(Hazien) Ugalketa prozesuak kolektiboak dira
Azken asteotan hazitegian ibili gara udarako barazkien haziak ereiten eta landaretxoak sortzen. Zenbait landare dagoeneko baratzean daude. Lozorroan zeuden haziei baldintza egokiak eskaini dizkiegu esnatu zitezen; edo, beste era batera esanda, jaio zitezen. Eta jaio dira, eta badoaz pixkanaka aurrera.
Azken artikuluan, haziek erakusten digutenari so, kolokan jarri nuen "ugalketa/ekoizpena" dikotomia, eta hari beretik tiraka jarraitu nahi nuke oraingoan ere. Noiz gertatzen da, zehazki, landare eta hazien ugalketa? Eta jaiotza? Baratzeko aurreko denboraldian polinizatuak izan ziren loreetatik etorri ziren haziak. Orduan gertatu zen, nolabait esanda, "ernalketa". Haziok, beraien baitan (eta guk propio sortutako biltegi fresko samar batean) gordeta egon ostean, orain eman diete bide landare berriei. Guk lagunduta.
Charis Thompsoni irakurri nion behin "ugalketa-koreografiak" kontzeptua, zeinak ugalketari bestela begiratzera eraman ninduen. Ordurako nahiko ondo ikasia nuen DBHko biologiaren mezu nagusia: ugalketa, gehienetan, "sexuala" da, eta espezie bereko bi kideren material genetikoaren nahasketaren ondorioa da, normalean "sexu ezberdinetako" bi kideena. Azkar eta gaizki azalduta, hau zen niretzat ugalketaren funtsa. Baina, Thompsonen ideiak lagundu zidan ikusten ugalketa prozesu biologiko-genetikoetatik harago doala, eta horretan, maiz, espezie ezberdinetako hainbat eta hainbat kidek parte hartzen dutela. Horren erakusle dira hainbat kulturatan giza-ugalketa antolatzeko eta ulertzeko sortu diren hamaika modu. Baita nekazaritzan eta hazien ugalketan gertatzen dena ere. Barazkien kasuan, non gertatzen da, zehazki, "ugalketa"? Kokatu dezakegu ugalketa soilik espezie bereko bi norbanakoen material genetikoaren nahasketa gertatzen den une horretan? Nire iritziz, ugalketa ezin da ez ulertu, ez azaldu, gizaki eta bestelako zenbait izakiren eskuhartzea kontuan hartu gabe. Beraz, biologiak emandako azalpen nagusia hankamotz geratzen zaigu. Are, esango nuke azalpen horrek, besteak beste, diskurtso heteronormatibo eta antropozentrikoa indartzeko funtzioa izan duela eta baduela. Izan ere, alde batetik, nagusiki ar eta eme baten beharrean kokatu du ugalketa; bestetik, espeziearen barruan kokatu du, gizakiok egindako espezieen araberako sailkapena (zeinetan gizakiak balizko klasifikazio hierarkikoaren goialdean agertzen garen) finkatuta. Baina errealitatea guztiz bestelakoa eta konplexuagoa da.
Baratzean biltzen ditugun hazien jaiotzan edo esnatzean izaki askok eragiten du. Beraz, baratzean ikusten, sortzen eta elikatzen ditugun ugalketa-prozesuak koreografietatik gehiago dute, bi pertsonen arteko ekintzatik baino. Koreografia horietan, baina, denek ez dugu eragiteko gaitasun bera; denek ez diogu elkarri modu berean eragiten. Hortaz, koreografiaren ideia horrek ugalketari lotutako azalpen heteronormatibo eta antropozentrikoak deszentratzen laguntzeaz gain, ugalketaren harreman plural horiek egituratzen dituzten botere-harremanak bistaratzeko ere balio diezaguke. Ugalketa ez baita "naturan", berez, gertatzen den zerbait; izaki askoren eragina eta borondatearen ondorioa da. Maiz, borrokatua.
Errezilera bizitzera joan eta sagarrondoak landatu zituen Satxa Zeberiok, Bio-K proiektuaren bultzatzaileak, duela zenbait urte. “Iritsi zen sagarrekin zerbait egiteko momentua, eta sagar zukua eta sagardoa ekoizteari ekin genion orduan”, azaldu du. 2015ean sortu... [+]
Agur negu. Negu betea da eta badoa. Mimosak (Acacia dealbata) eta magnoliak (Magnolia soulangeana eta Magnolia stellata) loratu dira, ongi etorri beraz loraldi nagusiei. Baina kontuz hotzarekin. Dagoeneko egun-argia ordubete pasatxo luzatu bada ere, zehar begiratuz bada ere... [+]
Gurean hain ezaguna den hegazti hau ustelzale porrokatua da, eta honek ez dio fama onik ekarri. Batzuek arrano, buitre, futre, hatxarrano edo mirusai deitzen diote; izen ofiziala sai arrea (Gyps fulvus) da.
