Zeruka, zeru bete on dakar zerukak. Zeruka, magitxa, magintxeta, mihauria, magina, baina, ilar-axala, mantxa, teka edo, ezagunena, leka. Lekak barruan dakarren leka-gauza, leka-bihia, lekalea edo lekazia bezalako jaki ederrik ba al da negua goxatzeko? Pertzak bete lekari, egoskari, eltzari, eltzekari, ekosari baratzekari izango al da aurtengoan ere!
Udaberrian erein eta udan eta udazkenean bildu ditugun lekak ederki jasota daude. Abuztuari tilistaroa ere esaten zaio, negu amaieran ereindako dilistak (Lens culinaris) biltzeko sasoia baita. Lasai asko txitxirioaroa ere esan diezaiokegu, bateratsu biltzen baita txitxirioa ere (Cicer arietinum). Udazkenean sartu orduko babarrun, indaba, mailar, indirar, banabar, baba edo ilar (Phaseolus vulgaris) festa hasten da. Hauek denak alea lehortu ondoren erabiltzen dira: beratu, ur-handitu eta egosi.
Udazkenean ereiten dugu aziendarentzako bazkatarako edo lurra elikatu eta bere egitura hobetzeko beste lekadun saldo bat. Jateko batzuek ere bai: baba beltx txikia (Vicia faba var. minor), baba handia (Vicia faba) eta ilarra (Pisum sativum). Goiz antzera ereindakoren bat bada, laster loratu eta leka sortzen hasiko da. Zerukatzea da zeruka edo leka egitea. Hor etorriko dira ilarrak.
Nik uste dut leka barruan datorren ale guztiari ilar deitu izan diogula. Hortik lekadunen aleen izen eltzekari nahaspila. Ilarra dugu ilar-biribil, ilar-xehe, ilar-txiki, ilar-gozo, ilar-berde, ilar orlegi, etxilar, etxe-ilar, irar, ilar bera, ilar xuri. Txitxirioa esateko hor ditugu mairu-ilar, nafar-ilar eta ilar-xixa. Ilarrari bezala babarrun zuriari ilar-xuri esan diogu; ilar nabar babarrun pintarrari; apez-ilar, indilar, ilar gorri, ilar motz, ilar luze eta baba babarrunari. Ilar freskoa lekari (Phaseolus vulgaris), apo-ilar basa-txintxilari (Vicia lutea), ilar latz aizkolari (Lathyrus sativus) eta ilar usaindun poidezanturrari (Lathyrus odoratus).
Geroxeago, udaberri usainean ereingo da dilista (Lens culinaris), lehen aipatutako tilistaroan jasotzeko. Dilistak ere badu bere eltzekada izen: txingla Zaraitzun, txintxila Bidankozen, aizkola Bortzirietan, marikol Ainhoan, txilista Arratian, tilista, ilar-xabala, ilar-frijitua, txirta, txindila, xingila, zinzila, ilarki, txiliste-ilar eta abar. Izen saltsa honetan dilista arruntaren tankerako beste lekadun batzuk nahastuta dabiltzala esango nuke. Garai batzuetan horiek denetik jana izango dugu geuk eta geure aziendak.
Ezaguna dugu, beraz, euskaldunok dilista. Orain ere boladan dago eta Araban pixka bat eta Nafarroan indar handiagoz biziberritzen ari dira dilista lurrak eta sailak, dilistadiak. Hazialdeko elkartea osatua dute laboreez gain txitxirioak eta dilistak lantzen dituzten nekazari ekologiko nafarrek. Eskuera baduzu bere mozkinen bat, zalantzarik gabe eltzeratu!
Pertzak egin duela diogu zerbaiten akabera adierazteko, baina euskal dilisten pertzak hor darrai. Leka-mehe, ipurterre, erretxinen batek bere ilar-leka aurpegiarekin bestela badio ilar-bihika ederra sartu nahi dizu; adi!
