Ikerketa bat aurkeztu duzue egunotan: Komunitateak ehunduz herri ekimenetatik.

Mari Luz Esteban Galarza: Parte Hartuz, NOR eta Antropologia Feminista Ikerketa Taldearen (AFIT) artean eginiko ikerketa da. Pertsona askoren arteko lana da, beraz. Beti izan dugu herri mugimenduekiko eta jendarte eraldaketarekiko ardura. Krisi eta mugimenduen eraldaketa testuinguru honetan, aliantzak sortzen dituzten eta komunitateak ehuntzen dituzten ekimenetan zentratu gara.

Zer eta nola ikertu duzue?

Maria Ruiz Torrado: Gipuzkoa mailan oro har eta bereziki Arrasaten, Hernanin, Errenterian eta Donostian aritu gara. Lau lerro hartu ditugu kontutan. Bata feminismoa eta genero berdintasuna: emakumeen etxeen prozesuak eta beste zenbait ekimen feminista aztertu ditugu. Bestetik, herri horietako euskara munduko zenbait eragile, eta beste ekimen batzuetan euskarak ze toki duen ere. Adibidez Munduko Arrozetan. Migrazioa eta arrazakeriaren aurkako eragileak dira beste lerro bat. Laugarren alorra sozioekologiarena da. Hor Gipuzkoa osoko ekimenak eta eragileak ikertu ditugu, esperientzia oso ezberdinak tartean: Abaraska, Bizitza da Handiena, AHTren aurkako mugimendua edo erraustegiaren aurkakoa, kasu. Azkenik beste eragile batzuengana ere hurbildu gara, alor horietan sartzen ez direnak baina interesgarriak iruditu zaizkigunak: Pentsionistak edo EHGAM, esaterako. Elkarrizketak izan dira erreminta nagusia, teknikariekin edo ordezkari politikoekin ere bildu gara, baina nagusiki mugimenduetako militanteekin. Zenbait ekimenen behaketa zuzena ere egin dugu. Eta azkenik harreman sareak, galdetegi baten bitartez: norekin sortzen dituen sareak bakoitzak, nolakoak, harreman horien zer balorazio egiten duten eta beste.

Zenbait gako identifikatu dituzue ondorio orokorretan. Praktika militanteetan hiru geruza ezberdindu dituzue: konpromiso handiena hartzen duen nukleoa; nukleo horren inguruan aritzen dena modu arinagoan; eta ekimen puntualetan parte hartzeko prest bai baina ardurak hartzen ez dituztenen geruza. Azken geruza hori oso handia dela jaso duzue mugimenduetatik. Fenomeno berria al da?

M.L. Esteban: Feminismoan behintzat bai. 80ko hamarkadan abortuaren inguruan mobilizazio handiak egin ziren, baina horko emakume asko mugimenduetan zegoen. Gaur egun, mobilizazioetara joaten diren asko eta asko ez daude beste inon. Elkarteak oro har argaldu egin dira.

M. Ruiz: Elkarrizketatuek aipatzen zuten orain taldeetan jende gutxiago dagoela, eta momentu puntualetan gehiago. Asanbladaren eredu klasikoak egun ez duela funtzionatzen. Militantzia ereduen aldaketarekin dago lotua oro har. Konpromiso maila jaitsi dela esan digute, jendea ez dagoela prest astero edo hilabetero bilera bat egiteko, edo dinamika zehatz batean parte hartu eta gero ez duela jarraitzen.

M.L. Esteban: Proiektuak zehazteko edo diseinatzeko moduan ere parte-hartzea puntualagoa da. Guk lehen urte osoko plangintzak egiten genituen, orain epe laburragokoak eta helburu zehatzagokoak egiten dira. Gutasunetik nitasunerako igarobide bat ere ematen ari da. Gehiago baloratzen da parte hartzea nor bere bizitzatik abiatuta. Lehen gehiago zen, “bilera dago ba bilera dago, kartelak itsatsi behar dira ba itsatsi behar dira”. Hori aldatu da nabarmen.

Gutasunetik nitasunerako igarobide horri zer alde positibo eta negatibo ikusten dizkiete mugimenduek?

