Hotza maite duen igela
Arboletako hostoak eroriak dira eta basoko lurra estalia dute. Lurraren eta hosto gorrituen artean, alabaina, sortzen da geruza fin bat, arreta gutxi jasotzen duena, baina espezie askoren biziraupenerako garrantzi handia izan dezakeena. Hezetasuna mantentzen du, zomorroak erakartzen ditu eta babesa ematen du. Eta hor, lurrera eroritako hosto horien artean, mugitzen da anfibio bat: baso-igel gorria. Lurraren nabarrean, marroi kolorea gutxiago ikusten baita.
Eta galdetuko diozu agian zeure buruari, ea anfibioak ez ote ziren udaberriko animaliak. Beti esan izan baita anfibioak ektotermoak direla. Alegia, kanpoko tenperaturen menpe bizi direla eta tenperaturak goxatzen hasten direnean agertzen direla. Eta entzungo zenuen ere, putzuetan neguaren ostean ugaltzen direla, euriteen ondoren, putzuak urez beteak izaten direlako. Eta ez zabiltza oker hala pentsatzen baduzu, baina… espezie guztiak ez dira berdinak, eta baso-igel gorria hotza maite duen igela da, metabolismoa mantsotzeko eta tenperatura baxuetan irauteko gaitasuna baitu. Horregatik, udazkenean hasi eta udaberria bitartean ugaltzen da batez ere. Negu inguruan, anfibio espezie gehienak ez bezala.
Tenperaturak jaisten hasten direnean, baso-igel gorria basoko lur gorritutik putzuetara joaten da, orbel artean, migrazio txiki bat bailitzan. Udazkenean, mendietako urmaeletan, bidezidor, gurdi-bide edo pistetako putzu-zuloetan jartzen ditu arrautzak igel honek. Poltsa lirdingatsu itxurako arrautzak dira. Ikusteko oso nabarmenak. Ezagunak mendira joateko ohitura duen edonorentzat. Eme batek 2.000 arrautza jartzeko gaitasuna du eta 2-4 hilabetetan bihurtuko dira zapaburu aurrena eta igel ondoren.
Baso-igel gorria bederatzi cm inguruko tamaina hartu dezakeen anfibioa da. Bere izenak dioen moduan, gorrizta, nabar argia edo iluna izan daiteke eta populazioaren arabera, gorputzean dituen orbanak eta kolorea bera ezberdinak izan ohi dira. Ugal garaia urri erdialdean hasten du kostaldetik gertu, eta altueran gora egiten dugun heinean, atzeratzen joan ohi da. Esaterako, Pirinioetan martxora arte ugaldu ohi dira. Izan ere, baso-igel gorriaren banaketa itsas-mailan hasi eta Pirinioetan 2.500 metroraino zabaltzen da.
Hotz zalea izanik, Europan gora hedatzen den espeziea da, hasi Iberiar penintsulako eremu atlantikotik eta Eskandinaviaraino. Igel arruntena da Europan, eta hortik bere ingelesezko izena: Common Frog. Arrunta izanagatik, ordea, Europa mailan babestua dago. Izan ere, Euskal Herriko eremu askotan urtetan harrapatua izan den espeziea izan da, bere izterretako haragia preziatua baita askorentzat. Oilaskoaren antzekoa, diotenez.
Ornogabe jale amorratua da baso-igel gorria eta orbelaren artean aurkituko ditu horiek. Bertan egoten da geldi eta isilik. Eta ez da mugituko, gizakiaren oinaren arriskua gertu izan arte. Orduan, sekulako saltoa emango du. Uretan egiten duen modukoa. Putzuetan, ordea, garaia iristean, kantuan ere ariko da. Ur azpiko koruak egingo dituzte, ez oso ozenak. Baso-igel gorria isila baita, baina ez mutua.
BASO-IGEL GORRIA Rana temporaria
TALDEA: Ornoduna / Anfibioa.
NEURRIA: 9 cm.
NON BIZI DA? Basoa eta urmaela, garaiaren arabera.
ZER JATEN DU? Ornodun txikiak.
BABES MAILA: Europa mailan babestuta.
