Onintza Legorburu, Emuneko kidea: Euskara “politizatua” mugimendu feministaren eta gazte sozialisten eskutik

Legorburuk Diskurtsoak etnizitatetik haratago izenburupean egin zuen hitzartzea. Azken hamar urteetan euskararen alde ondu diren eta ontzen ari diren hainbat diskurtso aukeratu zituen eta haien errepasoa egin zuen. Etnizitatetik harago doazenak landu zituen, alegia, “bi nazionalismoak gainditzen dituztenak”.

Gaur egun “denentzako euskara” norabidean ari den diskurtsoa aipatu zuen lehenbizi. Atzera egin eta indar handiena izan duen diskurtsoa gogora ekarri du: identitate nazionala erdigunean jartzen zuen diskurtsoa. Gabeziak dituen diskurtsoa dela dio Legorburuk, eta euskalgintzan diskurtso aldaketarako gogoa nabaritzen dela azaldu du. Euskara abertzaletasunarekin lotzetik urrundu eta identitate zabalago baterako proposamena egin da: euskara guztiona da, euskara despolitizatu nahi da (alderdi politikoen eskematik atera, behintzat), euskara zabaldu. Oinarrian halako elementuak jarri dira: bizikidetza, aniztasuna, justizia. Identitate nazionalean oinarritutako diskurtsoa agortutzat eman du Legorburuk, baina zehaztu du herritarrek diskurtso horretan oinarritzen segitzen dutela, alegia, herritar askori galdetuz gero zergatik egiten duen euskaraz, erantzuna da, “euskalduna naizelako”.

Bigarrenik, euskara ardatz ez izanda ere, azken urteetan euskarari asko begiratu dioten gizarte mugimenduak hartu zituen kontuan. Bi aipatu zituen: mugimendu feminista eta gazte sozialisten mugimendua.

Legorburuk azaldu zuen mugimendu feministak euskalgintzak proposatutakoaren alderantzizko ekarpena egin duela, hau da, hizkuntza birpolitizatu behar dela dio, intersekzionalitatea ardatz hartuta, botere harremanen sarean hizkuntzak ere bere lekua baduela dio. Euskararen aldeko diskurtsoa justizia sozialaren parametroetan kokatzen du mugimendu feministak, hots, justizia sozialean sinesten duen edonork hartu behar du bere gain hizkuntzaren auzia.

Mugimendu sozialistari dagokionez, aipatu zuen bi monografiko dituztela euskara ardatz dutenak. Gazte mugimendu horrek klasea ekarri du irakurketetara, klasea analisirako kategoria bat da. Legorburuk zioen euskara oposizio elementu gisara kokatzen dutela, arauaren kontrako moduan. Klaseari lotuta, zer ikertua eta zer pentsatua dagoela gehitu zuen.

Azkenik, arlo sozioekonomikoari begiratu nahi izan zion. Euskara planek enpresa alorrean eta ekonomian erabiltzen den “lehiakortasuna” kontzeptuari zer ekarpen egin dioten galdetu du Legorburuk, eta hemendik aurrera euskara planek zer ekar dezaketen. Gaineratu du mahai gainean ez dagoela diskurtsorik, esperimentatzen ari direla, baina helburua hauxe dela: euskara planek zer gehiago ekar dezaketen hausnartzen jarraitzea.

