Ilarra baratzean, gutizia eta altxor
Ez da ilarra, ez da gezurra, alegia. Gezurra esateko ilarra, tipula eta kalamua behintzat erabili izan dira. A zer kalamua! Tipula galanta! Polita ilarra!
Ez da ilarra ilarraren (Pisum sativum) sasoia amaitu dela. Ilarrak ezin du beroa eraman, ni ere horrelakoxea naiz. Beroa etorri orduko zaputza, ez dut erdia ere balio. Ilarra beroak akabatu egiten du. Neguko hotzarekin hazten da eta udaberriko freskurarekin loratu eta fruitua eman. Sasoi betea joan da, eta bazterren batean egon daitekeen hondarren bat izan ezean zail izango da aurtengoan ilar berria topatzea. Eskerrak gero eta gehiago jasotzen diren izozkailuetan.
Ilar sasoia amaitu denean leka eder horiek hazi eta eman dizkigun zarba, mastra hor dago baratzean ia edo erabat ihar. Arbatzeko jarritako arbaztan, makilan edo sarean kiribilduta dagoenez, haiekin batera tira eta ateratzeko ohitura oso zabaldua dago. Hobeto egin daiteke ordea.
Ilarrak, gainontzeko lekadunek bezala, sustraietan bakterio berezi batzuk izaten ditu apopilo. Elkar laguntzen dute eta biak pozik. Bakterio horiek airean ugaria den nitrogenoa hartu eta lurrera kateatzen dute amoniako forman. Gero nitratoa bilakatuko da eta horrekin landareek aminoazidoak sortuko dituzte, proteinak eraikitzeko behar dituztenak. Ilarraren zarba ihartzen denean gai nitrogenodun horien guztien iturri da. Zarbak erre eginez gero gai horiek denak galduko dira. Luar pilara botatzen baditugu hantxe luartu eta hurrengo ongarriketan joango dira. Onena zarbak hantxe bertan lurrari nahastea litzateke; zarbak bezala sustraiak bertan utzi eta haien nitrogeno eskuzabaltasuna hurrena datorren barazkiak eskertuko du. Onena hostoa jaten diegun barazkiak jartzea da, horietan baliatzen baita ondoen nitrogeno hori. Ilarraren eta bere sendiko lekadunen lan bikain hori ederki adierazi zuen Adrien Gachiteguy beneditar eta nekazaritza ingeniari aldudarrak 1963an argitaratutako Laborantza, laborantzatik hobeki bizitzeko liburuan: “Landare, osto biribil, lekadunek (luzerna, trefla...) badituzte erroetan trunpilo batzu, azotaz aberats diren mikrobez beteak”. Luzerna edo alpapa (Medicago sativa subs. Sativa) eta trefla edo hirustak (Trifolium spp.) aipatzen ditu ilarraren familiako, baina bada ugari.
Ilarrak berak asko uste gabeko mesedea ere ekarri zuen. Genetikaz dakigun ia dena Gregor Mendel austriarrak XIX. mendean ilarrekin egindako ikerketekin abiatutakoari zor diogu. Hura ere abade...
Zuk zeuk abadeak bezala jan nahi baduzu, Apeza eta lurra eman gabe ez dira engainatzen dio esaerak, eta udari agur eta udazkenari ondo etorri esanez ilar freskoak jan nahi badituzu, hil honen eta hurrengoaren ilgoretan erein. Onenak ilar motzak eta egun egokienak ekainaren 25a eta 26aren goiza eta uztailaren 3aren arratsaldea, 4a eta 5aren goiza. Azken aukera gisa uztailaren 23a eta 31. On dagizula.
Odei Etxeberri Bimboire, Gorka Roca Torre eta beraien seme Oihan eta Miru buruaskiak dira elikaduran. Horretarako, aztertu behar izan dute gorputzak zer elikagai eta zein kopurutan behar dituen; horiek zein janaritan dauden; urtaro bakoitzean horiek denak eskuratzeko zer landu... [+]
Tolosatik abiatu eta Bedaion gora egin, Menditxiki aldera. Batean Bedaio, bestean Zarate, Gipuzkoako eta Nafarroako muga-mugan gara. Hantxe dira helburu ditugun lursailak, Itxitua eta Erlo, garai batean lahar, pagadi gaur egun: Gregorio Ugartemendia Zubillagaren basoa duzu.
