Heldu-lekua eta kortsea
Arrazoi pedagogiko edo metodologikoengatik, historialariok joera dugu iraganeko aldi historikoak zatikatzeko eta epetan banatzeko. Badira den-denok ezagutzen ditugun aro tradizionalak (Historiaurrea, Antzinaroa, Erdia Aroa, Aro Modernoa eta Garaikidea); baina baita horien azpi-aro ugari ere.
Epe horiek heldulekuak dira. Baliatzen ditugu, alde batetik, ikerketa errazago egiteko eta, bestetik, irakaskuntza eta azalpena ulergarriago suertatzeko. Tarte horien helburuak dira gertakari historikoak ordenatzea eta gutxi gorabehera ezaugarri sozial edo politiko berberak dituzten aldiak sailkatzea. Gainera, historialariok ezin dugunez giza-iragana osotasunean ikertu, ikergaia zatikatu eta pasarte batzuk aukeratzeko balio dute.
Baina historiaren aroak, eta horien hasiera eta bukaera markatzeko mugarriak, konbentzionalak eta arbitrarioak dira. Hau da, ez dira aro naturalak, historialarion artean erabakitakoak baizik. Historiaren protagonistek ez zekiten zer aldi edo garaian bizi ziren. Esaterako, Santimamiñeko labarrak pintatu zituztenek ez zekiten Goi-Paleolitoko Magdaleniar aldian bizi zirenik eta Inkisizioaren aginduz kiskali zituzten zugarramurdiarrek ez zekiten Aro Berri edo Modernoan bizi zirenik.
Alabaina, epealdi eta mugarriok ezinbesteko helduleku diren arren, batzuetan historia ulertzeko arazoak sor ditzakete. Batetik, “aurrerabidearen” edo “garapenaren” zentzu ilustratua naturaltzat hartu izan delako sarri. Mendebaldeko pentsamoldean, historiak aurreranzko ibilbide jarraitua eta determinatua zuela pentsatzeko joera egon da. Horren arabera, Mendebaldea zibilizazio aurreratua litzateke eta garapen maila apalagoko beste gizarteak, aldiz, atzeratuak lirateke, guk egin dugun bidea oraindik egin ez dutenak. Gizarte aurreratu eta atzeratuen arteko banaketa hori arrazakerian oinarritzen da eta sarri kolonialismoa justifikatzeko erabili izan da.
Bestetik, kontuan hartu behar da banaketa horiek Europako historiarentzat egin zirela eta ez direla unibertsalak. Aro historikoen banaketa klasikoa Christoph Martin Keller alemaniarrak egin zuen XVII. mendearen bukaeran. Baina zatiketa hori ez da ongi egokitzen munduko lurralde guztien iraganera. Badu zentzurik Antzinaroaz edo Erdi Aroko feudalismoaz hitz egitea Afrikan, Ameriketan edo Asian?
Azkenik, kontuan hartu behar dugu, epealdien arteko banalerroak arbitrarioak direnez mugarri horiek ez dituztela garai aldaketak zehazki islatzen. Normalean aldi historikoak eta testuinguru sozialak ez dira goizetik gauera aldatzen. Absurdoa da pentsatzea XVI. mende bukaeran herritarrak egun batez oheratu zirela erdi-arotar eta biharamunean esnatu zirela moderno. Gainera, historialarien artean, joera egon da garai historiko homogeneo xamarrak aztertzeko. Baina nire uste apalean, trantsizio garaiak dira interesgarrienak, aldi batetik bestera pasatzerakoan ikusten baitira aldaketak, ñabardurak eta argi-ilunak.
Ikusi dugun bezala, historiako aroen banaketa batzuetan helduleku izan daiteke, baina beste batzuetan kortse hertsatzaile bat da. Horregatik, egun garai eta epealdi historikoak modu malguagoan ulertzeko joera dago, eta, azalpen historikoa errazteko lagungarri diren heinean, beharren arabera moldatu daitezke.
