Ikatza erretzeko eta marrazteko
Agur negu. Negu betea da eta badoa. Mimosak (Acacia dealbata) eta magnoliak (Magnolia soulangeana eta Magnolia stellata) loratu dira, ongi etorri beraz loraldi nagusiei. Baina kontuz hotzarekin. Dagoeneko egun-argia ordubete pasatxo luzatu bada ere, zehar begiratuz bada ere zaindu hotza, goi-goietan eta beheko zulo hezeetan eta gehiago.
Su egurra dantzatu eta piztu sua. Suak bizipoza ematen digu solstizioetan: neguaren hasieran eguna motzetik luzera igarotzen denean bezala, udarakoan eguna luzetik motzera igarotzen denean kalean su handiak zirikatu eta bizitzen ditugunean. Suak kilikatzen gaitu, berotzen.
Suaren aldamenean beroa nahi badugu egurra eman behar, baina egurra eman, eman, ikatzarekin ematen zaio. Putz eginda ufatu eta hotzak erreko zaizkizu. Horrela aritzen da ikazkina ere. Ikatzak su egurrak bezala bitan berotzen duela esaten da: egitean eta erretzean. Ikatza egingo du ikazkinak, non bizi den txondor-lekuan edo txondor-larrainean edo txondor-zuloan edo txondor-plazan edo ikaztobian edo ikaztobi-larrainean edo ikaztobi-zuloan edo ikazlarrainean edo ikazlabean edo ikazlauan; izan ere non ez da egin izan ikatza! Bateren bat izango zen Ikaztegietan ere!
Zenbat ikatz dira, ordea? Ikatz-ikatza, adakiarekin egindako txondorretik sortzen da. Baina bada tramada ere. Tramada txondorraren inguruan geratzen zen ikatz hondar kaxkarra da. Baliatuko zuten hori ere, baina ez zen ikatzaren zakuetan abiatuko. Iduria ere badugu. Iduria edo adaki-ikatza edo abar-ikatza adar ttikiekin egindako ikatz ttikia zen, batez ere sutontzietarako eta metal bitxiak urtzeko sutegietan erretzeko. Iduri-zuloetan egin izan da iduria, batez ere abaritzarekin (Quercus coccinea).
Bringa-txondorrak, subil-txondorrak, ilinta-txondorrak. Erabilitako egurraren tamainaren arabera esaten zitzaien txondorrei. Ikatzik preziatuena artearena (Quercus ilex) da. Baina haritza (Quercus robur eta Quercus petraea), pagoa (Fagus sylvatica), gaztaina (Castanea sativa), elorri zuria (Crataegus spp.), astigarra (Acer campestre), lizarra (Fraxinus excelsior) eta eskuera zen edozein egur gogor-antzeko ere egosi izan da txondorretan.
Ikatzak ez dira arranparriletan edo sutontzietan erretzeko bakarrik. Makina bat sutegi eta labetan urtu da mea ugari. Bolborak ikatzarekin egiten dira, %10-30, eta zein egurrekin egindakoa den halako iraupena eta indarra izango ditu leherketak, eta zeruko marrazkian kolore bat edo beste emango du. Bala eta bonba hiltzaileak abiarazten dituen bezala, ikuskizun pirotekniko dotoreenak ere pizten ditu. Piroteknian bolbora bereziak erabiltzen dira, nahi den efektua eragiteko kolorea, iraunkortasuna eta abar dutenak: ahuntz-sahatsa (Salix caprea), makala (Populus nigra), zurzuria (Populus alba) eta lertxuna (Populus tremula) azkar erretzen dira, pinuak (Pinus spp.) urre kolorea eransten du, mahatsondoak (Vitis vinifera) urre kolorea eta indar handia, miterrari (Juniperus sabina) eta ipuruari (Juniperus communis) ke gorria darie eta azkar erretzen dira eta arteak (Quercus ilex) ke gorrizta-urrekara ematen du eta iraupen luzea du.
Marrazkitarako ikatz-ziri ezagunak egiteko ere ikatzaren antzeko bidea egin behar du egur ziriak: egosi. Sahatsak eta zumeak (Salix spp.) dira onenak, eta zume negartiarena (Salix babylonica) preziatuena. Erabiltzen dira, baita ere, ezpela (Buxus sempervirens), basaerramua (Euonymus europaeus), intxaurrondoa (Juglans regia), izeia (Picea sp.), ezkia (Tilia sp.), aranondoa (Prunus domestica) eta pikondoa (Ficus carica).
Eta marrazkiak gorputzean egin nahi eta tintarik topatzen ez edo garestiegia zenean, marinelek tatuajeak ikatz nahasketa batekin egiten zituzten: ikatza azalpera.