Mahaño Lanathoua 2017an hasi zen aitaren lurretan arbolak landatzen, oihan baratzea lantzeko ideiarekin. “Hasieran asmoa ez zen horretatik ekonomia bat sortzea, gure buruaskitasunerako bidean pausoak ematea baizik”, gogoratu du laborariak. Baina, landaketekin... [+]
Duela gutxiko kontua da. Iberiar katamotza (Lynx pardinus), mundu mailako felino espezie mehatxatuenetarikoa, “galtzeko arriskuan” egotetik “kaltebera” kategoriara igaro da IUCNren Espezie Mehatxatuen Zerrenda Gorrian. Espeziea kontserbatzeko egindako... [+]
Zuhaitzen eta arbolen sarobean nabil azken urte hauetan. Larrean, abaroan eta biaoan hor nabil atera ezinik. Zuhaitzei eta arbolei aparteko begirunea diedala jabetua izango zara, tarteka behinik ARGIAren Bizi Baratzea txoko honetan ibiltzen bazara. Eta azkenaldi honetan,... [+]
Nekazaritzaz eta abeltzaintzaz askotan entzuten da lanbide "oso lotua" dela, jai egunik edo oporrik ez dela existitzen. Ipar Euskal Herriko Onetik eta Etxaldia gasnategiek, Berria eta Aldudeko Esne Kooperatibekin elkarlanean, laborariei bakantzak bermatzeko egitasmoa... [+]
Txikitan kaian arrantzatu ohi genituen ‘pantxito’ gehienak ziurrenik bisiguak izango ziren, baina nekez ikusten genituen bisigu handiak. Izatekotan, jatetxe ezagunetan izango zen, arraindegietako bisigu gehienak kanpotik ekarriak ziren bitartean. Egun, kostaldeko... [+]
Galdera hau jaso berria dut Bizi Baratzeako postontzian: "Gaia San Joan bezperako familia afarian atera huen, Unanue sagardotegian, Azpeitian. Seguran Santa Engrazia egunean erein behar ditugun haziak bedeinkatzen dira. Erein beharreko hazi guztiak eramatea komeni al da?,... [+]
2022an Nafarroako Liburutegien Sareak martxan jarritako proiektu berezia da hazien liburutegia. Clara Flamarique Goñi da Nafarroako Gobernuaren liburutegi zerbitzuko proiektuen arduraduna, eta honela gogoratu ditu hastapenak: “Zaragozako liburutegian martxan zuten... [+]
Ur azaletik gertu dabiltza arrainak igerian. Zerbait uretarantz gerturatzen ari da, hegan: arrano bat dator, bere atzaparrak aurrerantz luzatuta eta zaplast! Uretan sartu da, bete betean. Arraina harrapatu ostean burua uretatik atera du arranoak, baina arrainak hondorantz egiten... [+]
Bost hilabete bete dira otsailaren 6an traktoreen mobilizazioak hasi zirenetik. Mirene Begiristainek eta Isabel Alvarezek ekofeminismoaren betaurrekoak jantzita aztertu dituzte mobilizazio hauek eta fokutik kanpo geratu diren laborariak eta aldarrikapenak ekarri dituzte lehen... [+]
Ingurumena, bioaniztasuna, uraren gestioa eta haurren beharrak oinarri hartuta, ikastetxeetako patioak aldatzeko proiektu kolektiboa jarri dute martxan Pirinio Atlantikoetan; Euskal Herriko lau herrik hartuko dute parte. Iruñean ere, itzal eta landare gehiago izango... [+]
A zer lanak ematen dizkigun! Txoratzen gaitu tomateak (Solanum lycopersicum). Artaxoakoa dela, edo Tuterako Itsusia, edo Aretxabaletakoa, edo Erandiokoa, pikoluzea, gerezia dela, madari tomatea dela, Igeldo, mendigorria, transgenikoa dela, Eusko Labela dela, idi-bihotza, korta... [+]
Joxe Blanco Gomez laudioarra Lamuzanaturgunea blog-aren bultzatzaile eta Laudiokolore ekimeneko kidea da. Urteak daramatzate Laudion basa landareen inguruko sentsibilizazioa eta formazioa egiten, eta maiatzean, Arraño mendiko baso orkideen inguruko jardunaldiak egin... [+]