Beti da ona aitzindarien lan ikaragarria aitortzea: ikastolak euskaraz ikasteko eta bertan bizitzeko eskubidea ukatzen zuen errepresio frankistari emandako erantzun herrikoia izan ziren. Baina egungo eztabaida, nahiz eta batzuk horretan tematu, ez da bere jatorriari buruz, baizik eta gaur egun Euskadin kontzertazioak dituen ondorio sozialei buruz. Bereizketaz eta desberdintasunez hitz egiten ari gara. Euskadin haur guztiek ez dute hezkuntzarako eskubide bera eta haien aukerak baldintza sozioekonomikoen araberakoak dira. Klase desberdintasunaren erreprodukzioa bermatuta dago eskola kristauei eta ikastolei esker, horiek baitira, funtsean, kontzertaziora zuzendutako diruaren gehiengoa jasotzen dutenak EAEn.

Euskadin, kontzertatuko matrikulazio-tasa guztizkoaren % 48,3 da; Estatuko batez bestekoa baino 20 puntu gehiago eta 35 puntu gehiago Europarekin alderatuta. Beharrezkoa da horrelako anomalia neoliberalari amaiera ematea. Ez dezagun ahaztu kontzertatuak diru publikoarekin finantzatutako pribatua esan nahi duela.

Ikastetxe bateko eta besteko ikasleen arteko desberdintasuna gero eta handiagoa da. Publikoan biltzen dira jatorri apaleneko ikasleak. Save the Childrenek 2018an egindako txosten baten arabera, profil sozioekonomiko baxuko ikasleen kontzentrazio-maila oso altua duten euskal ikastetxeen % 88,9 titulartasun publikokoak dira. Horrek esan nahi du, funtsean, kontzertatuak errealitate sozialari bizkarra ematen dioten ikastetxe elitistak direla praktikan, eta beraien existentzia hutsak benetako ghettoak sortzen dituela. Eskola pribatuen finantziazio publikoak diru gutxiago eta baliabide falta dakarzkio eskola publikoari. Azken honek, kontzertatuak ez bezala, ez du "borondatezko kuoten" bidez estalitako hautaketa-prozesurik egiten, immigrazioaren ondoriozko kultura-aniztasun guztia onartzen baitu.

Kontzertazioaren ondoriorik nabarmenena segregazio soziala da. Batzuk kristaua edo ustez herrikoia den jakintza pribilegiatu bat duten bitartean, eskola publikoak, inklusiboak, herriaren benetako isla denak ez du behar adina baliabide pertsonal eta material. EAJk hezkuntza publikoaz hitz egitean, ardatz egituratzaile gisa hitz egitea gustu txarreko broma bat da. Honekin hautaketa librearen iruzur liberala justifikatzen dute. Hautaketa librea norentzat?

Ikastetxe erlijiosoek beraien existentzia justifikatu nahi izana ulertu daitekeen zerbait da, azken finean alde nabarmena dago ikastetxe erlijiosoek eta eskola publikoak aldarrikatzen duten hezkuntzaren artean. Izan ere, azken honek zientzian, berdintasunean, aniztasunean, laikotasunean, etab. oinarritutako hezkuntza bat aldarrikatzen du. Gaur egun eskola publikoak euskaraz ikasteko eskubidea bermatzen du. Zer argumentu ditu, beraz, Ikastolen Elkarteak publifikatu nahi ez izateko eta eskola publikoarengandik bereizteko? Esango dut: Herri eta Gizarte Mugimendu kontzeptuen desitxuratzea.