2022ko maiatzaren 21ean. Horrek, eta baita Erresuma Batuko gobernuak Europako Hizkuntza Gutxituen Gutunaren Adituen Batzordetik, irlanderaren aldeko neurriak ez hartzeagatik (Erresuma Batuak 2001ean berretsi baitzuen Gutun hori) jasotako kritikek ere, azkartu egin du Londresek irlanderaren ofizialtasunari emandako onarpena.
Lege berriak Sinn Féinen eta SLDPen onarpena ez ezik, baita Ipar Irlandako Aliantza Alderdiarena eta Berdeena ere lortu du. Aitzitik, alderdi unionistek gogor gaitzetsi dute. Arlene Foster DUPeko buruzagia, esaterako, ironiaz mintzatu zen, esanez zentzu gehiago zuela Ipar Irlandan, irlandar gaelikoaren aldeko legea baino polonieraren aldeko legea onartzeak, sei konderrietan polonierak irlanderak baino hiztun gehiago dituelako.
Populazioaren %4 inguruk hitz egiten du gaelikoz Ipar Irlandan. Egunerokoan, baina, soilik %0,2k erabiltzen du. Irlandako banaketa gertatu zenean (1921ean), ordea, artean baziren irlandera ohiko hizkuntza zuten komunitateak Ipar Irlandan.
Hizkuntzaren aldeko elkarteak pozik daude, baina lege berriaren garapena ikusi arte fidagaitz azaldu dira. Paula Melvin-ek, Conradh na Gaeilge erakundearen presidenteak, aho-bilorik gabe hitz egin zuen: “Lege berriak hizkuntza-legeen nazioarteko estandarrak bete beharko ditu. Guk borrokan jarraituko dugu lege berriaren edukiak gauzatuta ikusi arte. Gobernu britainiarrarekin izan dugun esperientziaren ondorioz, inoiz ezin dugu ezer ziurtzat jo”. Eta hau erantsi zuen: “lege hau, nolanahi ere, ez da gure azken helmuga”.
Ikustear dago oraindik lege berriak sei konderrietako irlanderadunek orain arte historian zehar pairatu duten bazterketari amaiera ematen dion….Eta noraino garatzen den zerbitzu publikoak bi hizkuntza ofizialetan arreta eskaintzeko gai izateko adina.
Sinn Feinek lehen aldiz irabazi ditu Ipar Irlandako udal hauteskundeak, eta 462 zinegotzietatik 144 eskuratu ditu, duela lau urte baino 39 gehiago. Alderdi errepublikarraren ustez, horrek balio beharko luke unionismoak blokeatzen duen Stormonteko Legebiltzarra berriz... [+]
Mende laurdena bete du Ipar Irlandako Ostiral Santuko Hitzarmenak, gatazka armatuen konponbiderako erreferenteetako bat bilakatu dena munduan. 1998ko akordioaren helburu nagusia biolentziari amaiera jartzea zen. Indarkeria izugarri apaldu da, baina ez da desagertu. Berbarako,... [+]
Ipar Irlandako Parlamentua blokeatuta dago maiatzetik, DUP unionisten alderdiaren protestagatik, ez baitago ados Brexitaren ostean Ipar Irlandan Europako Batasunak jarri dituen merkataritza kontrolekin, besteak beste. Erresuma Batuaren eta Europako Batasunaren hitzarmen berriak... [+]
Sinn Feinek lehenbiziz irabazi zituen Stormonteko Legebiltzarrerako hauteskundeak iragan maiatzean eta horrek ematen dio gobernu autonomoa gidatzeko aukera, baina DUP alderdi unionistak uko egin dio gobernuko bere kideak izendatzeari.
Irlandaren etorkizuna hamarkada honetan erabakiko dela eta auzia benetan konponduko dela uste du Sinn Feineko presidente Mary Lou McDonald-ek. Hala adierazi du El País egunkarian.
Sei konderrietako estatua orain 101 urte sortu zen Irlandako iparraldean. Gehiengo unionista iraunkortzeko zegoen diseinatua. Sistema mota bat, non sortua izan zenean, hauteskunde barrutiak halako gisan banatu zituen ezen unionistek beti abertzale irlandesek baino bozka gehiago... [+]
Belfasteko alkatea da iragan ekainaren 3tik. Sinn Feineko alkatea. Ez da alderdi horretako lehena baina, alderdi unionisten hainbeste urtetako nagusitasunaren ondoren, oraindik ere berezia egiten da. Datorren urteko ekainera arte izango da alkate. Bere leloa:... [+]
1998ko bake akordioa baino lehenago egin ziren krimenenen akusazioak ez lirateke epaitegietara helduko. Aldekoek, berradiskidetzarako derrigorrezko neurria dela diote; oposizioak esan du erabakia “iraingarria” dela biktimentzat.
Mother and Baby Homes Commision of Investigation (Amen eta Haurren Etxeen inguruko Ikerketa Batzordea) erakundeak gauzatu du ikerketa. Aztergaiak agerian utzi ditu Elizaren menpeko harrera etxeetan haurrek eta emakume ezkongabeek zein alargunek jasandako bizi baldintza... [+]
Ipar Irlandako Fiskaltzak iragarri duenez, froga faltagatik ez dituzte prozesatuko ustez hamahiru lagunen hilketan parte hartu zuten soldaduak. Familiek etsigarritzat jo dute erabakia.
Hizkuntza Gutxituen Europako Gutuna sinatu badu ere, Erresuma Batuak ez ditu bete itunak ezartzen dizkion betebeharrak. Kornubiera, Irlandako gaelera eta Ulsterko eskoziera dira kaltetuak, Europako Kontseiluak argitaratutako txostenaren arabera.
Europako Batasuna 1993an sortu zenetik kide berriak gehitu dira bata bestearen atzetik. Joan den ostiralera arte 28 estatuk osatu dute makro-egitura politiko eta ekonomiko hori. Izan ere, urtarrilaren 31 historiara pasako da, EBk izan duen lehen zatiketaren eguna izan delako... [+]