Ilargi ala eguzki, handietan handi
Gure portuetan “atalu” edo “atalo” modura izendatzen da, baina ez da porturatzen den arrainetakoa; itsasoan dabiltzanentzat ordea, aspaldiko ezaguna da. Forma zapala eta obalatua du, eta ahoa une oro irekia, globo-arrain baten aurpegia oroitaraziz. Atzealdean, gorputza luze baino altuagoa egingo duten bi hegats, bat gorantz hegazkinen isatsen antzera, eta bestea beherantz belaontzien gila modura. Itxura zaharkitua izan lezake, baina arrain gehienak sortu eta 500 milioi urte beranduago jaioa izanik, arrainen eboluzioan gazteenetakoa da… eta, hezurdun arrainen artean, handiena.
Atalua (Mola mola)
Taldea: Ornoduna / Arraina
Neurria: 1,50-1,80 metro (emeak > arrak)
Non bizi da? Mundu osoko ozeanoetan, nahiz kostaldetik hurbil. Gazteak taldean; heldu aroan bakarrik edo beste atalu batekin ibiltzen dira.
Zer jaten du? Animalia lirdingatsuak (bereziki sifonoforo eta marmokak), arrainak, zooplanktona, krustazeoak eta moluskuak.
Babes maila: Espezie zaurgarrien Zerrenda Gorrian dago 2015etik, ustekabeko harrapaketak jasateko arrisku handia baitu. Ezin da arrantzatu.
Eme bakar batek 300 milioi arrautza izan ditzake; eta errute bakoitzean 5 milioi inguru askatuko ditu (ez dago halako kopurura hurbiltzen den beste animalia ornodunik). Horrela, arrautza horietako batzuk heldu izatera iristeko aukerak handitzen ditu, eta ziurrenik hori da espezieak bizirauteko izan duen estrategia garrantzitsuena. Arrautza bakoitzak, itsasoko harrapakarien bazka izateari izkin egitea lortuz gero, larba-fase bikoitza igaro beharko du (arrain gehienek fase bakarra dute): lehenean, 1,5 milimetrorekin, familia-kide duen globo-arrainaren itxura du, borobila eta arantzatsua; bigarrenean ordea, zapaldu egiten da eta helduek izango duten forma hartzen du, 3-4 zentimetrorekin. Indibiduo horrek, bizirauten badu bederen, bere pisua 60 milioi aldiz biderkatuko du, bataz beste 1,5–1,8 metro eta tona bateko pisua hartzeraino. Pertsona bat 50 elefanteren pisua izatera helduko balitz bezala. Pentsa, haren azalak 7 zentimetroko lodiera har dezake, eta 3 metro eta 2,5 tonako aleak ere ikusi izan dira.
Mundu osoko ozeanoetan zehar, kostalde nahiz itsaso zabalean, atalua hainbat modutara ikus daiteke, ur-azaletik hurbil dabilenean bederen. Igerian diharduenean, hegats dortsala uretatik ateratzen du, marrazoa bailitzan. Bestetan, ur azalean “etzanda” ageri da. Horrela, itsas-hegaztiei nahiz arrainei haren azalean itsasten zaizkion 40 bizkarroi motaz osatutako menua eskaintzen die. Gauez etzaten denean, arrantzaleen argien aurrean dirdiratsu ageri ohi da; beharbada hemendik datorkio “ilargi-arrain” izena. Ingelesek, berriz, egunez hartutako irudiari erreparatuko zioten, “sunfish” izendatzean (“eguzki-arrain”). Eguzkia hartuz ematen dituen atsedenaldi hauei esker gorputzeko tenperatura erregulatzen du. Izan ere, atalua oro har animalia lirdingatsuz elikatzen den arren (batez ere marmokak, salpak eta sifonoforoak jaten ditu), egunez 500 eta 800 metro arteko sakoneratara murgildu ohi da, bestelako arrain eta itsas-hondoko ornogabeen bila (krustazeo, molusku eta ofiurak, besteak beste). Bidaia horietan 5 gradutik beherako tenperaturetara irits daitekenez, ezinbestekoa du berriro ur-azalera igo eta eguzkitan epeltzea.
Arrain honek arrantzaleen nolabaiteko begirunea bereganatua du. Animalia motela denez, sarritan geratzen da arrantza-sareetan trabatuta (ustekabeko harrapaketetarako arrisku bereziko espezie modura izendatua dago). Aitzitik, ataluak itsasora itzuli ohi dira, gehienetan, bizirik. Eskerrak arrantzaleei, edo kartilago asko eta haragi gutxi duen (hots, gure lehentasun kulinarioei).
Dokumentaletan harriduraz ikusi dezakegun munduko arrainik modernoena uste baino gertuago dugu. Izan ere, ale handienak ur tropikalagoetan topatu ohi diren arren, udazkenean, Getarian bertan, 200 aletik gorako atalo gazteen sardak ikusi izan dira (“topagunea” San Antongo itsasargi parean?). Zenbaki handiekin jarraituz, berotu ahala itsasoak marmokez beteko balira, kalkuluen arabera ipar-ekialdeko Atlantikoan ataluek eguneko 2.600 tona marmoka jateko ahalmena izan dezakete. Handiak, motelak eta bitxiak, baina oraindik nahiko ezezagunak dira. Agian, hobe horrela.
