Gizonak ez zuen Henrike izena, eta ez dago argi nongoa zen. Kontakizun gehienek diote Malaysiako itsas portu handienekoa zela, Malakakoa, baina badira haren jaioterria Sumatran nahiz Filipinetan kokatzen dutenak ere. Zer inporta du xehetasun horrek, hala ere, esklabo batez idaztean?

Ohar batzuk salbu, apenas dakigu deus morroiaz. Pare bat kontuk baino ez dirudite erabat ziurrak. Lehenengoa, 1511. urtean erosi zuela marinel portuges batek, Espezien uharteetan, eta Henrike izenarekin bataiatu zuela. Bigarrena, jabeak berarekin eraman zuela Lisboara, itsasontziz, eta horretarako Afrika inguratu zutela.

Hortxe galdu zion arrastoa historiak lehendabiziko aldiz. Pentsa dezakegu jaunaren itzalean egin zituela hurrengo urteak, Lisboa eta Sevilla artean. Badakigu bigarren aldiz ontziratu zenean ederki hitz egiten zuela hala portugesez nola gaztelaniaz. Esklabo, baina hizkuntzetarako zuen erraztasuna ikusita interprete izendatu zuten espedizio hartan.

Erosketatik zortzi urtera izan zen hori, 1519an. Haren jabeak Espainiako Koroaren finantzazioa lortu zuen Indietara bide berri bat irekitzeko. Afrikatik beharrean, mendebalderantz nabigatzen iritsiko ziren espezien lurraldera, Ameriketatik. Zeharkaldia arriskutsua izango zela jakitun, abiatu aurretik marinelak idatzita utzi zuen, bidaian hiltzen bazen, libre utziko zutela bere jopua eta herentziatik 10.000 marabedi emango zizkiotela.

Halaxe hasi zuten abentura eta igaro zituzten Kanariak, Cabo Verde, Brasilgo kostaldea eta Patagoniako itsasartea. Handik hiru hilabeteko gurutze-bidea izan zuten Filipinak uharteetara. Zatirik gogorrena egin ostean, alabaina, bertan hil zen Henrikeren jauna, indigena batzuekin izandako liskarrean.

Testamentuan agindutakoaren kontra, espediziokideek ez zuten esklaboa askatu. Itzultzaile-lana ezinbestekoa zuten bidaian aurrera egiteko, eta ez zeuden prest gizon baliotsu hura besterik gabe galtzeko. Inoiz baino krudelago tratatu zuten, kapitain berriak bereziki, Barbosa abizeneko portuges harroxko batek.

Interprete zebilela, egun batean, Henrike Beltzak bere ama-hizkuntza hitz egiten zuten herrikide batzuekin topo egin zuen. Baziren hamar urte malaysiera entzuten ez zuela eta poztu egin zen, horrek esan nahi baitzuen etxe inguruan zegoela. Mendekua hartzeko unea zen.

Bertako buruzagiarekin adostu zuen traizioa. Afari baterako gonbitaren amarrua baliatuta, irlatarrek 30 bat europar lehorrera etorrarazi zituzten, tartean Barbosa. Otordua zerbitzatzeko garaian, jakien ordez gerlariak agertu ziren, eta bertan akabatu zituzten hurbildutako kanpotar guztiak. Historiak hantxe galdu zion aztarna Henrikeri bigarren aldiz. Behin betiko.

Esklabo hura erosi zuen portugaldarra, jakina, Fernando Magallaes zen. Zeharkaldia, berriz, mundu-bira lehen aldiz burutu zuena. Ezaguna denez, Mactan irlan hil zuten Magallaes eta Cebun Barbosa, biak Filipinetan. Haien ostean Juan Sebastian Elkanok hartu zuen espedizioaren agintea, eta getariarraren esanetara gainontzekoak urte beteren buruan itzuli ziren Cadizera. Marinel haiek izan ziren aitzindariak mundua zirkumnabigatzen.

Inork gutxik izan zuen kontuan, orduan, bazela gizon bat dagoeneko bidearen erdia egina zuena eta, hamar urte geroago, berriro ere Asiako uharteetara heldutakoan, hura izan zitekeela itzulia osatzen aurrena. Bi etapatan, baina baliteke Henrike Beltza izatea lehena, baldin eta bi hipotesi hauetako bat bete bazuen: bata, morroia benetan filipinarra izatea eta ondorioz baieztatzea jaio zen inguru berean desagertu zela; bestea, Malakakoa bazen, harainoko bidea egitea desagertu zenean, eta izan zuen astia horretarako, urte oso bat igaro baitzen haren nagusi ohiak Europara itzultzerako.

Aurten, irailaren 6an, 500 urte beteko dira Elkano Cadizen lehorreratu zela, eta balentria haren omenez jai-eguna izango dugu EAEn. Nork daki, hala ere, getariarra izan ote zen benetan aitzindaria, edo ez ote zion aurrea hartu esklabo asiar batek, Henrike Malakakoak, marinel guztiek Enrique el Negro deitzen zutenak. Azken hori amaiera borobilagoa dugu abentura hartarako, ezta?