“Haragia nola egina den eta animaliak zer jaten duen jakin nahi dute klienteek”
Patxi eta Maryse Doyharçabal laborari ari dira Arbona eta Bidarrai artean. Behiak hazten dituzte, zuzenean transformatu eta saltzen dituztenak, eta baita fruituak ere gordinik bezala konfituran saltzeko.
Nolako etxaldea duzue?
Etxaldea hiru partetan dugu. Arbonan bizi gira, Patxiren sortetxea da, 9 hektara baditugu hemen, peza ttipitan, etxez inguratuak. Senperen ditugu behiak, 40 ama, eta barroki berria, 40 hektararekin bi peza haunditan. Eta Bidarrain, Marysen sortetxean, fruitu arboleak eta marrubiak baditugu. Gereziak, madariak, aranak, mertxikak, itsas mertxikak (edo bruñonak) ekoizten ditugu, erreximentan edo freskoan saltzen ditugu.
Nola antolatzen zirezte hiru lekutan lan egiteko?
Beti lasterka eta ahal bezala! Bidarrain, Marysen aitamek biziki laguntzen gaituzte. Ama GAECan da gurekin, fruituak harek eramaiten ditu, gu biltze lanetan ari gira gehien bat.
Lan molde berezirik baduzue?
Behiak pentzean gizentarazten ditugu 8 hilabetez, belarrean alhan eta bi hilabetez barnean. Zerealak erosten ditugu osoki. Gizentzea kasik finitzen dugu belarrean, ez gira batere kargatuak, ez dugu ardirik beraz behiak kanpoan atxikitzen ahal ditugu. Urtean, bost edo sei xahal saltzen ditugu Italiarateko, gaineratekoa zuzenean, hots 26 xahal eta 10 behi. Fruitueri doakionez, ez ditugu tratatzen, “bouillie bordelaise” emaiten dugu urtean behin. Arbolak ez ditugu pusatzen, heldu dena hartzen dugu.
Proporzioan, zer leku du hazkuntzak eta fruitugintzak zuen etxaldean, errebenioz eta lanez?
Behiekin egiten dugu errebenioaren% 70a, fruituekin%30a, eta lanaz ere berdintsu, nahiz gu biendako lan guti den fruituetan, amari esker. Haragi saltzeak aldiz denbora hartzen dauku. Orai arte marrubiak ekoizten ginituen negutegietan, lan ainitz zen, urte guziz tokiz aldatzen ginituen, belarrak kendu behar ziren, etab. Orai kanpoan ekoiztuko ditugu, gutiago eginez.
Idokiko kide zirezte. Zergatik hautu hori?
Badu kasik lau urte kide girela. Erreximentendako sartu ginen. Erreximenta biziki bada merkatuetan, gehienek fruituak kanpoan erosten dituzte. Guk klienteri erakutsi nahi genien gure fruituekin ari ginela. Hortarako Idokiren hautua egin ginuen. Gero elkartekoek haragia zuzenean saltzera pusatu gaituzte. Eta bide hortarik abiatu zirezte... Gogoeta baginuen aspaldi. Donibane Lohitzuneko AMAPan behi haragia nahi zuten eta beti egiten zaukuten galdea. Idokitik ere erraiten zaukuten kostan ginela eta abiatu behar ginuela. Hola hasi ginen ahatxe batekin. Gero batzu besteek aipatu eta zazpi transformatu ginituen segidan, bi osoki axoan. Gaurregun Donibane Lohitzuneko bi AMAPak zerbitzatzen ditugu, horko merkatuan gira ere astean bi aldiz, eta merkatu estaliko Idoki salgunean atxemaiten dira ere gure produktoak.
Hastapenean aski neke izan da transformazioaren antolatzea...
