Idiak atzetik
Zer nahi duzu, mediku euskaldun bat edo itzultzaile automatiko bat? Itzultzaile automatiko bat bidean da Osakidetzan, euskararen presentzia areagotzeko asmoz, diotenez. Ez da sinesgarria, eta hori erakusteko badago adibide nahikoa.
Proba diagnostikoak gaztelera hutsean datoz, nahiz eta agiri ofizialak izan, edo euskaraz eskatu arren. Zergatik ez dituzte euskarara itzultzen? Ibilbide elebidunak ere eskatu ditugu, lehen mailako arretatik espezializatura euskarazko zerbitzua emateko asmoz, baina Osakidetzak ez ditu garatu. Oztopo guztien gainetik euskaraz idazten hasi garenean, ordea, itzultzaile automatikoa ordainetan. Ez euskararen presentzia sustatzeko, euskarazko testuak gaztelerara itzultzeko baizik, erdaldunen mesederako.
Itzultzaile automatikoa ona izan daiteke, euskaraz idatzitakoa gaztelerara bikaintasunez itzul dezake, alegia. Baina horrek itzultzaile bat baino ez dela frogatzen du, ez besterik. Euskarazko osasun arreta segurtasunez emateko ekarpenik egiten duen ezin du frogatu eta, beraz, ez da baliagarria. Izan ere, pazienteen segurtasuna bermatzeko neurririk egokiena hizkuntza-parekotasuna da, hots, osasun langileak eta erabiltzaileak hizkuntza bera hitz egitea, eta ez nolanahi, baizik eta gaizki ulertuak eta hizkuntza-mugak gainditzeko adina. Hori posible ez denean, hurrenkeran itzultzaile profesional bat da gomendagarriena, eta ez ad hoc topaturiko itzultzailerik. Testuak itzultzeko orduan (historia klinikoa, adibidez), itzulpen profesionala eskatzen da. Osasungintzan ez da itzultzaile automatikorik erabiltzen. Kanadako frankofonoentzat, adibidez, pentsaezina da, umiliagarria izaterainokoan, osasun jarduerak derrigorrezko dituen etika eta ekitatearen aurkakoa. Bestalde, gauza jakina da ez dagoela itzulpen automatikoa onartuko duen epailerik.
Horixe baita itzultzaile automatikoak frogatu behar duena: ez itzulpena egiteko tresna egokia denik, pazienteen segurtasuna bermatzen duela baizik. Ezina, alferrik egina
Itzultzaile automatikoak itzulpen on bat egin dezake, noski, baina ez du ezer aurreikusten. Pazienteen segurtasuna eta gogobetetasuna hobetuko duen edo ez, hain zuzen. Nago ezetz. Aukeran, hobeagoa da euskaraz dakien mediku bat, euskaraz ez dakien mediku bat euskarazko testu baten itzulpenarekin baino. Biak konparatu beharko balira, nork sinatuko luke zentzurik gabeko ikerketa batean parte hartzeko baimenik? Zein etika batzordeak onartuko luke bere egokitasuna frogatu duen jardun bat (hizkuntza parekotasuna) alderatzea, zer eta inon ere onargarria ez den eta arriskutsua izan daitekeen beste batekin?
Horixe baita itzultzaile automatikoak frogatu behar duena: ez itzulpena egiteko tresna egokia denik, pazienteen segurtasuna bermatzen duela baizik. Ezina, alferrik egina.
Itzulbidek zera erakusten du: Osakidetzaren Euskara Planak ez direla ebidentzian oinarritzen, ez dituztela pazienteak edota klinikoak aintzat hartzen. Medikuntzatik at dauden teknikari batzuek Osakidetzako zuzendaritza erdaldun baten neurrira egindako plangintzak baino ez dira. Ideiarik ezean, idiak atzetik. Lehenengo idiak jarri behar dira, gero gurdia. Lehendabizi, euskararen presentzia benetan areagotu nahi badute, proba diagnostikoak euskaraz eskain ditzatela, eta euskarazko ibilbideak garatuz osasun arreta eman dezatela. Gero gerokoak, baita itzultzaile automatikoa ere, ordurako ez dugu beharko eta.
