Haurrekin alzheimerraz mintzatzeko gakoak
Alzheimerraren inguruan haurrekin naturaltasunez hitz egitea du helburu ‘Arrain bat bezala’ antzezlanak. “Zenbat eta lehenago landu orduan eta gutxiago estigmatizatzen da”, nabarmendu du Ana Maestrojuán zuzendariak.
Iragana oraina baino presenteago dauka, gauzak ahazten zaizkio, nahasi egiten da eta denbora ezberdin interpretatzen du. Horiek dira Arrain bat bezala antzezlaneko protagonistak, Marcialek, dituen zenbait ezaugarri. Maestras konpainiak sorturiko antzezlan bat da, eta helburua da artearen bidez haurrekin alzheimerra lantzea. “Argi nuen haurrekin landu behar dela. Zenbat eta lehenago landu, orduan eta gutxiago estigmatizatzen da. Izan ere, gaixotasun hau oso estigmatizatuta dago”, esan du Ana Maestrojuán zuzendariak. Eragiten dioten gaien inguruko gaiak lantzen ditu, eta gertuko pertsona bati alzheimerra diagnostikatu ziotenez, gaiari naturaltasunez heltzea erabaki zuen. Urriaren 5ean Azkoinen eta 6an Lizarran izanen dira azken ikuskizunak. Erdaraz dira azken saioak, baina asmoa da euskaraz emanaldi gehiago egin ahal izatea.
Zuzendariaren arabera, “antzerkia gizartearen isla” da. Horregatik, gertutik bizi duen normaltasun bat islatu nahi izan du: “Horrelako gaixotasunak dituzten pertsonez inguratuta bizi dira haurrak. Uste dut maitasunez, zorroztasunez eta antzerkitik landu daitekeela”. Antzezlanean ez dute esplizituki esaten protagonistak alzheimerra duela; izan ere, helburua da haurrek galdetzea zer gertatzen zaion Marciali: “Haurrek guk galdu dugun begirada bat daukate. Gainera, eskuzabalagoak dira eta ez daude horren kutsatuta”.
Antzezlana amaitzean haur askok galdetu egiten dute zer duen protagonistak, zergatik ahazten zaizkion gauzak eta beste gauza asko. Hori dela eta, helduei haurrekin alzheimerraz mintzako gakoak emateko hitzaldiak egiten dituzte ikuskizunen aurretik. Alzheimerra eta bestelako dementziaren bat dutenen Nafarroako senideen elkarteko profesionalak (Afan) arduratzen dira solasaldiez. Sorkuntza prozesuan ere aritu dira aholkularitza lanetan.
"Erantzunak zintzotasunez eta maitasunez ematea komeni da"
Sinplea, argia eta ulerterraza
Zuriñe Muzquiz Eslava Afan elkarteko psikologoak zenbait tresna azaldu ditu. Lehenik, nabarmendu du hizkuntza “sinplea”, “argia” eta “ulerterraza” erabili behar dela, eta adinari egokitutako mezua izan behar dela: “Konparazio sinpleak edo eguneroko egoerak erabil ditzakegu ideia konplexuak azaltzeko. Adibidez, alzheimerra buruan gertatzen den gaixotasun bat da. Gaixotasun honek oroimena eta pentsatzeko gaitasuna ahultzen ditu. Horregatik batzuetan gauzak ahaztuko zaizkio: Izenak, objektuak…”. Horrez gain, marrazkiak, ipuinak edota antzezlanak lagungarriak izan daitezkeela dio.
Haurrek egiten dituzten galderei lekua egitea eta ez saihestea garrantzitsua dela ere esan du: “Ezinbestekoa da haurrek sentitzea entzuten ditugula eta sentitzen duten edo pentsatzen duten guztia adierazteko aukera ematea. Erantzunak zintzotasunez eta maitasunez ematea komeni da ere”. Baina zein da unerik egokiena? Muzquizen arabera, haurra aldaketak nabaritzen hasten denean izan ohi da: “Garrantzitsua da azalpenak emateko unea lasai aukeratzea, haurra eroso eta seguru sentitzen denean”.
