Intxaurrondoaren itzalpean bizi ezin
Elkar ezin eramanaz arituko naiz gaur, alelopatiaz. “Alelopatia” hitz hanpatsuak dio bizidun batek beste batzuen bizitzan edota garapenean eragin zuzena duen konposatu biokimiko bat sortzen duela. Alelopatia grekoko allelon “batak bestea” edo “elkarrekiko” eta pathos “sufrimentua” hitzetatik dator, eta elkarri kalte egitea adierazten du. Animaliotan gertatzen bada ere, landareen artekoa kontuan hartuko dugu.
Gero eta gehiago dakigu landareen arteko xextretaz eta elkarri xipoka nola egiten dioten, baina alelopatia badela jakintza zaharra da. Plinio Zaharrak 77. urtean argitaratutako Naturalis Historia liburuan azaltzen du nola intxaurrondoak (Juglans regia) itzal kaltegarria duen eta garagar (Hordeum vulgare) eta txitxirio (Cicer arietinum) landaketetan eragiten duen.
Intxaurrondoaren itzalpean hazten diren landareak topatzea oso arraroa da. Eragin alelopatikoa dago: hostoetan barrena igarotako euri tantek eta eroritako hostoen aztarnek taninoak eta beste konposatu batzuk dituzte, beste espezie batzuen ernetzea eta hazkundea eragozten dutenak. Ezagunena “juglona” da. Juglandaceae familiako landareek azalean, sustraietan eta hostoetan sortzen dute, batez ere intxaurrondo beltzak edo intxaurrondo amerikarrak (Juglans nigra). Substantzia toxikoa da, eta landare askoren bizimodua galarazten du, ez denena ordea, pagoak (Fagus spp.), astigarrak (Acer spp.) eta urkiek (Betula spp.) ez dute arazorik haren gerizpean bizitzeko. Itxuraz, beste landareen sustraien eta onddoen arteko elkarlana zapuzten dute, eta elkarlan hori gabe ezin dira behar bezala elikatu landareak eta ezin bizi.
Hego Amerikan ere bazekiten intxaurrondoaren juglonaren trikimailu horren berri, eta urak pozoituz arrainak erraz arrantzatzeko erabiltzen zuten. Agian denak ez baina batzuk jasango dute juglonaren erasana. Intsektuetan ere antzekoa gertatzen da; batzuek ezin ukitu dute intxaurrondoa; beste batzuek ikasia dute juglona degradatu eta andeatzen. Horietakoa izango da zokotenaren eulia edo intxaurraren eulia (Rhagoletis completa). Ez da urte asko Ameriketatik etorri dela guregana eta dagoeneko ikaragarrizko triskantzak egiten ditu intxaurrondoetan. Euliak arrautzak jartzen ditu intxaur alea ttikia denean eta haietatik sortzen diren harrak fruituaren kanpoko azala janaz elikatzen dira. Fruitua biltzen duen zokotena, natoa, koskana, oskola, zokolina, sokama, mozkana, txukarana, moskeina, sokotena, sokarana... euli horren harrak, juglona gorabehera, raka-raka jaten du azal xamur hori. Ederki ohituta dago nonbait, eta beretzako ez da pozoia. Alderantziz, beste askok jan ezin duen bazka denez, pagotxa ederra!
Landareentzako ere pozoina denez, herbizida gisa ere erabili izan omen da. Nork egingo du saioa eta gero denoi azaldu emaitza? Beste saio bat ere proposatuko nuke, ea intxaurrondoaren azpian lo-kuluxka egiteak buruko mina, eta baita burua joatea ere eragiten duela dion amen-eman ezaguna frogatzea.
Intxaur biltzen aritu denak badaki, azal horrek eskuak beltz uzten ditu, juglonaren eraginez. Tindagai ona da, bai ehun eta baita janari ere marroi iluntzen ditu. Arrazoi beragatik kosmetikan ere ezaguna da: ilea urdintzen ari bazaizu, eman intxaurra burukoari edo dena denekoari, ilunduko dizu. Pozoinak poztu zaitzan...
Odei Etxeberri Bimboire, Gorka Roca Torre eta beraien seme Oihan eta Miru buruaskiak dira elikaduran. Horretarako, aztertu behar izan dute gorputzak zer elikagai eta zein kopurutan behar dituen; horiek zein janaritan dauden; urtaro bakoitzean horiek denak eskuratzeko zer landu... [+]
Tolosatik abiatu eta Bedaion gora egin, Menditxiki aldera. Batean Bedaio, bestean Zarate, Gipuzkoako eta Nafarroako muga-mugan gara. Hantxe dira helburu ditugun lursailak, Itxitua eta Erlo, garai batean lahar, pagadi gaur egun: Gregorio Ugartemendia Zubillagaren basoa duzu.
