Patxi eta Maryse Doyharçabal laborari ari dira Arbona eta Bidarrai artean. Behiak hazten dituzte, zuzenean transformatu eta saltzen dituztenak, eta baita fruituak ere gordinik bezala konfituran saltzeko.
Nolako etxaldea duzue?
Etxaldea hiru partetan dugu. Arbonan bizi gira, Patxiren sortetxea da, 9 hektara baditugu hemen, peza ttipitan, etxez inguratuak. Senperen ditugu behiak, 40 ama, eta barroki berria, 40 hektararekin bi peza haunditan. Eta Bidarrain, Marysen sortetxean, fruitu arboleak eta marrubiak baditugu. Gereziak, madariak, aranak, mertxikak, itsas mertxikak (edo bruñonak) ekoizten ditugu, erreximentan edo freskoan saltzen ditugu.
Nola antolatzen zirezte hiru lekutan lan egiteko?
Beti lasterka eta ahal bezala! Bidarrain, Marysen aitamek biziki laguntzen gaituzte. Ama GAECan da gurekin, fruituak harek eramaiten ditu, gu biltze lanetan ari gira gehien bat.
Lan molde berezirik baduzue?
Behiak pentzean gizentarazten ditugu 8 hilabetez, belarrean alhan eta bi hilabetez barnean. Zerealak erosten ditugu osoki. Gizentzea kasik finitzen dugu belarrean, ez gira batere kargatuak, ez dugu ardirik beraz behiak kanpoan atxikitzen ahal ditugu. Urtean, bost edo sei xahal saltzen ditugu Italiarateko, gaineratekoa zuzenean, hots 26 xahal eta 10 behi. Fruitueri doakionez, ez ditugu tratatzen, “bouillie bordelaise” emaiten dugu urtean behin. Arbolak ez ditugu pusatzen, heldu dena hartzen dugu.
Proporzioan, zer leku du hazkuntzak eta fruitugintzak zuen etxaldean, errebenioz eta lanez?
Behiekin egiten dugu errebenioaren% 70a, fruituekin%30a, eta lanaz ere berdintsu, nahiz gu biendako lan guti den fruituetan, amari esker. Haragi saltzeak aldiz denbora hartzen dauku. Orai arte marrubiak ekoizten ginituen negutegietan, lan ainitz zen, urte guziz tokiz aldatzen ginituen, belarrak kendu behar ziren, etab. Orai kanpoan ekoiztuko ditugu, gutiago eginez.
Idokiko kide zirezte. Zergatik hautu hori?
Badu kasik lau urte kide girela. Erreximentendako sartu ginen. Erreximenta biziki bada merkatuetan, gehienek fruituak kanpoan erosten dituzte. Guk klienteri erakutsi nahi genien gure fruituekin ari ginela. Hortarako Idokiren hautua egin ginuen. Gero elkartekoek haragia zuzenean saltzera pusatu gaituzte. Eta bide hortarik abiatu zirezte... Gogoeta baginuen aspaldi. Donibane Lohitzuneko AMAPan behi haragia nahi zuten eta beti egiten zaukuten galdea. Idokitik ere erraiten zaukuten kostan ginela eta abiatu behar ginuela. Hola hasi ginen ahatxe batekin. Gero batzu besteek aipatu eta zazpi transformatu ginituen segidan, bi osoki axoan. Gaurregun Donibane Lohitzuneko bi AMAPak zerbitzatzen ditugu, horko merkatuan gira ere astean bi aldiz, eta merkatu estaliko Idoki salgunean atxemaiten dira ere gure produktoak.
Hastapenean aski neke izan da transformazioaren antolatzea...
Lehenbiziko bi kabalak axoan ezarrarazi ginituen Gamarteko enpresa bati. Gure klientek ez zuten gustukoa ukan, behin erosi eta ez zuten berriz nahi. Idokirekin egin bilkura batean jakin ginuen Landesetan ahatekin ari zen laborari batek atelier haundi bat bazuela eginik eta erabiltzen ahal zela. Han hasi ginen, kabaleak Donibane Garazin hilez. Hiltegitik transformazio gelarat oren bat bide baginuen. Urte bat eterdi arizan gira horrela, Anhauze Xuhitoko proietuan sartu aintzin.
