Hi
Begiratu adi-adi izenburu hau, eta buruan gorde, euskal hitz hau laster desagertuko da eta. Hauxe da hitanoaren etorkizun iluna.
Euskarak hiru ezaugarri nagusi ditu: nor/nori/nork hirutasuna, deklinabide orokorra (aditzak ere deklinatzen dituena) eta hitanoa!
Munduan ez omen da horrelako gauzak dituen beste hizkuntzarik. Nor/nori/nork eta aditzen deklinatzea bizirik daude, lehena subjektuaren menpean urardotuta, eta bigarrena “deklinabide” hitza zenbaiti gustatzen ez bazaio ere. Hitanoa, zoritxarrez, hiltzorian dago, baztertuta, ez baitu inolako indarrik irakaskuntzan, literaturan eta komunikabideetan.
Oso leku gutxitan mintzatzen da hika; toka, hobeki esateko, noketa herri gehienetan ia-ia galduta dagoelako. Lagun nafar eta giputz batzuei esker hika egiten ikasita, herriz herri ibili nintzen garai hartan, duela berrogei urte, eta mutilen artean, baita nesken artean ere, bizirik zegoen hitanoa herrietan, ahul baina bizirik. Aurten berriro eskualde berean izan naiz eta oraingo egoera larria egiaztatu dut: hika askoz gutxiago egiten dela, eta batez ere, nesken artean ez dela herri askotan erabiltzen, atzerakada izugarria jasan duela.
Gure gazteen ikasketetan gaingiroki ikasten da, sakondu gabe; ikasi gabe esango nuke. Ikasliburuek hitanoaren etorkizuna erakusten digute: hika irakasten duen ikasliburu batek hamar orrialde bakarrik eskaintzen dizkio, horietatik zortzi orrialde taulak izanik. Hutsune hauetaz gain, orain arte ez zegoen merkatuan hika egiten ikasteko metodorik.
Hainbaten aburuz, zuketa nahikoa dugu, hiketa ez baita erabilgarria. Beste batzuek hitanoa gaitzesten dute, arbasoen iritzi txarrak eraginda. Hala ere, munduak aurkako bidea hartu du, Europako gazteek nagusi bilakatu baitute hiketa beren hizkuntzetan zuketaren kaltetan, ingelesean izan ezik, noski, hiketako adizkiak aspaldidanik galduta zeuden eta.
Gure hizkuntzak ere hika-herren bukatuko du, hitanoa beste hizkuntzetako hiketa baino aberatsagoa dela kontuan izan gabe, hitanoa aditz-jokabide osoa dela gogoan hartu barik. Beste hizkuntzetako tratamenduek nahikoa dute solaskideari dagozkion jokoak bereiztea. Euskaran, berriz, hitanoak adizki guztiak moldatzen ditu. Hitanoari, nolabaitekoa izan ez arren, ez zaio ematen mende askotan zehar etorri zaigun jokabide bikain eta bitxi honek merezi duen axola. Bada garaia hitanoa irakaskuntzan bultzatu eta hedabideetan hedatzeko, telebistan batik bat, euskararen erakusleihorik zabalena eta irakaslerik eraginkorrena delako.
Heriotza ikusi horretatik ateratzeko gakoa Jaurlaritzako Hezkuntza Saila dugu. Hiritarrok irakatsi, ikasi, kaleratu eta lehendanik dakarren ospe txarrari aurre egin behar diogu, baina hau guztia ez da nahikoa irakaskuntzan serioski sartzen ez bada. Ni neure harri-koskorra ekartzen saiatu naiz: Hezkuntzak hitanoa indartzeko ekimena abian ez jarri bitartean, merkatuan metodorik ez zegoenez gero, hikako metodo bat argitaratu dut, “Hikasi” izenekoa, euskaldun guztiek (irakasleek, ikasleek edo beste edozeinek) hika egiten goitik behera ikasi ahal dezaten. Argibide gehiago nire internet-gunean lor daiteke: www.fontaneda.net.
Baina bakar-ahaleginak ez dira aski; Hezkuntza Sailari hitanoaren aldeko bultzada indartsua egiteko exijitu behar diogu, Hezkuntzaren esku baitago hitanoaren biziraupena. Helburua, badioenez, ikasle guztiek beren ikasketak bukatzean euskaraz jakitea denez gero, aditz osoa, beraz, hika egiten ere jakin beharko lukete. Gero, eguneroko solasetan ez ezik, hitanoa telebistako eta irratiko saioetan eta idazleen liburuetan ere beharko dute, gizarte osoa hikaren alde.