M. Ruiz: Askok zerbait negatibo bezala planteatzen zuten, konpromisoaren lausotzearekin erlazionatuta. Baina beste batzuek buelta eman zioten. Adibidez Errenteriako Emakumeen Etxearen inguruan batek nabarmentzen zuen dela espazio bat ahalbidetzen duena soziopolitikoki parte hartzea eredu klasiko horretan izan gabe. Beste askoren posizioa zera zen: “Gertatu da eta listo, jendartea eta militantziak aldatu dira eta berritasun horiei egokitu beharko gara”.

M.L. Esteban: Aukerak eta arazoak edo erronkak daude hor. Nola hartzen dira erabakiak? Talde eragileak hartzen ditu denontzako erabakiak? Lidergoa nola praktikatzen da? Aldaketa unean gaude, oraindik ez dugu distantziarik hartu eta ez gara oso kontziente gertatzen ari denaz. Egokitu beharko gara.

Herrigintzaren eta herri mugimenduen esparruan profesionalak eta liberatuak biderkatu direla nabarmendu duzue ere. Zein erronka berri dakar horrek?

M.L. Esteban: Hainbat profesional motez ari gara. Batetik instituzioetan dauden teknikariak, euskara edo berdintasun teknikariak kasu. Dinamizatzaileak ere badaude, oso modan dago enpresa bati deitzea berak proiektu bat dinamizatu dezan. Ez da betirako teknikaria, proiektuari loturikoa da. Noski, horrek errazten du prozesua. Arriskua da tutelatutako ekimenak eta mugimenduak sortzea. Aztertu dugun emakumeen etxe baten kasuan, adibidez, berdintasun teknikariek pisu handia izan dute. Galdetu genien herrigintzako kideei, “nola doa proiektua?”: “Geldi, teknikariek ez digute deitu”. Desmobilizatzeko arriskua dago, erabaki guneak instituziora bideratzekoa. Instituzioak ahalmen izugarria du zure iritzia neutralizatzeko. Nahiz eta ezkerreko instituzioak izan eta bertan dauden pertsonak super majoak izan. Mugimendua zenbat eta autonomoagoa, zenbat eta botere gehiago izan, hobe. Hori argi dago. Baita kokudeaketa kasuetan ere.

Postu horietan dauden teknikariekin ere hitz egin duzue. Arrisku horiekiko ardura konpartitzen dute?

M. Ruiz: Guk elkarrizketatuetako batzuek ikusten zuten. Haien hitzak pisu gehiago duela bileran, esaterako. Edo esaten dutena neurtzen egon direla, nahi baino gehiago baldintzatzea saihestu nahian.

M.L. Esteban: Batez ere kokudeaketa ematen denean oso zaila da oreka hori. Erritmoak daude: mugimenduenak eta instituzioarenak ezberdinak dira eta gerta daiteke instituzioak eta teknikariak erabakiak hartzen joatea. Profesionalizazioa bera… zu enplegatuta zaude proiektuak egiteko, beraz egin egiten dituzu. Proiektu horien aplikagarritasuna, aldiz... asko ez dira gauzatzen. Protokoloekin berdin, badira kristoren protokoloak ezerezean geratu direnak. Politikaren ideia, mundua aldatzea zer den, aldatzeko arriskua dago horrela.

Ez dago hor herri mugimenduen jakintzen pribatizazio eta merkantilizazio prozesu bat? Adibidez parte hartze prozesu bat gidatzeko kontratatutako enpresa bat jartzen denean buru: herri mugimenduetatik sortutako jakintzak dira aplikatzen direnetariko batzuk; herri mugimenduetako kideak dira horretan dabiltzanetako asko.

M.L. Esteban: Bai, hori zuzenean horrela da. Nik pentsatzen dut askotan hobe dela gutxiago egitea, baina benetan parte-hartzailea izatea. Parte-hartze benetakorik ez badago ez dezagun egin. Baina ez dago horrela pentsatua. Noski, zu teknikaria bazara hori bultzatuko duzu. Ba igual ez da komeni. Horretaz gogoeta egin behar da.

M. Ruiz: Esperientzia oso ezberdinak daude. Emakumeen etxe batean kanpoko enpresa bati eskatu zitzaion prozesu parte-hartzaile bat gidatzea, emakumeek zer etxe mota nahi zuten zehazteko. Emakumeak oso kontent zeuden, denek parte hartzea eta maila berean egitea ahalbidetu zuelako.