Sendabelarrak non bildu galdetuz idazten didate eta bide bazterrei erreparatzeko esan ohi diet. Erromantizismoak kalte egin digu bizitzako esparru askotan eta hemen ere bai, sendabelarrak ez baitaude mendi tontorretik gertu dauden bide zidorretan (bakarrik), ezta kostatik bertan... [+]
Apirilak asaba zaharrengana garamatza. Apirila urte osoaren gakoa izango da. Lurrak antolatzea, ongarriketa osatzea, haziak plantatzea, pardak, makilak, sareak, lokarriak atontzea… Hamaikatxo lan bada, sasoi berrirako urratsik handiena, gero uda eta udazkena azkurriz eta... [+]
2021 inguruan hasi zen Itziar Presa Blasco gernikarra konbutxaren munduan murgiltzen. “Magisteritza ikasi nuen nik, eta hezkuntzan aritu nintzen urteetan lanean, baina semeak jaio zirenean etxean geratzeko aukera izan nuen, eta ordu arteko guztia, nolabait, apurtu egin... [+]
Gaur aurkezten dugun intsektuaren izen zientifikoak, besteak beste, bi gauza azaltzen dizkigu: alde batetik, gorria dela (ez erabat) eta ez duela hegorik. Okerrak ez dira biak ala biak, baina gorria ez da bere kolorazio bakarra, eta hegoak ere izan baditu, baina beraien tamaina... [+]
Nekazariarentzat baratzea eragozpena besterik ez da. Egungo makina bat nekazari “aurreratuk” horrela pentsatzen du. Bere lanean ez dute baratzerik behar, ezta oilategirik, ezta sagarrondorik, ezta erlauntzarik ere.
Gasteizko Basaldea etxaldean dago kokatuta Soilik nekazaritza birsortzaileko proiektua, Abetxuko auzoan, eta Jaime Garcia, Joseba Vigalondo eta Javier Chaves dira bultzatzaileak. “Lehen sektorean, eredu agroekologikoan inkorporazio berriak bultzatzea da gure helburua,... [+]
Sugea entzun eta leku lehor bat etorriko zaio burura askori, narrastiek beroa behar dutela ondo barneratua baitu gizakiak. Suge guztiak ez dira berdinak, ordea; denek ez dituzte baldintza berak gustuko, eta horri esker dago, besteak beste, dagoen dibertsitatea. Bakoitzak bere... [+]
Udaberrian orain dela egun gutxi sartu gara eta intxaurrondoa dut maisu. Lasai sentitzen dut, konfiantzaz, bere prozesuan, ziklo berria hasten. Plan eta ohitura berriak hartu ditut apirilean, sasoitu naiz, bizitzan proiektu berriei heltzeko konfiantzaz, indarrez, sormen eta... [+]
Ohe beroan edo hotzean egiten da hobeto lo? Nik zalantzarik ez daukat: hotzean. Landare jaioberriek bero punttu bat nahiago dute, ordea. Udaberriko ekinozio garai hau aproposa da udako eta udazkeneko mokadu goxoak emango dizkiguten landareen haziak ereiteko.
Duela lau urte abiatu zuten Azpeitian Enkarguk proiektua, Udalaren, Urkome Landa Garapen Elkartearen eta Azpeitiako eta Gipuzkoako merkatari txikien elkarteen artean. “Orain proiektua bigarren fasera eraman dugu, eta Azkoitian sortu dugu antzeko egitasmoa, bere izenarekin:... [+]
Itsasoan badira landareen itxura izan arren animalia harrapari diren izaki eder batzuk: anemonak. Kantauri itsasoan hainbat anemona espezie ditugun arren, bada bat, guztien artean bereziki erraz atzemateko aukera eskaintzen diguna: itsas-tomatea.
Aurten "Israel Premier Tech" txirrindularitza talde israeldarra ez da Lizarraldeko Miguel Indurain Sari Nagusia lasterketara etorriko. Berri ona da hori Palestinaren askapenaren alde gaudenontzat eta munstro sionistarekin harreman oro etetea nahi dugunontzat, izan... [+]
Sare sozialen kontra hitz egitea ondo dago, beno, nire inguruan ondo ikusia bezala dago sare sozialek dakartzaten kalteez eta txarkeriez aritzea; progre gelditzen da bat horrela jardunda, baina gaur alde hitz egin nahi dut. Ez ni optimista digitala nauzuelako, baizik eta sare... [+]
Bada Borda bat ilargian. Bai, bai, Borda izeneko krater bat badu ilargiak; talka krater edo astroblema bat da, ilargiaren ageriko aldean dago eta bere koordenadak 25º12’S 46º31’E dira; inguruan 11 krater satelite ditu. Akizen jaiotako Jean Charles Borda de... [+]
Donostiako Amara auzoko Izko ileapaindegi ekologikoak 40 urte bete berri ditu. Familia-enpresa txikia da, eta hasieratik izan zuten sortzaileek ile-apainketan erabiltzen ziren produktuekiko kezka. “Erabiltzaileen azalarentzat oso bortzitzak dira produktu gehienak, baina... [+]