Gontzal Fontaneda ARGIA aldizkarian:
Tesia amaituta, pozik dago Lore Lujanbio. Militantziarako denbora gehiago du, besteak beste. Mugimendu transfeministaren erronkez galdetuta, hauek identifikatzen ditu: neoliberalismoak mugimenduaz egin duen apropiazioari heltzea, faxismoaren eta erreakzio heteropatriarkalen... [+]
Garraio publikoaren %50eko deskontuak sei hilabetez luzatuko ditu Nafarroako Gobernuak, 2025eko ekainaren 30era arte. Espainiako Gobernuak garraio-txartelaren kostuaren %30 hartuko du bere gain, eta Nafarroako Gobernuak %20. Aurreko urtearekin alderatuta, 2024ean garraio... [+]
Gutxienez 201 dira 2023ko urriaz geroztik Israelek Gazan hildako kazetariak. Abenduaren 26 honetan hildako azken bostak Al-Quds telebista katean zebiltzan lanean.
.jpg)
2024ean batez beste eguneko 30 migratzaile baino gehiago zendu dira Espainiako Estatuko kostaldeetara iristeko ekinean. 10.457 heriotza errejistratu ditu Caminando Fronteras erakundeak eta "arrastorik utzi gabe" desagertu diren beste 131 ontzi zenbatu ditu. Kopuru hau... [+]
Antolatzaileek iragarri dutenez, ohiko jaialdia eginen dute abenduaren 28an eta 2025eko uztailean lau eguneko jaialdi berezi baten bidez agurtuko dute behin betiko jendea, "erreminta berriei bide emateko". Orotara, hamazazpi taldek eskainiko dute kontzertua larunbatean.
Via Campesinako ordezkaritza bat Palestinan izan da abenduaren 8tik 18ra, bere kide den Palestinako Lan Komiteen Batasuna-k (UAWC) gonbidatuta. Bidaia horrekin herri palestinarrari elkartasuna adierazi nahi izan diote, "Gazan egiten ari diren genozidioaren erdian eta... [+]
Urtarrilaren 25ean ospatuko dute bertsozaleek urteroko hitzordua. Honakoa Bortzirietako Bertso Eskolak eta Bertsozale Elkarteak antolatuko dute elkarlanean. Goizeko 10:00etan ibilbide bat eginez hasiko da, arratsaldean XXI mende 25 (H)ilbeltz izenburua jarri dioten bertso... [+]
Berangoko euskal preso politikoa Zaballako espetxean dago gaur egun eta bertatik helarazitako idazkian Euskal Preso Politikoen Kolektiboa utzi duela iragarri du.
NO2 eta PM2.5 partikulak bezalako kutsatzaileei aurre egiteko hobekuntza planik ez dagoela salatu du Ekologistak Martxan elkarteak. Trafikoa murriztea eta airearen kalitatea hobetzeko alternatiba jasangarriak lehenestea galdegin du.
Editore Kurduen Elkarteak abenduaren 22an egin zuen salaketa: azken hiru asteetan Turkiako agintariek kurduei buruzko 120 liburu, aldizkari, egunkari edo bestelako argitalpen debekatu dituzte, Duvar hedabide kurduak jakinarazi duenez.
Garraio publikoak erdi prezioan jarraituko du datorren urtean ere, Espainiako Gobernuak bere hobarien parteari eutsiko diola iragarri ostean.
Realaren eta PSGren arteko futbol partidu batean larri zauritu zuten zalearen kasuan, epaileak onartu du familiaren abokatuek egun hartako bideo irudi guztietara sarbidea izatea. Oldarraldian parte hartu zuten ertzain taldeetako arduradunak identifikatzeko ikerketa ere eskatu du.
Kopenhage, 1974ko abenduaren 18a. Eguerdiko hamabietan ferry bat iritsi zen portura eta bertatik 100 Santa Klaus inguruz osatutako taldea lehorreratu zen. Antzara erraldoi bat zeramaten haiekin. Asmoa “Troiako antzara” moduko bat egitea zen, eta, hirira iristean,... [+]