Mahaño Lanathoua 2017an hasi zen aitaren lurretan arbolak landatzen, oihan baratzea lantzeko ideiarekin. “Hasieran asmoa ez zen horretatik ekonomia bat sortzea, gure buruaskitasunerako bidean pausoak ematea baizik”, gogoratu du laborariak. Baina, landaketekin... [+]
Duela gutxiko kontua da. Iberiar katamotza (Lynx pardinus), mundu mailako felino espezie mehatxatuenetarikoa, “galtzeko arriskuan” egotetik “kaltebera” kategoriara igaro da IUCNren Espezie Mehatxatuen Zerrenda Gorrian. Espeziea kontserbatzeko egindako... [+]
Zuhaitzen eta arbolen sarobean nabil azken urte hauetan. Larrean, abaroan eta biaoan hor nabil atera ezinik. Zuhaitzei eta arbolei aparteko begirunea diedala jabetua izango zara, tarteka behinik ARGIAren Bizi Baratzea txoko honetan ibiltzen bazara. Eta azkenaldi honetan,... [+]
Nekazaritzaz eta abeltzaintzaz askotan entzuten da lanbide "oso lotua" dela, jai egunik edo oporrik ez dela existitzen. Ipar Euskal Herriko Onetik eta Etxaldia gasnategiek, Berria eta Aldudeko Esne Kooperatibekin elkarlanean, laborariei bakantzak bermatzeko egitasmoa... [+]
Txikitan kaian arrantzatu ohi genituen ‘pantxito’ gehienak ziurrenik bisiguak izango ziren, baina nekez ikusten genituen bisigu handiak. Izatekotan, jatetxe ezagunetan izango zen, arraindegietako bisigu gehienak kanpotik ekarriak ziren bitartean. Egun, kostaldeko... [+]
Galdera hau jaso berria dut Bizi Baratzeako postontzian: "Gaia San Joan bezperako familia afarian atera huen, Unanue sagardotegian, Azpeitian. Seguran Santa Engrazia egunean erein behar ditugun haziak bedeinkatzen dira. Erein beharreko hazi guztiak eramatea komeni al da?,... [+]
2022an Nafarroako Liburutegien Sareak martxan jarritako proiektu berezia da hazien liburutegia. Clara Flamarique Goñi da Nafarroako Gobernuaren liburutegi zerbitzuko proiektuen arduraduna, eta honela gogoratu ditu hastapenak: “Zaragozako liburutegian martxan zuten... [+]
Ur azaletik gertu dabiltza arrainak igerian. Zerbait uretarantz gerturatzen ari da, hegan: arrano bat dator, bere atzaparrak aurrerantz luzatuta eta zaplast! Uretan sartu da, bete betean. Arraina harrapatu ostean burua uretatik atera du arranoak, baina arrainak hondorantz egiten... [+]
Bost hilabete bete dira otsailaren 6an traktoreen mobilizazioak hasi zirenetik. Mirene Begiristainek eta Isabel Alvarezek ekofeminismoaren betaurrekoak jantzita aztertu dituzte mobilizazio hauek eta fokutik kanpo geratu diren laborariak eta aldarrikapenak ekarri dituzte lehen... [+]
Ingurumena, bioaniztasuna, uraren gestioa eta haurren beharrak oinarri hartuta, ikastetxeetako patioak aldatzeko proiektu kolektiboa jarri dute martxan Pirinio Atlantikoetan; Euskal Herriko lau herrik hartuko dute parte. Iruñean ere, itzal eta landare gehiago izango... [+]
A zer lanak ematen dizkigun! Txoratzen gaitu tomateak (Solanum lycopersicum). Artaxoakoa dela, edo Tuterako Itsusia, edo Aretxabaletakoa, edo Erandiokoa, pikoluzea, gerezia dela, madari tomatea dela, Igeldo, mendigorria, transgenikoa dela, Eusko Labela dela, idi-bihotza, korta... [+]
Joxe Blanco Gomez laudioarra Lamuzanaturgunea blog-aren bultzatzaile eta Laudiokolore ekimeneko kidea da. Urteak daramatzate Laudion basa landareen inguruko sentsibilizazioa eta formazioa egiten, eta maiatzean, Arraño mendiko baso orkideen inguruko jardunaldiak egin... [+]