Ilarra baratzean, gutizia eta altxor


2021eko ekainaren 10ean - 04:33
Azken eguneraketa: 06:49
Ilar zarbak baratzean ihartzen uztea eta lurrari nahastea onuragarri da, nitrogenoa zabaltzen duelako. Argazkia: Matteo Regla Dorronsoro.

Ez da ilarra, ez da gezurra, alegia. Gezurra esateko ilarra, tipula eta kalamua behintzat erabili izan dira. A zer kalamua! Tipula galanta! Polita ilarra!

Ez da ilarra ilarraren (Pisum sativum) sasoia amaitu dela. Ilarrak ezin du beroa eraman, ni ere horrelakoxea naiz. Beroa etorri orduko zaputza, ez dut erdia ere balio. Ilarra beroak akabatu egiten du. Neguko hotzarekin hazten da eta udaberriko freskurarekin loratu eta fruitua eman. Sasoi betea joan da, eta bazterren batean egon daitekeen hondarren bat izan ezean zail izango da aurtengoan ilar berria topatzea. Eskerrak gero eta gehiago jasotzen diren izozkailuetan.

Ilar sasoia amaitu denean leka eder horiek hazi eta eman dizkigun zarba, mastra hor dago baratzean ia edo erabat ihar. Arbatzeko jarritako arbaztan, makilan edo sarean kiribilduta dagoenez, haiekin batera tira eta ateratzeko ohitura oso zabaldua dago. Hobeto egin daiteke ordea.

Ilarrak, gainontzeko lekadunek bezala, sustraietan bakterio berezi batzuk izaten ditu apopilo. Elkar laguntzen dute eta biak pozik. Bakterio horiek airean ugaria den nitrogenoa hartu eta lurrera kateatzen dute amoniako forman. Gero nitratoa bilakatuko da eta horrekin landareek aminoazidoak sortuko dituzte, proteinak eraikitzeko behar dituztenak. Ilarraren zarba ihartzen denean gai nitrogenodun horien guztien iturri da. Zarbak erre eginez gero gai horiek denak galduko dira. Luar pilara botatzen baditugu hantxe luartu eta hurrengo ongarriketan joango dira. Onena zarbak hantxe bertan lurrari nahastea litzateke; zarbak bezala sustraiak bertan utzi eta haien nitrogeno eskuzabaltasuna hurrena datorren barazkiak eskertuko du. Onena hostoa jaten diegun barazkiak jartzea da, horietan baliatzen baita ondoen nitrogeno hori. Ilarraren eta bere sendiko lekadunen lan bikain hori ederki adierazi zuen Adrien Gachiteguy beneditar eta nekazaritza ingeniari aldudarrak 1963an argitaratutako Laborantza, laborantzatik hobeki bizitzeko liburuan: “Landare, osto biribil, lekadunek (luzerna, trefla...) badituzte erroetan trunpilo batzu, azotaz aberats diren mikrobez beteak”. Luzerna edo alpapa (Medicago sativa subs. Sativa) eta trefla edo hirustak (Trifolium spp.) aipatzen ditu ilarraren familiako, baina bada ugari.

Ilarrak berak asko uste gabeko mesedea ere ekarri zuen. Genetikaz dakigun ia dena Gregor Mendel austriarrak XIX. mendean ilarrekin egindako ikerketekin abiatutakoari zor diogu. Hura ere abade...

Zuk zeuk abadeak bezala jan nahi baduzu, Apeza eta lurra eman gabe ez dira engainatzen dio esaerak, eta udari agur eta udazkenari ondo etorri esanez ilar freskoak jan nahi badituzu, hil honen eta hurrengoaren ilgoretan erein. Onenak ilar motzak eta egun egokienak ekainaren 25a eta 26aren goiza eta uztailaren 3aren arratsaldea, 4a eta 5aren goiza. Azken aukera gisa uztailaren 23a eta 31. On dagizula.

Argazkia: Matteo Regla Dorronsoro.

Kanal honetatik interesatuko zaizu: Landareak
Tokiko espezieekin osatutako basoa landatzeari ekingo diote igandean Arrankudiaga-Zollon

Lursailaren jabeak hitzarmena sinatu du Lurgaia Fundazioarekin eta Sagarrak talde ekologistak deialdia zabaldu du landaketara batzeko. Zaraobe Institutuko ikasleak asteartean aritu ziren zuhaitzak landatzen.


2025-01-13 | Garazi Zabaleta
Urteaga-Urkulegi baserria
Barazki, fruitu eta haragi, dibertsifikazioa ekoizpenaren oinarri

Itsason (Gipuzkoa) elkarren ondoan dauden bi baserri dira Urteaga eta Urkulegi, duela zenbait urte elkartu eta proiektu bateratua martxan jarri zutenak. “Bi baserriak elkartu eta ekoizpen proiektua abiatu genuen, eta 2011tik dedikazio osoarekin ari naiz honetan”,... [+]


2025-01-13 | Jakoba Errekondo
Ezin usainik hartu

Sudurrak egia dio. Zaila da sudurra engainatzea. Usaimena saihestea ezinezkoa da. Sudurretik garunerako lotura bidearen ikerketa zirraragarria, liluragarria, zoragarria da makina bat ikerlarirentzat. Usainaren eta memoriaren arteko zubia azkarrena ez bada, bizkorrenetakoa bai... [+]


