“Haragia nola egina den eta animaliak zer jaten duen jakin nahi dute klienteek”
Patxi eta Maryse Doyharçabal laborari ari dira Arbona eta Bidarrai artean. Behiak hazten dituzte, zuzenean transformatu eta saltzen dituztenak, eta baita fruituak ere gordinik bezala konfituran saltzeko.
Nolako etxaldea duzue?
Etxaldea hiru partetan dugu. Arbonan bizi gira, Patxiren sortetxea da, 9 hektara baditugu hemen, peza ttipitan, etxez inguratuak. Senperen ditugu behiak, 40 ama, eta barroki berria, 40 hektararekin bi peza haunditan. Eta Bidarrain, Marysen sortetxean, fruitu arboleak eta marrubiak baditugu. Gereziak, madariak, aranak, mertxikak, itsas mertxikak (edo bruñonak) ekoizten ditugu, erreximentan edo freskoan saltzen ditugu.
Nola antolatzen zirezte hiru lekutan lan egiteko?
Beti lasterka eta ahal bezala! Bidarrain, Marysen aitamek biziki laguntzen gaituzte. Ama GAECan da gurekin, fruituak harek eramaiten ditu, gu biltze lanetan ari gira gehien bat.
Lan molde berezirik baduzue?
Behiak pentzean gizentarazten ditugu 8 hilabetez, belarrean alhan eta bi hilabetez barnean. Zerealak erosten ditugu osoki. Gizentzea kasik finitzen dugu belarrean, ez gira batere kargatuak, ez dugu ardirik beraz behiak kanpoan atxikitzen ahal ditugu. Urtean, bost edo sei xahal saltzen ditugu Italiarateko, gaineratekoa zuzenean, hots 26 xahal eta 10 behi. Fruitueri doakionez, ez ditugu tratatzen, “bouillie bordelaise” emaiten dugu urtean behin. Arbolak ez ditugu pusatzen, heldu dena hartzen dugu.
Proporzioan, zer leku du hazkuntzak eta fruitugintzak zuen etxaldean, errebenioz eta lanez?
Behiekin egiten dugu errebenioaren% 70a, fruituekin%30a, eta lanaz ere berdintsu, nahiz gu biendako lan guti den fruituetan, amari esker. Haragi saltzeak aldiz denbora hartzen dauku. Orai arte marrubiak ekoizten ginituen negutegietan, lan ainitz zen, urte guziz tokiz aldatzen ginituen, belarrak kendu behar ziren, etab. Orai kanpoan ekoiztuko ditugu, gutiago eginez.
Idokiko kide zirezte. Zergatik hautu hori?
Badu kasik lau urte kide girela. Erreximentendako sartu ginen. Erreximenta biziki bada merkatuetan, gehienek fruituak kanpoan erosten dituzte. Guk klienteri erakutsi nahi genien gure fruituekin ari ginela. Hortarako Idokiren hautua egin ginuen. Gero elkartekoek haragia zuzenean saltzera pusatu gaituzte. Eta bide hortarik abiatu zirezte... Gogoeta baginuen aspaldi. Donibane Lohitzuneko AMAPan behi haragia nahi zuten eta beti egiten zaukuten galdea. Idokitik ere erraiten zaukuten kostan ginela eta abiatu behar ginuela. Hola hasi ginen ahatxe batekin. Gero batzu besteek aipatu eta zazpi transformatu ginituen segidan, bi osoki axoan. Gaurregun Donibane Lohitzuneko bi AMAPak zerbitzatzen ditugu, horko merkatuan gira ere astean bi aldiz, eta merkatu estaliko Idoki salgunean atxemaiten dira ere gure produktoak.
Hastapenean aski neke izan da transformazioaren antolatzea...