Xan Aire, Plazara-ko kidea: Norbere burua izendatzen, besteek egin ez dezaten

Xan Airek 2023ko uztailean Garabideren eta EHUren artean antolatutako jardunaldietan bildutakoa kontatu zuen. Batzar hartan nazioarteko hizkuntza komunitateetako kideak bildu ziren, tartean euskaldunak. Parte-hartzaileen artean adostu zuten subjektua birdefinitzeko beharra dagoela, “orain besteek definitzen gaituzte”, esan zuen Airek. “Kasurik onenean” hizkuntza “minoritario” deitzen digutela gogorarazi zuen, beste batzuetan hizkuntza “minorizatu” darabiltela. Amerikako hizkuntza komunitateetako parte-hartzaileek gogoeta egin zuten: “Agian gure burua beste modu batez definitu behar dugu, hemen eta munduan”, eta Airek gehitu zuen: “Ez da baikor edo ezkor, baizik eta hizkuntza komunitateak nola definitzen duen bere burua, ze anbizio duen, zer duen kontatzeko”. Eta horrela autodefinitzea adostu zuten: “Biziberritzen ari garen munduko hizkuntza komunitateak”. Hainbat hizkuntzen prekarietatea ahaztu gabe, “mugitzen, hizkuntzak munduan kokatzen, espazioak konkistatzen ari garela esaten ari gara biziberritzearekin”, zioen Airek. Eta gehitu zuen: “Guk sinesten dugu biziberritzen ari garela, guk gure gazteak sinetsiko ditugu, eta munduak sinetsi beharko digu biziberritzen ari garela”.

Mikel Peruarena, Berria-ko kazetaria: Pribilegioez, inposizioaz, eta beste

Peruarenak azkenaldian euskararen aurka epaitegietan hartu diren erabakiak izan zituen abiapuntu. Kezka eragin dute; kezka EAEn, Nafarroan eta Ipar Euskal Herrian euskararen aurkako jarrerak eta diskurtsoak nabarmenagoak direlako lehendik ere. EAEn, berriz, gutxi dira. Peruarenak azkenaldiko gertaerotan jarri zuen fokua eta diskurtso berrietan (edo diskurtso berrietarako balio dezaketen elementuetan), eta ez hain berrietan arakatu zuen.

Diskurtsoen azpian kokatzen diren ustekizunak ekarri zituen mahai gainera, horiek gero, diskurtsoen osaketan laguntzen dutelako, eta horiei tiraka hasi zen. Adibidez, “euskararen kontra ezin da egon”, ustekizuna aipatu zuen. Horrekin batera beste hauek: “euskara ondare bat da”, “zaila da”, “arraroa”, “ikastea garestia”, “ondo ikastea ezinezkoa da”, “hemen bizitzeko ez da behar”, “euskararen alde egon zaitezke euskara jakin gabe”.

Aipatu zuen beste kontzeptu bat “euskara babestu” da. Hala dio Peruarenak: “Kontzeptu horrek zer esan nahi du? Noraino babestu behar da eta nondik aurrera da inposizioa? Euskararekiko atxikimendu pasiboa badago, norberaren erosotasuna kolokan jartzen denean dator kontua. Horregatik, orain diote, beharbada, gehiegi eskatzen ari gatzaizkiela, euskara ikastea baino nahiago dute helegitea jartzea”. Peruarenak zioen ikusiko dugula jarrera horiek ze bide hartzen duten, diskurtso horiek zabalpena izan dezaketelako, eta kopurua baino gehiago, bozgorailua dela arriskua.

Eta jada aipatua zuen “inposizioa” kontzeptuari heldu zion. Argitu zuen ez dela termino berria. 2018ko Iruñeko manifestazioa ekarri zuen gogora. Orduko hartan 15.000 manifestari inguru elkartu ziren eta parte-hartzaileek azaldu omen zuten ez zeudela euskararen aurka, baizik eta euskara inposatzearen aurka eta egiten ari ziren hizkuntza politiken aurka. Euskara errespetatzen dutela zioten Iruñeko manifestariek, baina, era berean, euskara “injektatzen” ari zaiela adierazi zuten. Eta beste kontzeptu batzuk agertzen dira adierazpen horiei lotuta: bazterkeria, hizkuntza hautatzeko askatasuna... Hala zioen Peruarenak: “Administrazioa hizkuntza kudeatzen hasitakoan, eskuinak atera du inposizioa hizpidera”. Beste hari mutur bati ere heldu zion, hainbat ikasle eta gazteengan sumatu duen joera dela-eta: uste izatea euskara inposatzen ari dela, alegia, euskaldunen artean ere uste izatea bestea behartzen ari garela euskaraz egiten dugunean.