Orai errexago ari zirezte...
Bai, bide gutiago da, hiltegiaren ondoan da. Ideia berriak heldu dira. Taldean ari gira. Presione gutiago dugu ere: egunarendako erreserbatzen dugu gela eta gure moldean ari gira. Landesetan, beti prisaka arizan behar zen, berdin beste norbaiti tokia utzi azken mementoan...
Idoki etxe merkatua antolatua izan da zuen etxaldean urriaren 5an, zergatik ateak ideki?
Joan den urtean, nahi izan ginuen bainan ez ginuen astirik ukan. Aurten egin da. Klientak Arbonarat heldu zauzkigu bainan ez dute sekula behirik ez barrokirik ikusten eta galde haundia dute horri buruz. Gure hazkuntzaren erakusteko parada izan da.
Senpere eta Arbonako laborantxak berdintsuak dira?
Ez da berdina bainan nago ez duen bide berdina hartzen... Arbonan laborantxa gutitu da eta Senperen ez da hobetzen ari. Arbonan laborari ttipiak ziren, gehienak behi esnean ari. Gaurregun hiru gazte gira alde bat laborantxatik ari girenak. Lurraren gainean presione azkarra bada. Sozial mailan ere, hirian gira kasik eta hiriko bizia nahiago dute gazteek laborari bizia baino.
Salmentarendako, hiritik hurbil izaiteak abantailak baditu...
Bai jendeak hurbileko ekoizpenak xekatzen ditu. Haragia nola egina den eta animaliak zer jaten duen jakin nahi dute. Norbait ikusi nahi dute ekoizpenaren gibelean. Harremana xekatzen dute ere, hirian jendeen arteko harremana galdua baita. Batzutan ekoizpenaren estakuruan, memento bat pasatu nahi dute. Denbora galdegiten du eta hartzen dugu…
Lapurdiko eskualde hortako laborantxaren geroa nola ikusten duzue?
Guk gure denbora eginen dugu. Ikusiz nola pasatu den Baionan edo Angelun, egunetik biharamunerat laborantxako lurrak hartzen dituzte, “utilité publique” deitu proietuak gauzatzeko, arrangura berdina dugu gure eskualdean. Angelun, Metro saltokia den gune hortan dena laborantxa zen lehen eta laboraria bere lurretarik kanpo emana izan zen. Arbonan inkesta bat egin dute herritarrekin eta agertzen da%15ak laborantxa kaltegarri edo “nuisible” atxemaiten duela. Xokatu ninduen. Produkto onak nahi dituzte, pentze garbiak bainan usainik eta azantzik ez.
Nekazariarentzat baratzea eragozpena besterik ez da. Egungo makina bat nekazari “aurreratuk” horrela pentsatzen du. Bere lanean ez dute baratzerik behar, ezta oilategirik, ezta sagarrondorik, ezta erlauntzarik ere.
Sugea entzun eta leku lehor bat etorriko zaio burura askori, narrastiek beroa behar dutela ondo barneratua baitu gizakiak. Suge guztiak ez dira berdinak, ordea; denek ez dituzte baldintza berak gustuko, eta horri esker dago, besteak beste, dagoen dibertsitatea. Bakoitzak bere... [+]
Gasteizko Basaldea etxaldean dago kokatuta Soilik nekazaritza birsortzaileko proiektua, Abetxuko auzoan, eta Jaime Garcia, Joseba Vigalondo eta Javier Chaves dira bultzatzaileak. “Lehen sektorean, eredu agroekologikoan inkorporazio berriak bultzatzea da gure helburua,... [+]
Udaberrian orain dela egun gutxi sartu gara eta intxaurrondoa dut maisu. Lasai sentitzen dut, konfiantzaz, bere prozesuan, ziklo berria hasten. Plan eta ohitura berriak hartu ditut apirilean, sasoitu naiz, bizitzan proiektu berriei heltzeko konfiantzaz, indarrez, sormen eta... [+]
Ohe beroan edo hotzean egiten da hobeto lo? Nik zalantzarik ez daukat: hotzean. Landare jaioberriek bero punttu bat nahiago dute, ordea. Udaberriko ekinozio garai hau aproposa da udako eta udazkeneko mokadu goxoak emango dizkiguten landareen haziak ereiteko.