Errezilera bizitzera joan eta sagarrondoak landatu zituen Satxa Zeberiok, Bio-K proiektuaren bultzatzaileak, duela zenbait urte. “Iritsi zen sagarrekin zerbait egiteko momentua, eta sagar zukua eta sagardoa ekoizteari ekin genion orduan”, azaldu du. 2015ean sortu... [+]
Gurean hain ezaguna den hegazti hau ustelzale porrokatua da, eta honek ez dio fama onik ekarri. Batzuek arrano, buitre, futre, hatxarrano edo mirusai deitzen diote; izen ofiziala sai arrea (Gyps fulvus) da.
Artiletan sustraitzeak ematen duen bakeak salbatzen nau maiz, kanpoko zein barruko ekaitzetatik. Artilea baino bakegile eraginkorragorik ez dut aurkitu inguruan. Bere indarra areagotzen da odola, karena eta oritza tartean badaude; artilearekin batera haiek ere ehundu baitute... [+]
Otsailean, neguaren erdigunean gauden honetan, lehentasuna gorputza ondo ureztatua edukitzea da. Intxaurrondoa egiten ari den bezala: sustraiak neguan biltegi gisa erabiltzen ditu, sustrai motz eta lodiak behar ditu, ura eta lurreko mantenugaiak biltzeko.
Txerri-hiltze sasoia da negua. Hotzak beroarena errazago kenduko dio. Guri ere txerriez hitz egiten dugunean beroarena behinik kenduko baligute!
Urteak daramatza Ipar Euskal Herriko Biharko Lurraren Elkarteak (BLE) bioaniztasun landatuaren inguruan lanean. “Hainbat proiekdu ditugu abian, eta horietako bat baratzeko hazien ingurukoa da”, azaldu du Nico Mendiboure Hazi Sareko kideak. Duela lau bat urte hasi... [+]
Gaur egun Lur planetan bizi diren intsekturik handienek 30 cm inguruko tamaina izan dezakete, gizaki baten seiren bat, gutxi gorabehera. Horien artean daude tximeleta eta sits erraldoiak edo kakalardo potoloak. Halako izaki harrigarrien aurrean nola bada erreparatu lau... [+]
Lapurdiko hezegunea funtsezkoa da biodibertsitatearen biziraupenerako. Proposamena eremuan zabaldu dute eta Errobi inguruko sistema hidrauliko osoa barnean izango luke; Baionako, Angeluko, Basusarriko, Milafrangako eta Uztaritzeko Aturri ibaiaren ibaiadarrak, esaterako. Bost... [+]
Urte berriaren hasieran asmo berritu egiten gara dirudienez, eta egin beharreko zereginen zerrendak egiten ditugu gutako batzuk. Egiteko horien artean irakurtzeko ditudan liburuen zerrenda izaten da bat, gero eta zerrenda gizenagoa. Zuetako ez gutxik zer irakurtzen dudan galdetu... [+]
Sekula bananarik jan ez duten bi lagun ezagutzen ditut; nerau bat. Bananazalea da, ordea, jendea. Afrika eta Asia aldean sortutako landare generoa da banana (Musa x paradisiaca), baina gaur egun Ameriketan ere asko egiten da. Ekoizlerik handiena India da, eta esportatzaile... [+]
Nekazaritzan trebatzeko eta proiektu propioak abiatu aurretik ekoizpenean eta merkaturatzean norbere burua probatzeko, abian dira gurean nekazaritzako hainbat test gune. Araban, 2023an abiatu zuten Aleko nekazaritzako test gunea, baina, antzeko egitasmo gehienekin alderatuta,... [+]
Arboletako hostoak eroriak dira eta basoko lurra estalia dute. Lurraren eta hosto gorrituen artean, alabaina, sortzen da geruza fin bat, arreta gutxi jasotzen duena, baina espezie askoren biziraupenerako garrantzi handia izan dezakeena. Hezetasuna mantentzen du, zomorroak... [+]
Lursailaren jabeak hitzarmena sinatu du Lurgaia Fundazioarekin eta Sagarrak talde ekologistak deialdia zabaldu du landaketara batzeko. Zaraobe Institutuko ikasleak asteartean aritu ziren zuhaitzak landatzen.
Itsason (Gipuzkoa) elkarren ondoan dauden bi baserri dira Urteaga eta Urkulegi, duela zenbait urte elkartu eta proiektu bateratua martxan jarri zutenak. “Bi baserriak elkartu eta ekoizpen proiektua abiatu genuen, eta 2011tik dedikazio osoarekin ari naiz honetan”,... [+]
Sudurrak egia dio. Zaila da sudurra engainatzea. Usaimena saihestea ezinezkoa da. Sudurretik garunerako lotura bidearen ikerketa zirraragarria, liluragarria, zoragarria da makina bat ikerlarirentzat. Usainaren eta memoriaren arteko zubia azkarrena ez bada, bizkorrenetakoa bai... [+]