Gaur egun Lur planetan bizi diren intsekturik handienek 30 cm inguruko tamaina izan dezakete, gizaki baten seiren bat, gutxi gorabehera. Horien artean daude tximeleta eta sits erraldoiak edo kakalardo potoloak. Halako izaki harrigarrien aurrean nola bada erreparatu lau... [+]
Duela 180 milioi urte Pangea kontinentea zatitu zenerako ikasia zuen aingirak Thetis itsasoa zeharkatzen. Ordudanik kontinenteak mugituz joan dira, eta aingira espezieak ezberdinduz. Jatorrizko arbaso beretik bereizi diren 20 aingira espezieen artean, gurea da, ibai-aingira edo... [+]
Koloretsuak, distiratsuak, forma xelebre bezain ederrekoak diren heinean, nudibrankioek beste planeta batetik iritsitako izakiak dirudite. Itsas hondoko izaki biluzi hauek 1980ko hamarkadako gandorretako kolore biziak eta Parisko joskintzako izen handien moda arkitektonikoa... [+]
Ugaztun hitza entzutean, askotan burura etortzen zaizkigun lehen ordezkariak tamaina handienekoak izan ohi dira: hartza, otsoa, oreina… Batzuetan etxekotutako katua edo txakurra dira agertzen lehenak, edo urruneko lehoiak eta elefanteak. Ikusgarritasunak lehia irabazi ohi... [+]
Badira hainbat espezie arrandegietan beti egotera derrigortuak diruditenak. Haien arteko arrain batek dirdira berezia du, urrezko koroarekin begiratzen baikaitu: urraburuak (gazteleraz ere, ezaugarri berari men eginez, dorada-k). Ondoan haien artean anaiak diruditen sorta dago,... [+]
Gaua da. Zuhaitzetan geratzen diren hosto gutxien artetik igarotzen da ilargiaren argia. Isiltasuna da nagusi. Txoriak sasi artean daude, babestuta lo, lo-edo. Baina bat batean zerbaitek kolpatu du sasia. Txori gehienak izutu diren arren, izoztuta bezala geratu dira, isilik... [+]
2016an ikusi omen zuten lehen aldiz Herrialde Katalanetan. Bi urte geroago, 2018an alegia, Xanti Pagola eta Imanol Zabalegui entomologoek Gipuzkoan azaldu zela jakitera eman zuten. Eta euskaraz izendatu ere bai! Urte batzuk pasa dira eta ez dut esango gure artean ikusteaz ohitu... [+]
Asko hitz egiten da basoaz azken aldian. Basoak berreskuratzeaz, basoak sortzeaz eta basoaren hedadura zabaltzeaz entzungo duzu sarri. Eta ekintza ona izan daiteke zalantzarik gabe, ekosistema moduan duen balioa handia delako. Baina, basoari jartzen diogun atentzio eta indar... [+]
Antzinako greziar eta erromatarrek izaki mitologikotzat zituzten animalia hauek, itsas hondoan jaio eta hazi ostean, lehorreko zaldien tamainara heltzean, Neptunoren gurditik tiratuko omen zuten. Urrutian ikusten omen zituzten, olatu tontorretan jauzika.
Badoaz basoak kolorez aldatzen, haizea hozten eta egunak mozten. Badator negua, eta lur lehorrean ageri da; baita itsasoan ere. Animalia migratzaileak hasi dira hegoalderanzko bidean, eta zerutik kurriloak hegan pasatzen diren bitartean, itsasotik zerea doa, ur epelagotara... [+]
Sardina bat... bi sardina... topatu ziren...
Atlantikoan, Mediterraneoan, Indikoan, Pazifikoan… Gauez bada, 25-55 metroko sakoneran; egunez sakonago, 100 metrorainokoan, harrapariengandik babesteko.
Ürx’aphal bat badügü
herrian trixterik,
Nigarrez ari düzü
kaloian barnetik,
Bere lagün maitiaz
beit’izan ützirik:
Kuntsola ezazie,
ziek adixkidik.
Atal honetan behin baino gehiagotan aipatu izan dugu izaki txikien munduan (gurean bezalaxe) itxurak okerrera eramaten gaituela, sarritan. Eta gaur dakarkigun laguna horren adibide garbia da, animalia gutxi izango baita Lurrean itxura ahulagoa edo kalteberagoa duenik. Horrez... [+]
Bi argazki aterako dizkiogu gure memoriari: batak Nafarroako Bardeetara eramango gaitu. Bertan, hautsez beteriko pista baten aldamenean, belar luzez osaturiko zelaitxo bat aurkituko dugu. Argazkiak erakutsiko du herpetologo gazte bat bertan barneratzen: begiak erne, zer ikusiko... [+]
Aurtengo udan ez dugu gure hondartzetan marmoka gehiegirik ikusi. Baina ehunka pertsona izan dira Kantauriko postuetan artatuak, Galiziatik Euskal Herrira. Marmokak? Ez. Karabela portugaldarrak orduan? Ezta ere. Oraingoan, arrain baten eztenak izan dira ur-ertzean hankutsik... [+]