Aitor Montes
Familia medikua Aramaion
L5 lineak Euskotrenen ibilbidea aldatuko du, eta Usansolo bezalako geltoki batzuk eraitsiko dituzte, trenaren ibilbidea lurperatuko dute eta beste geltoki batzuk gehituko dituzte. 2022an, Eusko Jaurlaritzak linea horren jatorrizko proiektua aldatu zuen Usansoloko geltokia... [+]
Gasteizko jaiak hasteko aste gutxi falta direla, Gasteizko Txosna Batzordeak urgentziazko prentsaurrekoa eman du, salatzeko Arabako Foru Aldundiak txosnetan TicketBAI ezartzera derrigortu nahi dituela. "Parekatu egin nahi dituzte txosnak eta irabazi ekonomikoa helburu duen... [+]
Jose Ignacio Munilla gotzainak enegarren aldiz erakutsi du bere homofobia, homosexualitatea “sendatzeko” terapiak defendatuz. Valentzian irakasle bat harrapatu dute ikasleekin birmoldaketa homosexualeko terapiak egiten, eta Donostiako apezpiku ohia irakasle horren... [+]
Gaur egungo ezker mugimenduaren zati handi batek, intuitiboki bada ere, eskala txikiko nekazaritza aldarrikatzen du zalantza askorik izan gabe. Hala ere, txikitasunaren aldarrikapen horrek baditu bere kontraesanak: tamaina txikiko ustiategi batek, definizioz, ezingo du elikagai... [+]
Eusko Jaurlaritza berriko bozeramaile Maria Ubarretxenak lehenengo elkarrizketa Euskadi Irratiari eman zion. Solasaldian asmoez jardun zuen, kontu orokorrak adierazi zituen, ezinbestean, gobernua martxan jarri berri zegoelako. Adeitsua izan zen tonua kazetari eta eledunaren... [+]
Kapitalismoak sortutako krisi ekosoziala ondoez globala ari da eragiten planeta osoan. Baliabide material eta energetikoen "gailurrek", hazkunderako eta metaketarako mugak ezarriz, natura eta gizartearen arteko desorekak ekartzen dituzte. Estraktibismoaren gurpil... [+]
Ikasle batek erran zidan, behin, testu bat aztertzen ari ginela: “Pertsonaia eri da: geldi-geldia pentsaketa ari da bere buruan”. Bistan dena, erranaldi horrekin, gaizki adierazi zuen gogoan zuen iruzkina, erran nahi baitzuen pertsonaiaren ezontsa nabari zela haren... [+]
Zerbaiti edo norbaiti agur esatea abandonuarekin, amaierarekin eta, azken batean, dolu-prozesuarekin lotutako ekintza izan ohi da. Seguru noizbait esango zenutela –edo norbaiti entzungo zeniotela– “ez zaizkit agurrak gustatzen” esaldi tipiko eta topikoa... [+]
Gurasoak hilik, etxeko ganbara husteari ekin zioten
seme-alabek. Hainbat gauzaren artean, koaderno eta paper sorta, argazkiak eta nahi beste agiri. Bego Ariznabarreta Orbeak aita aspaldi zenduaren gerrako memoria harrigarriak zurian beltz irakurri, eta jabetu zen altxorraz,... [+]
Ordenagailua itxi, txankletak jantzi, eguzki-kremaz laztandu. Nora zoaz oporretan? Oporrak egitea nonbaitera joatea dela normalizatu dugu, deskantsuak distantzia behar duelako, diogu. Eta bidaia egitean, turista bilakatuko gara, izendapen aldaketak deserosotasun bat sortzen... [+]
Usainak keinuren bat eskatzen zuen, baina berak egin ez zuenez (ezin zitekeenez beste usainik espero), besteok ere ez. “Ez, ez, ez daude denak. Bizirik dirautenen atalik ez dago, ez dut inor bizirik utzi, adibidez, ezpainik gabe (ikusi dituzue? Horiek perfektuak iruditzen... [+]
Akainak edo kaparrak batetik, eltxo tigreak bestetik, Euskal Herrian duten presentziaz eta gurean dauden espezieez mintzatu zaigu Aitor Cevidanes ikertzailea. Osasuna eta ingurumena hizpide, dituzten arriskuez, herritarron uste faltsuez eta klima aldaketaren nahiz gizakion... [+]
Kirol ugari egin ditu Mercedes Ortega Barrenak (Bilbo, 1967); hala nola atletismoa, paddel surfa eta orain arrauna. Hondarribiko HS2 Surf Center eskolako Dragon Boat taldeko kidea da. Batik bat minbizia duten edo izan duten emakumez osaturiko taldea da. Barrenak nabarmendu du... [+]