Horrelakoetan ez al dago herritarrek eta herri mugimenduek “guk ez dakigu” sentipena barneratzeko arriskua? Desahalduntzekoa, horrelako prozesuak mugimenduetatik kanpoko aditu batek gidatu behar dituelako? Prozesua metodologikoki ondo eginik ere.

M. Ruiz: Prozesuaren arabera. Adibidez kasu horretan abiapuntua ez zen izan emakumeek zerbait egin nahi zutela, eta ondoren erakundea datorrela…

M.L. Esteban: Hori da beste puntu bat: Ekimenak nondik sortzen diren. Instituziotik sortzen bada ez zaio derrigor ezetz esan behar, baina alerta guztiak piztu behar dira. Mugimendutik sortzen denean mugimenduak jada bere egin du. Iruñeko emakumeen etxea instituziotik sortu da. Feministek esaten dute, “ia zer egiten diguten hor”.

M. Ruiz: Bai, bizipena ezberdina da horren arabera.

Instituzioekiko jarreran, posizio dikotomikoak baino continuum bat dagoela planteatzen duzue. Mutur batean kokudeaketa esperientziak egon daitezke, emakumeen etxeak edo euskalgintzako proiektuak kasu, tarteko posizioak nagusituko lirateke migratuen inguruko ekimenetan, eta aurkako muturrean kokatuko lirateke sozioekologiako zenbait mugimendu.

M.L. Esteban: Ekoalternatiben taldeak kristoren lana egin du. Esperientzia guztiak jaso ditu, ez besteok bezala herri zehatzetako esperientzia zehatzak soilik. Horrek aberasten du ikerketa, ikusten delako esparru bakoitzaren barnean ere continuum hori dagoela, jarrera ezberdinak. Batzuk instituzioen kontra, beste batzuk zerbait adosten saiatuz. Baina bai, instituzioen aurkako jarrera argienak esparru horretan agertu dira. Euskalgintzan eta feminismoan ez hainbeste. Baina zergatiaz hausnartu behar dugu, politikoki zuzena denaren barnean kokatzen baikara askotan. Posizio bakoitzak baditu bere arazoak.

Feminismoan kokudeaketa eta kolaborazio esperientziez gain talka egiten duten proposamenak eta praktikak ere badaude. Euskalgintzan, herri mugimenduaren hanka desagertuago dago?

M.L. Esteban: Euskalgintzako pertsona askori entzuten zaien kezka da hori. Topaldia egin zutenean urtarrilean hori zuten galdera: Nola eraberritu mugimendua. Baina hemen atera den galdera da, badago mugimendurik? Ni ez naiz ausartzen erantzun bat ematera. Baina egia da hainbeste profesionalizatu dela, hainbeste enpresa sortu dira, oso interesgarriak e, baina non dago mugimendua. Euskalgintzan kezkatuta daude baita ere gazterik ez dutelako.

M. Ruiz: Espazio askotan euskalgintzako jendea dago instituzioarekin batera. Mugimenduak batzen dira euskara teknikariarekin, edo feministak berdintasun teknikariekin. Elkarlan horiek sozioekologian baino gehiago daude.

 

 

 

 

 

 

Feminismoak esparru guztietan presentzia nabarmena duela ondorioztatu duzue.

M.L. Esteban: Batzuetan zalantza sortzen da ia guk gure betaurreko feministatik errealitate hori puzten dugun (barre egin dute) baina ematen du baietz. Feminista asko daude, talde mistoetan ere feministak daude eta gaitegi feministak mahai gaineratzen dituzte.

M. Ruiz: Nabaritzen da uneotan feminismoa fuerte dagoela. Moda bat izateko arriskua ere badu, baina eragiten du.

Hipotesi batetik abiatu zarete: Aliantzak eta elkarlan dinamikek gora egin dute eraldaketa garai honetan. Baieztatu duzue hipotesia?

M.L. Esteban: Esango genuke baietz. Bilboko Karmelaren ildoko esperientziak, plataformak edozein herrietan ekimenak antolatzeko, eragile ezberdinen arteko talde egonkorrak. Lehen gehiago egiten ziren koordinazioak. Joera bat ikusten da. Gure ikerketa taldea ere aliantza klabe horren emaitza da.

Posizio anizkoitzen garrantzia azpimarratu duzue, zubiak eraikitze horretan.