Artiletan sustraitzeak ematen duen bakeak salbatzen nau maiz, kanpoko zein barruko ekaitzetatik. Artilea baino bakegile eraginkorragorik ez dut aurkitu inguruan. Bere indarra areagotzen da odola, karena eta oritza tartean badaude; artilearekin batera haiek ere ehundu baitute... [+]
Otsailean, neguaren erdigunean gauden honetan, lehentasuna gorputza ondo ureztatua edukitzea da. Intxaurrondoa egiten ari den bezala: sustraiak neguan biltegi gisa erabiltzen ditu, sustrai motz eta lodiak behar ditu, ura eta lurreko mantenugaiak biltzeko.
Txerri-hiltze sasoia da negua. Hotzak beroarena errazago kenduko dio. Guri ere txerriez hitz egiten dugunean beroarena behinik kenduko baligute!
Urteak daramatza Ipar Euskal Herriko Biharko Lurraren Elkarteak (BLE) bioaniztasun landatuaren inguruan lanean. “Hainbat proiekdu ditugu abian, eta horietako bat baratzeko hazien ingurukoa da”, azaldu du Nico Mendiboure Hazi Sareko kideak. Duela lau bat urte hasi... [+]
Gaur egun Lur planetan bizi diren intsekturik handienek 30 cm inguruko tamaina izan dezakete, gizaki baten seiren bat, gutxi gorabehera. Horien artean daude tximeleta eta sits erraldoiak edo kakalardo potoloak. Halako izaki harrigarrien aurrean nola bada erreparatu lau... [+]
Lapurdiko hezegunea funtsezkoa da biodibertsitatearen biziraupenerako. Proposamena eremuan zabaldu dute eta Errobi inguruko sistema hidrauliko osoa barnean izango luke; Baionako, Angeluko, Basusarriko, Milafrangako eta Uztaritzeko Aturri ibaiaren ibaiadarrak, esaterako. Bost... [+]
Arboletako hostoak eroriak dira eta basoko lurra estalia dute. Lurraren eta hosto gorrituen artean, alabaina, sortzen da geruza fin bat, arreta gutxi jasotzen duena, baina espezie askoren biziraupenerako garrantzi handia izan dezakeena. Hezetasuna mantentzen du, zomorroak... [+]
Nekazaritzan trebatzeko eta proiektu propioak abiatu aurretik ekoizpenean eta merkaturatzean norbere burua probatzeko, abian dira gurean nekazaritzako hainbat test gune. Araban, 2023an abiatu zuten Aleko nekazaritzako test gunea, baina, antzeko egitasmo gehienekin alderatuta,... [+]
Sekula bananarik jan ez duten bi lagun ezagutzen ditut; nerau bat. Bananazalea da, ordea, jendea. Afrika eta Asia aldean sortutako landare generoa da banana (Musa x paradisiaca), baina gaur egun Ameriketan ere asko egiten da. Ekoizlerik handiena India da, eta esportatzaile... [+]
Urte berriaren hasieran asmo berritu egiten gara dirudienez, eta egin beharreko zereginen zerrendak egiten ditugu gutako batzuk. Egiteko horien artean irakurtzeko ditudan liburuen zerrenda izaten da bat, gero eta zerrenda gizenagoa. Zuetako ez gutxik zer irakurtzen dudan galdetu... [+]
Lursailaren jabeak hitzarmena sinatu du Lurgaia Fundazioarekin eta Sagarrak talde ekologistak deialdia zabaldu du landaketara batzeko. Zaraobe Institutuko ikasleak asteartean aritu ziren zuhaitzak landatzen.
Itsason (Gipuzkoa) elkarren ondoan dauden bi baserri dira Urteaga eta Urkulegi, duela zenbait urte elkartu eta proiektu bateratua martxan jarri zutenak. “Bi baserriak elkartu eta ekoizpen proiektua abiatu genuen, eta 2011tik dedikazio osoarekin ari naiz honetan”,... [+]