79. urtean, Vesubio sumendiaren erupzioak errautsez eta arrokaz estali zituen Ponpeia eta Herkulano hiriak eta hango biztanleak. Aurkikuntza arkeologiko ugari egin dira hondakinetan; tartean, 2018an, gorpuzki batzuk aztertu zituzten berriro, eta ikusi zuten gizon baten garuna... [+]
Luxorren, Erregeen Haranetik gertu, hilobi garrantzitsu baten sarrera eta pasabide nagusia aurkitu zituzten 2022an. Orain, alabastrozko objektu batean Tutmosis II.aren kartutxoa topatu dute (irudian). Horrek esan nahi du hilobi hori XVIII. dinastiako faraoiarena... [+]
AEB, 1900eko azaroaren 6a. William McKinley (1843-1901) bigarrenez aukeratu zuten AEBetako presidente. Berriki, Donald Trump ere bigarrenez presidente aukeratu ondoren, McKinleyrekiko miresmen garbia agertu du.
Horregatik, AEBetako mendirik altuenari ofizialki berriro... [+]
Andeetako Altiplanoan, qocha deituriko aintzirak sortzen hasi dira inken antzinako teknikak erabilita, aldaketa klimatikoari eta sikateei aurre egiteko. Ura “erein eta uztatzea” esaten diote: ura lurrean infiltratzen da eta horrek bizia ekartzen dio inguruari. Peruko... [+]
1936ko Gerran milaka haurrek Euskal Herria utzi behar izan zuten faxisten bonbetatik ihes egiteko. Frantzia, Katalunia, Belgika, Erresuma Batua, Sobietar Batasuna eta Amerikako herrialdeetara joandako horien historia jasotzeko zeregin erraldoiari ekin dio Intxorta 1937... [+]
49 urte eta gero Espainiako Poliziak Gasteizko Maria Sortzez Garbiaren katedralean eraildako bost langileak oroitu dituzte beste behin astelehen arratsaldean. Milaka pertsona batu dira Zaramagatik abiatutako eta katedralean amaitutako manifestazioan. Manifestari guztiek ez dute... [+]
Martxoaren 30erako Iruña-Veleia martxan, SOS Iruña-Veleia eta Euskeraren jatorria elkarteek manifestaziora deitu dute, Aski da! Argitu, ez suntsitu lelopean. Azken bi urteetan "hondeatzaileak sistematikoki eremu arkeologiko oso aberatsak suntsitzeko modu... [+]
1976ko martxoaren 3an, Gasteizen, Poliziak ehunka tiro egin zituen asanbladan bildutako jendetzaren aurka, zabalduz eta erradikalizatuz zihoan greba mugimendua odoletan ito nahian. Bost langile hil zituzten, baina “egun hartan hildakoak gehiago ez izatea ia miraria... [+]
Martxoak 3ko sarraskiaren 49. urteurrena beteko da astelehenean. Grebetan eta asanblada irekietan oinarritutako hilabetetako borroka gero eta eraginkorragoa zenez, odoletan itotzea erabaki zuten garaiko botereek, Trantsizioaren hastapenetan. Martxoak 3 elkartea orduan... [+]
Memoria eta Bizikidetzako, Kanpo Ekintzako eta Euskarako Departamentuko Memoriaren Nafarroako Institutuak "Maistrak eta maisu errepresaliatuak Nafarroan (1936-1976)" hezkuntza-webgunea aurkeztu du.
Urruña, 1750eko martxoaren 1a. Herriko hainbat emakumek kaleak hartu zituzten Frantziako Gobernuak ezarritako tabakoaren gaineko zergaren aurka protesta egiteko. Gobernuak matxinada itzaltzeko armada bidaltzea erabaki zuen, zehazki, Arloneko destakamentu bat. Militarrek... [+]
Ezpatak, labanak, kaskoak, fusilak, pistolak, kanoiak, munizioak, lehergailuak, uniformeak, armadurak, ezkutuak, babesak, zaldunak, hegazkinak eta tankeak. Han eta hemen, bada jende klase bat historia militarrarekin liluratuta dagoena. Gehien-gehienak, historia-zaleak izaten... [+]
Martxoaren 3ko Memoriala hornitzeko erabiliko dira bildutako objektuak. Ekimena ahalik eta jende gehienarengana iristeko asmoz, jardunaldiak antolatuko ditu Martxoak 3 elkarteak Gasteizko auzoetan.