Horrekin batera, haurraren eta alzheimerra duen pertsonaren arteko harremana lantzeko ariketak ere egin daitezke; hala nola bizitzaren historiari buruzko jarduerak egin argazki bilduma baten bidez, puzzle sinpleak egin, marraztu eta musika entzun.
Alberto Martinez Eusko Jaurlaritzako Osasun sailburuak argi dio: ez ditu mediku euskaldunak aurkitzen, eta euskarazko osasun arreta ezin da bermatu mediku egoiliar (formazioan dauden espezialista) gehienak kanpotarrak direlako. Mediku euskaldunak bilatzea perretxikotan joatea... [+]
Soco Lizarraga mediku eta Nafarroako Duintasunez Hiltzeko Eskubidea elkarteko kidearen ustez bizi testamentuak heriotza duin bat eskaini eta familiari gauzak errazten dizkio.
Gauez ia aste osoan ateak itxita izaten ditu Donibane Lohizuneko osasun zentro horretako larrialdi zerbitzuak. Herri Berri udal oposizio taldeak deituta, mobilizazioei ekin diete herritarrek eta jadanik 3.000 sinadura bildu dituzte zerbitzu "iraunkor eta eraginkorra"... [+]
Bizilagunek "egia eta politika" merezi dutela adierazi dute, oraindik konponbiderik bilatu ez zaizkien arazo ugari edukitzen jarraitzen baitute. Ikasketei eta osasun arretari loturiko arazoak nabarmendu dituzte.
Udaberri aurreratua ate joka dabilkigu batean eta bestean, tximeletak eta loreak indarrean dabiltza. Ez dakit onerako edo txarrerako, gure etxean otsailean tximeleta artaldean ikustea baino otsoa ikustea hobea zela esaten baitzen.
Gazteagotan baino lotsa handiagoa dauka, baina horrek ez dio saltsa askotan ibiltzeko gogoa kentzen Leire Zabalza Santestebani (Iruñea, 1990). Beste gauza askoren artean, Motxila 21 musika taldeko kidea da. Nabarmendu du musika gauza asko aldarrikatzeko bide izan... [+]
Miopia gero eta gehiago eta gero eta lehenago ari da garatzen, eta horren arriskua da dioptriak gehitzen joatea eta helduaroan begiari lotutako hainbat gaitz izateko aukerak dezente handitzea. “Eguzki-argia jasotzea inportantea da, eta denbora asko ez igarotzea oso gertu... [+]
Julen Linazaroso Macsonrisas-eko kideak azaldu duenez, sari-bolek, harrapakin-kutxek eta enparauek bideojokoetan ordu gehiago jokatzea dute helburu. 35 eta 64 urteko pertsonen artean bideojokoen erabilerak gora egin du 2023tik 2024ra, Ipsosek emandako datuen arabera.
Ostegunean egoera hori ikertzeko eta zuzentzeko eskatu dio EH Bilduk Nafarroako Gobernuari legebiltzarreko osoko bilkuran. UPNk eta PPk bat egin dute eskaerarekin, eta Osasun Departamentuak urtebete du ikerketa gauzatzeko.
Alberto Martínez Jaurlaritzarne osasun aholkulariak jakinarazi du erabakia, Gasteizeko Legebiltzarrean. Langile guztiak subrogatuko dituztela ere esan du.
Future Game proiektuak EAEko gazteen osasun mentalaren inguruko ikerketa egin du. 18-35 urteko gazteen %87,7ak osasun mentaleko tratamenduak osasun publikoak bere gain hartu beharko lituzkeela pentsatzen du; %64,5ak osasun mentalaz hitz egitean haien iritzia kontuan hartzen ez... [+]
Amparo Viñualesek, Erronkariko alkateak, salatu du Erronkariko, Burgiko, Gardeko eta Bidankozeko kontsultategiek arreta txikitu beharko dutenez prebentzioan eragingo duela.
Erretzailea ez izan arren tabakoaren kea jarraikortasunez irensteak ekar ditzaken osasun arazoak ikertu ditu Bartzelonako Osasun Globaleko Institutuak, eta frogatu du arrasto arriskutsuak uzten dituela haurren DNAn.