Duela lau urte abiatu zuten Azpeitian Enkarguk proiektua, Udalaren, Urkome Landa Garapen Elkartearen eta Azpeitiako eta Gipuzkoako merkatari txikien elkarteen artean. “Orain proiektua bigarren fasera eraman dugu, eta Azkoitian sortu dugu antzeko egitasmoa, bere izenarekin:... [+]
Itsasoan badira landareen itxura izan arren animalia harrapari diren izaki eder batzuk: anemonak. Kantauri itsasoan hainbat anemona espezie ditugun arren, bada bat, guztien artean bereziki erraz atzemateko aukera eskaintzen diguna: itsas-tomatea.
Aurten "Israel Premier Tech" txirrindularitza talde israeldarra ez da Lizarraldeko Miguel Indurain Sari Nagusia lasterketara etorriko. Berri ona da hori Palestinaren askapenaren alde gaudenontzat eta munstro sionistarekin harreman oro etetea nahi dugunontzat, izan... [+]
Donostiako Amara auzoko Izko ileapaindegi ekologikoak 40 urte bete berri ditu. Familia-enpresa txikia da, eta hasieratik izan zuten sortzaileek ile-apainketan erabiltzen ziren produktuekiko kezka. “Erabiltzaileen azalarentzat oso bortzitzak dira produktu gehienak, baina... [+]
Ugaztunei eskainitako azken artikuluaren amaierako hitzak hurrengo animalia aurkezteko aitzakia paregabea dira. Bertan esaten genuen muturluzeak erreka “garbi eta txukunak” behar dituela, kutsadurarik gabeak baina elementu natural anitzekin. Animalia txiki horren... [+]
Bada Borda bat ilargian. Bai, bai, Borda izeneko krater bat badu ilargiak; talka krater edo astroblema bat da, ilargiaren ageriko aldean dago eta bere koordenadak 25º12’S 46º31’E dira; inguruan 11 krater satelite ditu. Akizen jaiotako Jean Charles Borda de... [+]
Sare sozialen kontra hitz egitea ondo dago, beno, nire inguruan ondo ikusia bezala dago sare sozialek dakartzaten kalteez eta txarkeriez aritzea; progre gelditzen da bat horrela jardunda, baina gaur alde hitz egin nahi dut. Ez ni optimista digitala nauzuelako, baizik eta sare... [+]
Mila milioika mintzo dira agintariak. CO2 isurketak konpentsatzeko neurri eraginkor gisa aurkeztuta, zuhaitz landaketei buruzko zifra alimaleak entzuten dira azken urteetan. Trantsiziorako bide interesgarria izan zitekeen, orain arteko oihanak zainduta eta bioaniztasuna... [+]
Kutsatzaile kimiko toxikoak hauteman dituzte Iratiko oihaneko liken eta goroldioetan. Ikerketan ondorioztatu dute kutsatzaile horietako batzuk inguruko hiriguneetatik iristen direla, beste batzuk nekazaritzan egiten diren erreketetatik, eta, azkenik, beste batzuk duela zenbait... [+]
Magnoliak eleganteak dira. Dotoreak. Anddereak. Pontxoak. Apainak. Pimentak. Gurbilak. Ponposak, ponpoxearrenak. Ortiroak. Ia-ia fazazkoak, kriket eta kraket. Ez naiz harritzen, beren loraldien azpian lurrarekin urtzerainoko handitasunaren menpeko sentitzen naiz urtero.