Lehenbiziko bi kabalak axoan ezarrarazi ginituen Gamarteko enpresa bati. Gure klientek ez zuten gustukoa ukan, behin erosi eta ez zuten berriz nahi. Idokirekin egin bilkura batean jakin ginuen Landesetan ahatekin ari zen laborari batek atelier haundi bat bazuela eginik eta erabiltzen ahal zela. Han hasi ginen, kabaleak Donibane Garazin hilez. Hiltegitik transformazio gelarat oren bat bide baginuen. Urte bat eterdi arizan gira horrela, Anhauze Xuhitoko proietuan sartu aintzin.
Orai errexago ari zirezte...
Bai, bide gutiago da, hiltegiaren ondoan da. Ideia berriak heldu dira. Taldean ari gira. Presione gutiago dugu ere: egunarendako erreserbatzen dugu gela eta gure moldean ari gira. Landesetan, beti prisaka arizan behar zen, berdin beste norbaiti tokia utzi azken mementoan...
Idoki etxe merkatua antolatua izan da zuen etxaldean urriaren 5an, zergatik ateak ideki?
Joan den urtean, nahi izan ginuen bainan ez ginuen astirik ukan. Aurten egin da. Klientak Arbonarat heldu zauzkigu bainan ez dute sekula behirik ez barrokirik ikusten eta galde haundia dute horri buruz. Gure hazkuntzaren erakusteko parada izan da.
Senpere eta Arbonako laborantxak berdintsuak dira?
Ez da berdina bainan nago ez duen bide berdina hartzen... Arbonan laborantxa gutitu da eta Senperen ez da hobetzen ari. Arbonan laborari ttipiak ziren, gehienak behi esnean ari. Gaurregun hiru gazte gira alde bat laborantxatik ari girenak. Lurraren gainean presione azkarra bada. Sozial mailan ere, hirian gira kasik eta hiriko bizia nahiago dute gazteek laborari bizia baino.
Salmentarendako, hiritik hurbil izaiteak abantailak baditu...
Bai jendeak hurbileko ekoizpenak xekatzen ditu. Haragia nola egina den eta animaliak zer jaten duen jakin nahi dute. Norbait ikusi nahi dute ekoizpenaren gibelean. Harremana xekatzen dute ere, hirian jendeen arteko harremana galdua baita. Batzutan ekoizpenaren estakuruan, memento bat pasatu nahi dute. Denbora galdegiten du eta hartzen dugu…
Lapurdiko eskualde hortako laborantxaren geroa nola ikusten duzue?
Guk gure denbora eginen dugu. Ikusiz nola pasatu den Baionan edo Angelun, egunetik biharamunerat laborantxako lurrak hartzen dituzte, “utilité publique” deitu proietuak gauzatzeko, arrangura berdina dugu gure eskualdean. Angelun, Metro saltokia den gune hortan dena laborantxa zen lehen eta laboraria bere lurretarik kanpo emana izan zen. Arbonan inkesta bat egin dute herritarrekin eta agertzen da%15ak laborantxa kaltegarri edo “nuisible” atxemaiten duela. Xokatu ninduen. Produkto onak nahi dituzte, pentze garbiak bainan usainik eta azantzik ez.