Bagera, gu ere bai, gu beti pozez... angulak ez hainbeste

Duela 180 milioi urte Pangea kontinentea zatitu zenerako ikasia zuen aingirak Thetis itsasoa zeharkatzen. Ordudanik kontinenteak mugituz joan dira, eta aingira espezieak ezberdinduz. Jatorrizko arbaso beretik bereizi diren 20 aingira espezieen artean, gurea da, ibai-aingira edo... [+]


2025-01-08 | Garazi Zabaleta
Aina Socies Fiol
“Balear Uharteetako irla bakoitzean besteetan ez dagoen landare barietate asko dago”

Oporlekuekin soilik lotuko dituzte askok Balear Uharteak, baina agroekologiaren eta kontsumoaren bueltan mugimendu bizia dute Mallorca irlan: Associació de Varietats Locals de Mallorca (tokiko hazi barietateen elkartea) da horren adibide. Abenduaren hasieran, elkarte... [+]


2025-01-08 | Nicolas Goñi
Nola bihurtu lurzoruak klimaren laguntzaile?

Muturreko lehorte eta euriteak normaltasun berria bilakatu zaizkigu. Areagotzen dituzten kalte ekonomiko eta ekosistemikoen artean, laborantzak pairaturikoak ez dira txikienak. Bereziki, lehorte garaietan zaluegi idortzen diren edota eurite handietan ur guzia xurgatu ezin duten... [+]


Urtarrila, intxaurrondoaren loaldia

Kolore morez margotu dut urteko lehen hilabetea, sormena, irudimena, jakintza eta espiritualitatearen kolorez.


2025-01-06 | Jakoba Errekondo
Elkarren beharra bizitzeko

Lagun txiletar batek bere herriko istorio bat kontatu dit, eta ahoa bete inplante utzi nau. Han “quintral” esaten dioten landare batena da, Tristerix corimbosus. Txile eta Argentina hegoaldeko baso epeletan bizi da, eta gure lurralde epeletan hazten den mihuraren... [+]


2025-01-06 | Garazi Zabaleta
Trebatu elkartea
Lehen sektoreko erreleboa bultzatzeko egitasmoa Gipuzkoan

Urteak daramatza martxan Ipar Euskal Herrian Trebatu elkarteak, laborantzan proiektua abiatu nahi duten pertsonek aurrez trebatzeko aukera izan dezaten. Ipar Euskal Herriko proiektua eredutzat hartuta eta ideia berari tiraka, Gipuzkoan ere izen bereko elkartea sortu dute aurten... [+]


2025-01-06 | Nagore Zaldua
Itsas-bare kantauriarra
Ohartarazpenaren artelanak

Koloretsuak, distiratsuak, forma xelebre bezain ederrekoak diren heinean, nudibrankioek beste planeta batetik iritsitako izakiak dirudite. Itsas hondoko izaki biluzi hauek 1980ko hamarkadako gandorretako kolore biziak eta Parisko joskintzako izen handien moda arkitektonikoa... [+]


2024-12-27 | Leire Ibar
Txanpainaren industriaren arrakastaren oinarrian eskulan esplotatua dago

The Guardian egunkariak Épernayn (Frantzia) txanpain-industrian aritzen diren migratzaileen egoera aztertu du. Ikerketak agerian utzi ditu luxuzko xanpaina-marken mahastietan lan egiten dutenen baldintza prekarioak eta legez kanpokoak.


2024-12-23 | Garazi Zabaleta
Ekin Dulantzi
Nekazaritzako elikagaien test gunea Dulantzin

Gero eta nekazaritzako test gune gehiago ditugu inguruan, hau da, nork bere proiektua martxan jarri aurretik nekazaritzan eta abeltzaintzan trebatzeko guneak. Nafarroako Zunbeltz espazioa eta Gipuzkoako eta Ipar Euskal Herriko Trebatu dira horietako zenbait adibide, gurean... [+]


2024-12-23 | Irati Diez Virto
Ez naiz sagua, ezta satorra ere; lursagua naiz

Ugaztun hitza entzutean, askotan burura etortzen zaizkigun lehen ordezkariak tamaina handienekoak izan ohi dira: hartza, otsoa, oreina… Batzuetan etxekotutako katua edo txakurra dira agertzen lehenak, edo urruneko lehoiak eta elefanteak. Ikusgarritasunak lehia irabazi ohi... [+]


2024-12-23 | Jakoba Errekondo
Ilarraren entzumena

Laster urte guztian izango ditugu malko ilar goxoak (Pisum sativum). Oraindik, ordea, negua eta udaberria dira, ia erabat ilar freskoak jateko sasoia; udaberrian jango ditugun azken ilarrak ereiteko garaia orain hasten da. Eta oraintxe jango ditugu urria aldera erein zirenak.


Gabonetan tokikoa eta sasoikoa kontsumitu eta, bide batez, Israelgo produktuak boikoteatu

Palestinarren genozidiorako Israelek erabiltzen duen arma nagusietako bat gosea da. Alde batetik, Gazara elikagaiak sartzeko debekuarekin, eta, bestetik, Palestinako elikadura-burujabetza ezabatuta.


Eguneraketa berriak daude