Antxoa, bokarta edo albokartia, gure arrain komertzialen artean txikiena, euskal kostaldera hurbildu da.
Katalanen ustetan artzainak engainatzen omen ditu hegazti honek: “enganyapastors”. Espainiar eta latindarrek, aldiz, ahuntzari esnea kentzen diola diote, hortik datorkio hain zuzen ere izen zientifikoan (Caprimulgus europaeus) islatzen den caprimulgus (capra... [+]
Leihatila honetan behin baino gehiagotan azaldu ditugu Ama Naturaren engainuak bere izakiak babestearren. Batzuetan, erle edo liztor itxura zuten euliak ekarri ditugu, beste batzuetan inongo arriskurik ez duten arrisku-kolorazioko intsektuak ere bai (kolorazio aposematikoa... [+]
Nekazal eremu lehor baten erdian ageri da putzua. Txikia da tamainaz, eta ez oso sakona. Egunak dira euririk egiten ez duela, baina oasi txiki honek oraindik ere aurretik bildutako urari eusten dio. Gauak eremua irentsi du eta isiltasunaren erdian kantu bakarti bat entzun da... [+]
Trebea, burutsua eta iheskorra; olagarro arruntak, izenak hala adierazten ez badu ere, aparteko trebetasunak ditu. Itsas molusku zefalopodo haragijale honek txundituta gauzka, bere ezaugarri eta ahalmen bitxiekin. Ornogabe guztien artean adimentsuena da, besteak beste.
Azken glaziazioan Euskal Herriko lurraldea zapaltzen zuten mamutek, leizeetako hartzek, bisonteek eta baita hienek ere. Elur iraunkorrera eta hotzera egindako animalia horiek desagertu egin ziren baldintza glaziarrekin batera. Baina dinosauroen desagerpenaren garaian ugaztun... [+]
Gurean hain ezaguna den hegazti hau ustelzale porrokatua da, eta honek ez dio fama onik ekarri. Batzuek arrano, buitre, futre, hatxarrano edo mirusai deitzen diote; izen ofiziala sai arrea (Gyps fulvus) da.
Gaur egun Lur planetan bizi diren intsekturik handienek 30 cm inguruko tamaina izan dezakete, gizaki baten seiren bat, gutxi gorabehera. Horien artean daude tximeleta eta sits erraldoiak edo kakalardo potoloak. Halako izaki harrigarrien aurrean nola bada erreparatu lau... [+]
Arboletako hostoak eroriak dira eta basoko lurra estalia dute. Lurraren eta hosto gorrituen artean, alabaina, sortzen da geruza fin bat, arreta gutxi jasotzen duena, baina espezie askoren biziraupenerako garrantzi handia izan dezakeena. Hezetasuna mantentzen du, zomorroak... [+]
Duela 180 milioi urte Pangea kontinentea zatitu zenerako ikasia zuen aingirak Thetis itsasoa zeharkatzen. Ordudanik kontinenteak mugituz joan dira, eta aingira espezieak ezberdinduz. Jatorrizko arbaso beretik bereizi diren 20 aingira espezieen artean, gurea da, ibai-aingira edo... [+]
Koloretsuak, distiratsuak, forma xelebre bezain ederrekoak diren heinean, nudibrankioek beste planeta batetik iritsitako izakiak dirudite. Itsas hondoko izaki biluzi hauek 1980ko hamarkadako gandorretako kolore biziak eta Parisko joskintzako izen handien moda arkitektonikoa... [+]
Ugaztun hitza entzutean, askotan burura etortzen zaizkigun lehen ordezkariak tamaina handienekoak izan ohi dira: hartza, otsoa, oreina… Batzuetan etxekotutako katua edo txakurra dira agertzen lehenak, edo urruneko lehoiak eta elefanteak. Ikusgarritasunak lehia irabazi ohi... [+]
Badira hainbat espezie arrandegietan beti egotera derrigortuak diruditenak. Haien arteko arrain batek dirdira berezia du, urrezko koroarekin begiratzen baikaitu: urraburuak (gazteleraz ere, ezaugarri berari men eginez, dorada-k). Ondoan haien artean anaiak diruditen sorta dago,... [+]
Gaua da. Zuhaitzetan geratzen diren hosto gutxien artetik igarotzen da ilargiaren argia. Isiltasuna da nagusi. Txoriak sasi artean daude, babestuta lo, lo-edo. Baina bat batean zerbaitek kolpatu du sasia. Txori gehienak izutu diren arren, izoztuta bezala geratu dira, isilik... [+]
2016an ikusi omen zuten lehen aldiz Herrialde Katalanetan. Bi urte geroago, 2018an alegia, Xanti Pagola eta Imanol Zabalegui entomologoek Gipuzkoan azaldu zela jakitera eman zuten. Eta euskaraz izendatu ere bai! Urte batzuk pasa dira eta ez dut esango gure artean ikusteaz ohitu... [+]