Aurreko urte bukaeran Elizondoko zahar-etxearen kudeaketa publifikatzeko jauzia eman zuen Baztango Udalak, eta geroztik, haren esku gelditu da egoitzaren antolaketa. Eskualdaketa horrekin batera, elikaduraren alorrean eraldaketa sustatzea izan da udalaren erabakietako bat... [+]
Bolada harroan da. Ondo harroan. Etxe ondoraino etorri zaizkigu bere arboladiak, ahuakatediak. Ahuakatea gero eta sukalde gehiagotan ikusiko duzu eta osasuntsua dela entzungo duzu barra-barra. Bere izenak dioen bezala, Persea americana, Ameriketatik dator, zehazki Mesoamerika... [+]
Zer behar du momentu honetan gure gorputzak? Kontzientzia hartu, gure ongizatean denborak, atsedenak, mugimenduak eta garaiko elikadurak duten eraginaz. Gure ingurune naturalak, jakintzaz ematen dizkigu urtean zehar behar ditugun elikagaiak eta, hala, elikagai freskoak,... [+]
Odei Etxeberri Bimboire, Gorka Roca Torre eta beraien seme Oihan eta Miru buruaskiak dira elikaduran. Horretarako, aztertu behar izan dute gorputzak zer elikagai eta zein kopurutan behar dituen; horiek zein janaritan dauden; urtaro bakoitzean horiek denak eskuratzeko zer landu... [+]
Gaurko artikuluari ekitera noalarik Chamaemelum nobile loretxoari larranbiloa, larramilua, amasabel-belarra edo bitxeleta deitzen diozuenak ere nire gogoan zaudete; zuetako batek idatzi baitit duela ez egun asko Instagrametik “gaur Goizueta aldean kamabillua bildu dut eta... [+]
Tolosatik abiatu eta Bedaion gora egin, Menditxiki aldera. Batean Bedaio, bestean Zarate, Gipuzkoako eta Nafarroako muga-mugan gara. Hantxe dira helburu ditugun lursailak, Itxitua eta Erlo, garai batean lahar, pagadi gaur egun: Gregorio Ugartemendia Zubillagaren basoa duzu.
Mahaño Lanathoua 2017an hasi zen aitaren lurretan arbolak landatzen, oihan baratzea lantzeko ideiarekin. “Hasieran asmoa ez zen horretatik ekonomia bat sortzea, gure buruaskitasunerako bidean pausoak ematea baizik”, gogoratu du laborariak. Baina, landaketekin... [+]
Duela gutxiko kontua da. Iberiar katamotza (Lynx pardinus), mundu mailako felino espezie mehatxatuenetarikoa, “galtzeko arriskuan” egotetik “kaltebera” kategoriara igaro da IUCNren Espezie Mehatxatuen Zerrenda Gorrian. Espeziea kontserbatzeko egindako... [+]
Zuhaitzen eta arbolen sarobean nabil azken urte hauetan. Larrean, abaroan eta biaoan hor nabil atera ezinik. Zuhaitzei eta arbolei aparteko begirunea diedala jabetua izango zara, tarteka behinik ARGIAren Bizi Baratzea txoko honetan ibiltzen bazara. Eta azkenaldi honetan,... [+]
Nekazaritzaz eta abeltzaintzaz askotan entzuten da lanbide "oso lotua" dela, jai egunik edo oporrik ez dela existitzen. Ipar Euskal Herriko Onetik eta Etxaldia gasnategiek, Berria eta Aldudeko Esne Kooperatibekin elkarlanean, laborariei bakantzak bermatzeko egitasmoa... [+]
Txikitan kaian arrantzatu ohi genituen ‘pantxito’ gehienak ziurrenik bisiguak izango ziren, baina nekez ikusten genituen bisigu handiak. Izatekotan, jatetxe ezagunetan izango zen, arraindegietako bisigu gehienak kanpotik ekarriak ziren bitartean. Egun, kostaldeko... [+]
Galdera hau jaso berria dut Bizi Baratzeako postontzian: "Gaia San Joan bezperako familia afarian atera huen, Unanue sagardotegian, Azpeitian. Seguran Santa Engrazia egunean erein behar ditugun haziak bedeinkatzen dira. Erein beharreko hazi guztiak eramatea komeni al da?,... [+]
2022an Nafarroako Liburutegien Sareak martxan jarritako proiektu berezia da hazien liburutegia. Clara Flamarique Goñi da Nafarroako Gobernuaren liburutegi zerbitzuko proiektuen arduraduna, eta honela gogoratu ditu hastapenak: “Zaragozako liburutegian martxan zuten... [+]
Ur azaletik gertu dabiltza arrainak igerian. Zerbait uretarantz gerturatzen ari da, hegan: arrano bat dator, bere atzaparrak aurrerantz luzatuta eta zaplast! Uretan sartu da, bete betean. Arraina harrapatu ostean burua uretatik atera du arranoak, baina arrainak hondorantz egiten... [+]