Betaurreko marka hau gizakiak bakarrik darabil. Gizakiak aspalditik jantziak dituenak, eta oso gutxi dira betaurrekoak kendu eta ikusteko beste begirada bat lortu dutenak. Beraz, ez dira norberak nahi duenean, hain errez kendu eta jarri egiten diren horietakoak.

Duela hamar/hamabi mila urte sortu zituzten betaurrekoak, neolito garaian, hizkuntzaren hastapenekin batera, auto-kontzientzia lortzearekin batera. Orduan sortu zitzaion gizakiari nia, egoa. Ordura arte gu, geu, gutarrak zen gehiago, ni eta nirea baino. Badirudi talde-kontzientzia aurrekoagoa dela, klanetan bizi zirelako eta norberak baino garrantzi handiagoa zuelako taldeak. Euskaldunok, oraindik ere, badugu joera “gure Antonio” edo “gure Joxepa” esatekoa etxeko norbaitengatik hitz egiten ari garenean. “Gure” hori oso gurea dugu. Gizakiaren eboluzioan, eta hau azpimarratu nahi nuke, pauso garrantzitsua izan zen norbere buruaren jabe egin eta, azkenik, bere nortasuna lortzea. Hortik hasi zen norberaren auto-estimua ere. Auto-kontzientziaren ezaugarria ez da gizakiarena bakarrik. Auto-kontzientzia norbere burua ezagutzeko gaitasun bezala ulertuz gero, badira animalia batzuk, abere eta hegazti, ispilu baten aurrean euren burua ezagutzeko gaitasuna dutenak. Aipatu daitezke, adibidez: elefanteak, mika txoriak (korbidoak), tximuak… horietatik bakar batzuk, noski. Gaur egun, ezin daiteke horien auto-kontzientzia gizakiarenarekin konparatu, baina esan behar da gizakia ez dela bakarra.

Harrezkero, gizakiak dena beregandik, bere begiekin, bere bihotzarekin, dena beretik ikusten du; bere betaurrekoak jantzi ditu betirako. Ni, neu eta besteak, beste guztia, bi gauza desberdin dira. Gizakiaren adimenak horrela funtzionatzen baitu. Bere ezagutza ikuspegi kontrajarrietan oinarritzen da, hau zuria da hori beltza delako; hau handia da beste hori txikia delako; hau txintxoa da hori gaiztoa delako; eta abar. Horrela, guregandik at dagoen guztia, ni ez den beste guztia da. Nia ezin da nahastu beste inorekin, beste guztiarekin. Betirako banandu gara.

Betaurreko horiek jantzita ditugun bitartean, gure egoismoa ezingo dugu gainditu. Gehiago oraindik, maitatzeko ere arazoak izango ditugu, maitatu aditzaren lehen pertsona ez baita galduko eta beti nik egiten dudan zerbait izango da, enpatia gabeko maitasuna. Nik egiten dudan hori zoragarria izan daiteke: lagundu, babesa eman, maitatu, eta abar, baina, nahiz eta ez konturatu, inkontzientziak niarekin lanean jarraitzen du. Buruaren garapena eta nia batera doaz eta burua lanean ari den bitartean egoa bultzatuko du beti eta, gainera, artista bat bada, egoa engainatzen, direnak eta ez direnak asmatuko ditu nahi duenean berak nahi duena egin dezagun. Sakonean meditatu nahi izanez gero, lehenengo burua isildu behar omen da.

Homo betaurrekoak jantzita ez zara sekula naturaren parte izango, zu eta natura bi izango zaretelako beti. “Zaindu dezagun natura” esaten duzunean, zu, ez zaude naturan. Zuk, natura kanpotik zaindu nahi duzu. Gehiago oraindik. Nahiz eta esaldi altruista dirudien, ikuspegi egoista daukagu zera esaten dugunean ere: “A zer nolako mundua utzi behar diegun gure seme-alabei!”. Gure seme-alabak aipatzen ditugunean, gu geu aipatzen gara, niak hor jarraitzen du. Naturarekiko benetako harremana buruko ileetatik hasi eta hanka puntetaraino natura zarela sentitzea da, ez baitzara beste ezer, natura baizik (ulertuz, beti ere, den guztiaren parte zarela den guztiarekin)

Naturarekin bezala, berdintsu gertatzen da erlijioekin ere, batez ere erdi-ekialdean sortu eta mendebaldean ezagutzen ditugun hiru erlijio handienekin eta horietatik sortutako beste guztiekin. Denak monoteistak izanik, urruti, zeruan dagoen Jainko batez hitz egiten dute, hura gurtu eta hari otoitz eginez. Xabier Letek aspaldi zioen Maiteaz galdezka bere hasierako kantan: “… urruti zegok hura, han bere zeruan, gu bakarrik utzirik umezurtz munduan”. Kristauak, Musulmanak edo Judutarrak eta horiengandik sortutako erlijioen jarraitzaileek homo betaurrekoak jantzita dituztela ziurta dezaket. Badakit jende multzo txiki bat, txikiegia zoritxarrez, betaurrekoak kendu eta beste era batetara ikusten hasi dela.

Zer edo zein izaki da ba gizakia bere Jainkoarekin aurrez aurre jartzen dena? Hori egiten duena betaurrekoekin doan seinale, nola bestela. Ni eta Jainkoa, bi pertsona. Zer naiz ba ni? Hau ez da gertatzen ekialdeko beste pentsamendu edo filosofia batzuekin. Ez dago betaurrekorik, ni eta gura (den guztiaren izatea) bat dira. Ez dago ni pertsonarik, dena da, ni barne. Ondorengo kontutxo honek ederki adierazten du. “Inkisizio garaietan, torturatzen ari ziren mistikoari galdetu zioten: – baina, zu nola zoaz kaletik jainkoa zarela esanez? Eta mistikoak erantzun zien: – nik ez dut sekula esan jainkoa naizenik, jainkoa ni dela baizik”. Bada garaia betaurrekoak kentzen hasteko!