Hilekoaren odolarekin egindako mandala ederrak, umorez eta aldarrikapenez betetako komikiak, hilekoaren orbanak dituzten emakumeen argazkiak, menopausia duen emakume bati buruzko nobela... Sortzaile feministek hamaika eratara landu dute hilekoaren gaia euren lanetan; ‘Hilekoa gorria ote’ erakusketan lan horiek ezagutu eta hilekoaren bueltan eraiki diren tabuez hausnartzeko gonbita egin dute.

Erakusketaren koordinatzailea Ainhoa Aldazabal Gallastegi da. Emakumeak, kultura eta literatura lantzen dituen Skolastika egitasmoko kidea da filologo eibartarra, eta bost urte daramatza hilekoari buruzko sorkuntza lanak biltzen, eta hilekoa eta literaturari buruzko ikastaroak ematen. Urteotan Skolastikaren baitan batutako materiala erakusketa formatuan jartzeko eskatu diote Elorriotik, eta bertako kultur etxean izango da erakusketa martxoaren 29ra arte.

Gu, gureak diren gorputzez

Zelan bizi dugu hilekoa? Zelan biziarazi digu gizarteak? “Pentsatu izan dugu gure gorputzak zatarrak direla, erditzeko bakarrik behar ditugula, ulertezinak direla. Zikinak”. Hilekodun izan zein ez, pertsona askok dute barneratuta patriarkatuaren irakurketa hori. Feminismotik mito eta uste oker horien kontra egin izan da lan, eta artista eta idazleek ekarpen ugari egin dituzte tabuak apurtzeko; erakusketan Aldazabalek adierazi duen legez, “estigmatizatuta gauden gorputzok geureak diren tresnak behar ditugu, gureak diren gorputzez hitz egiteko”.

Erakusketako panel batean honela laburtu dute patriarkatuak hilekoaz eman digun mezua: “Hilekoak 28 egun ditu. 4 egun irauten du. Hilekoaren aurreko egunetan minak izatea oso normala da. Kontuz gizonekin. Lehenengo hilekoaren ostean haurdun gera zaitezke. Beraz, lehenengo hilekoaren ostean jada emakume zara”. Hilekoa amatasunarekin estu lotu izan da, hilekoak egiten du pertsona bat emakume; hortik kanpokoak ez dira existitzen, eta menopausia eta gaixotasunak, esaterako, tabuetan tabu dira.

Ainhoa Aldazabalek azaldu duenez, Erika Irusta hilekoaren pedagogoaren ikastaro batean sortu zitzaion gaian sakontzeko grina. Irustak dibulgatzen duenaren ildotik, patriarkatuaren mezuak alboratu eta norbere bizipenei adi egotea aldarrikatu dute erakusketan. Aretoko gune batean hilekoaren zikloak behatzeko proposamena egin dute; emakumeon gorputzek informazio asko eman baitiezagukete: “Batzuk ziklikoak izango gara, eta, odol isurketaz gain, gure gorputza den dantza hormonala irudikatuko dugu diagrametan. Beste batzuk ez”. Horrez gain, erakusketako ordenagailu batean Elorrioko hainbat emakumek lehen hilekoa zelan gogoratzen duten irakurtzeko aukera dago. Aldazabalek bere tailerrak galdera horrekin hasten dituela azaldu du: “Ez dut inor topatu lehen aldia gogoratzen ez duena; denok markatu gaitu nolabait, eta hala ere oso gutxitan galdetzen digute horri buruz”; tabua denaren seinale.

Eskandaluen horma

Gizartean hilekoa ezkutatu beharreko gaia dela agerian jartzeko, argazki bidez tabu diren egoera batzuk azaleratu dituzte erakusketan: igerilari bat hilekoarekin, tabernari bat -jendaurrean lan egiten duen emakume bat- praketan odol-orbana duela, masturbazioa hilekoarekin, odola biltzeko kopa etxetik kanpoko komunetan garbitzea... Tabua bistaratze hutsak eskandalizatu egiten gaituela ohartarazi du Aldazabalek; horregatik deitu diote erakusketaren espazio horri “Eskandaluaren horma”.

Gizartean eskandaluzkoak diren irudi horien harira, Skolastikako kideak Erika Irustaren berbak ekarri ditu gogora: “Kultura honetan hilekoa edukitzeak egiten du min, eta ez hilekoak berak”. Irustak Argian egindako elkarrizketan ere honela esan zuen: “(...) ohartzen zara arazoa edo gaizki dagoena ez direla zure hormonak edo zure gorputza, oinordetzan jasotako begirada misogino hori baizik. Horregatik da zaila hilekoa edukitzea gizarte honetan”.

Hilekoaren ertzak artean

Tabuen inguruko hausnarketaren ostean, erakusketan artista eta idazle feministen lanak daude. Askotariko lanak jaso dituzte: komikien bidez umorea erabili dute tabuak apurtzeko (Lola Vendetta, Regina Dibina); performance deigarriak ere batu dituzte, 28 egunez alutik ateratako artilearekin bufanda egin zuen Casey Jenkins artistaren lana, adibidez; eta hilekoaren odolarekin egindako margolanak ere bai, Hegoafrikako Zanele Muholik egindako “Hilekoaren minak” izeneko mandala ikusgarriak, esaterako. Zanele Muholi artista lesbiana eta aktibista da, eta Hegoafrikako mundu ezkutu eta zigortuak ikustarazteko borrokan dihardu.

Literatura lanetan, pasarte esanguratsu ugari eta hilekoa ez duten emakumeen ikuspuntua jaso dituzte: esaterako, menopausiari buruz Miren Agur Meabek Kristalezko Begi Bat-en pasarte bat eta Gioconda Belliren El intenso calor de la luna nobelako zati bat; Delphine De viganen Días sin hambre lanean anorexia duen emakume batek hilekoa desagertu izana nola bizi duen kontatzen duen pasartea... Hilekoaren ertz ugari ukitzen dira testuotan. Aldazabalek azaldu duen moduan, testuinguruaren arabera, hilekoa jaisteak edo ez jaisteak eman dezake poza, tristura, lotsa... Ez da gauza bera, esaterako, haurdun geratu gura duenarentzat, gaixorik dagoenarentzat, edo bortxatu duten emakume gazte batentzat.

Erakusketan irakurtzeko eta bideoak ikusteko guneak ere atondu dituzte: eseri, eta lasai-lasai egoteko aukera dago nobelak, saiakerak, komikiak, aldizkariak, irakurtzen, baita dokumentalak, bideo-blogak eta erreportajeak ikusten ere. Katalogoa ere osatu dute; material asko dago, ikuspegi askotako sorkuntza-lanak baitaude. Izan ere, nabarmendu duten moduan, “hilekoa bizitzeko modu bakarra dagoela sinetsarazi digute. Baina askotarikoa, ez absolutua, aldakorra eta ez betierekoa da hilekoaren esperientzia”. Erakusketa herriz herri mugitzeko asmoa dute Ainhoa Aldazabalek eta Skolastikako lagunek; materiala jasotzen eta tabuak plazaratzen jarraitu gura dute.