Beste elementu bat “errealitate soziolinguistikoa” da, eta funtsean hau esatera dator: euskara ez bada hainbeste erabiltzen, ez eskatu hainbeste. Ez eskatu behar dena baino gehiago. Eta gehiegi eskatzen den sentimendu horri lotuta, “pribilegioa” eta “bazterketa” kontzeptuak aipatu zituen. Eguesibarko eta Orkoiengo udaletan gertatutakoak erabili zituen adibide moduan: euskarazko zerbitzuak eskaintzen baldin badira, erdaldunak zerbitzurik gabe gelditzen dira. Alegia, euskara hutsean egiten dena baztertzailetzat jotzeko arriskua dakar horrek. Eta beste termino bat, “segregazioa” da, hau da, euskaldunak elitearekin lotzeko ahalegina. Bestelako joera bat ere aipatu du, alegia, ikastetxeetan euskaldunak euskaldunekin elkartzea eskatzea.

Hizkuntza gutxituaren inguruko diskurtso emergenteak Katalunian

Avel-li Flors Bartzelonako Unibertsitateko irakasle eta ikerlariak katalanaren aldeko hainbat diskurtso aipatu zituen. Aurreratu zuen ez daudela finkatuta, ez dakiela nora iritsiko diren eta zein babes izango duten.

Lehenik, Florsek birnazionalizatzeaz hizketan ari den iritzi sektorearen proposamena garatu zuen: Kataluniako prozesu soberanistak ez du arrakastarik izan, eta nazioa eraikitzako, hizkuntza politiken oinarrian hizkuntza jarri behar da. Horrekin, agerian edo ezkutuan, esaten ari dira nazionalismo katalana orain ez dagoela gizarte osora ailegatzeko moduan eta hizkuntza komunitatea babestu behar da, erdigunean hizkuntza komunitatea jarri behar da. Komunitate horretan katalana lehen hizkuntza ez dutenak ere egongo lirateke. Iritzi korronte horren arabera, hizkuntza komunitate bat baino gehiago daude. Hezkuntzan bi sare antolatzeaz hizketan hasi dira, alegia, hizkuntza ereduen araberako banaketaz ari dira, lerro bat erabat katalanez. Florsek aipatu zuen orain EAEn daukagun hizkuntza ereduen sistemari begira daudela. Bere hitzartzean horraino kontatu zuen Florsek, baina entzule batek galdetu zion ea ideia horren bultzatzaileak zein diren eta hala erantzun zuen: “Oso berria da. Independentismoarekin lotuta dago, kontserbadoreetakoak dira batik bat, maskulinoa da. CUPek adibidez, ez du horren alde egin, ikastetxeetan bi lerro egotearen alde ez dago. Alderdi politiko berria sortzen ari den Clara Ponsatí [lehen Juntsekoa] dago tartean. Bere proposamena da ikastetxeen bi sare eratzea. Agian airera bota duen amu bat da, baina bota du. Juntsek ez du gauza handirik esan”.

Bigarrenik, feminismotik hainbat emakume lantzen ari diren proposamena aipatu zuen. Màtria o barbàrie: trenta veus del feminisme català (Angle argitaletxea) liburua aipatu zuen. Intersekzionalitatea lantzen dute, nazioa, klase soziala, generoa, arraza, hizkuntza eta abar jorratzen dituzte. Liburuaren koordinatzaileak Júlia Ojeda, Anna Punsoda eta Marta Roqueta dira. ARGIAk otsailean egin zion elkarrizketa Júlia Ojedari, Matriotes-eko kideari eta gai horri ere heldu zion: "Globalizazioaren oldarraldi handiei aurre egiteko diskurtsoak falta zaizkigu". Ikerlari katalanak adierazi zuen ikusteke dagoela nora iritsiko den proposamen hori, ez duela harrera handirik izan oraingoz.

Hirugarrenik, Sergi Morales aipatu zuen, eta haren diskurtso akademikoa. “Justizia linguistikoa” kontzeptua darabil ikerlari horrek hizkuntza politikak legitimatzeko. Hots, justizia linguistikoa egin behar da eta hizkuntza politikek hori lortzera bideratu behar dute. Gizarte elebakarrek beren hizkuntza-lehentasunak ezartzen dituzte eta beste hizkuntzetako hiztunek ezin dituzte haienak erabili.