M. Ruiz: Ikusi dugu hainbat mugimendu eta espaziotan parte hartzen duten pertsona batzuk daudela. Hainbat tokitan egonik talde horiek lotzen dituzte nolabait, gaiak eramaten dituzte batetik bestera, zubiak eta sareak sortzen dituzte. Leku guztietan dauden pertsonena askotan atera den gaia da. Eta ez bakarrik mugimendu askotan, mugimenduetan eta instituzioekin harremanetan ere bai, esaterako.

M.L. Esteban: Ez dugu ondo aztertuta zer gertatzen den euskara edo berdintasun teknikari diren eta gero ez dakit zein mugimendutan dauden pertsonekin. Nola armonizatzen da hori? Nik esango nuke rolak ezberdinak direla, teknikari zaudenean edo mugimenduan zaudenean.

M. Ruiz: Eta hor balorazio ezberdinak daude. Berdintasun teknikaria da militante feminista bat, eta oso ondo dator elkarlanerako, baina baditu bere arriskuak autonomiari begira edo zenbait erabaki hartzean.

Aliantza eta bat egiteekin batera, areriotasun eta zatiketa garaiak ere ez al dira?

M.L. Esteban: Gatazka batzuk badira, baina oro har ez zait iruditzen. Klase ikuspegia eta feminismoaren arteko tentsio hori dago. Nik uste hori azaltzeko elementu nagusia, ez bakarra, feminismoaren aurkako erreakzioa dela. Eta gero Ezker Abertzale ingurukoak, aldaketa faseari lotuak. Baina lasaiago dago giroa, ezta?

Elkarlanak elkarlan, gatazkak eta tentsioak egon badaude. Feminismoa nabarmentzen duzue gatazkei aurre egiteko orduan ekarpen handiena egin duen mugimendu bezala.

M.L. Esteban: Gatazkak konpontzen ez dakit, baina behintzat gatazkak onartzen eta horiei aurrez begiratzen bai. Gero asmatuko dugu gehiago edo gutxiago. Gatazkak antzemateko eskarmentuan esango nuke baietz, idealizatu gabe. Maila batean behartuak ere egon gara, oso emakume ezberdinak batzen ohituak gaudelako, eta hor gatazkak berez datoz.

Orain aurkeztu duzuena ikerketaren zati bat da, asmo zabalago baten parte dena.

M. Ruiz: 2021era arte luzatzen den proiektu baten lehen fasea da 2018an egin duguna. Hurrengoa Euskal Herri osora zabaltzea da asmoa. Nafarroa eta Iparraldea ere hartu nahi ditugu, edo behintzat mugako ekimen batzuk. Hasiak gara jada. Adibidez, zenbait Gaztetxerekin.

Herri mugimenduetatik jaso duzuena haiei bueltatzeko asmoa duzue?

MR: Egunotako jardunaldien asmoa zen herri mugimenduekin ondorio hauek partekatzea eta euren iritzia jasotzea. Hor beharbada partaidetzan hankamotz geratu da, bigarren eguneko tailerrean behintzat gehiago jaso dugu. Mahaietan ikerketako partaideez gain eragileetako kideek ere hitz egin dute.

M.L. Esteban: Udako ikastaroak ez dira toki egokienak horretarako, arrazoi ezberdinengatik. Baina egon garen udalerrietan ere aurkezpenak egin ditugu, eta gehiago egingo dugu arlo horretan.

Akademiaren, herri mugimenduen eta herri jakintzen arteko harremanak eztabaida askorako ematen du. Harreman emankorrak eta horizontalak eman dira prozesuan?

M.L. Esteban: Besteek esan beharko lukete hori. Gutako asko militanteak gara, ez gara akademikoak soilik. Toki askotan ikerketa taldeetako pertsonak ezagutzen zituzten, hurbildu gara proiektua aurkeztuz eta azalduz. Esango nuke prozesua asko zaindu dugula. Beti sortzen dira hierarkiak, badakigu etekin akademikoa guk aterako diogula, baina ahalegindu gara, ikertu ditugun prozesuen parte ere izan gara. Dena den, akademia asko eta aktibismo asko daude, badaude aukerak harreman horizontalak eraikitzeko.

M. Ruiz: Nik banuen beldurra batzuk nola hartuko zuten, baina ez dugu arazorik izan unibertsitatetik joateagatik.