Lehenbiziko bi kabalak axoan ezarrarazi ginituen Gamarteko enpresa bati. Gure klientek ez zuten gustukoa ukan, behin erosi eta ez zuten berriz nahi. Idokirekin egin bilkura batean jakin ginuen Landesetan ahatekin ari zen laborari batek atelier haundi bat bazuela eginik eta erabiltzen ahal zela. Han hasi ginen, kabaleak Donibane Garazin hilez. Hiltegitik transformazio gelarat oren bat bide baginuen. Urte bat eterdi arizan gira horrela, Anhauze Xuhitoko proietuan sartu aintzin.
Orai errexago ari zirezte...
Bai, bide gutiago da, hiltegiaren ondoan da. Ideia berriak heldu dira. Taldean ari gira. Presione gutiago dugu ere: egunarendako erreserbatzen dugu gela eta gure moldean ari gira. Landesetan, beti prisaka arizan behar zen, berdin beste norbaiti tokia utzi azken mementoan...
Idoki etxe merkatua antolatua izan da zuen etxaldean urriaren 5an, zergatik ateak ideki?
Joan den urtean, nahi izan ginuen bainan ez ginuen astirik ukan. Aurten egin da. Klientak Arbonarat heldu zauzkigu bainan ez dute sekula behirik ez barrokirik ikusten eta galde haundia dute horri buruz. Gure hazkuntzaren erakusteko parada izan da.
Senpere eta Arbonako laborantxak berdintsuak dira?
Ez da berdina bainan nago ez duen bide berdina hartzen... Arbonan laborantxa gutitu da eta Senperen ez da hobetzen ari. Arbonan laborari ttipiak ziren, gehienak behi esnean ari. Gaurregun hiru gazte gira alde bat laborantxatik ari girenak. Lurraren gainean presione azkarra bada. Sozial mailan ere, hirian gira kasik eta hiriko bizia nahiago dute gazteek laborari bizia baino.
Salmentarendako, hiritik hurbil izaiteak abantailak baditu...
Bai jendeak hurbileko ekoizpenak xekatzen ditu. Haragia nola egina den eta animaliak zer jaten duen jakin nahi dute. Norbait ikusi nahi dute ekoizpenaren gibelean. Harremana xekatzen dute ere, hirian jendeen arteko harremana galdua baita. Batzutan ekoizpenaren estakuruan, memento bat pasatu nahi dute. Denbora galdegiten du eta hartzen dugu…
Lapurdiko eskualde hortako laborantxaren geroa nola ikusten duzue?
Guk gure denbora eginen dugu. Ikusiz nola pasatu den Baionan edo Angelun, egunetik biharamunerat laborantxako lurrak hartzen dituzte, “utilité publique” deitu proietuak gauzatzeko, arrangura berdina dugu gure eskualdean. Angelun, Metro saltokia den gune hortan dena laborantxa zen lehen eta laboraria bere lurretarik kanpo emana izan zen. Arbonan inkesta bat egin dute herritarrekin eta agertzen da%15ak laborantxa kaltegarri edo “nuisible” atxemaiten duela. Xokatu ninduen. Produkto onak nahi dituzte, pentze garbiak bainan usainik eta azantzik ez.
Palestinarren genozidiorako Israelek erabiltzen duen arma nagusietako bat gosea da. Alde batetik, Gazara elikagaiak sartzeko debekuarekin, eta, bestetik, Palestinako elikadura-burujabetza ezabatuta.
Ugaztun hitza entzutean, askotan burura etortzen zaizkigun lehen ordezkariak tamaina handienekoak izan ohi dira: hartza, otsoa, oreina… Batzuetan etxekotutako katua edo txakurra dira agertzen lehenak, edo urruneko lehoiak eta elefanteak. Ikusgarritasunak lehia irabazi ohi... [+]
Laster urte guztian izango ditugu malko ilar goxoak (Pisum sativum). Oraindik, ordea, negua eta udaberria dira, ia erabat ilar freskoak jateko sasoia; udaberrian jango ditugun azken ilarrak ereiteko garaia orain hasten da. Eta oraintxe jango ditugu urria aldera erein zirenak.
Gero eta nekazaritzako test gune gehiago ditugu inguruan, hau da, nork bere proiektua martxan jarri aurretik nekazaritzan eta abeltzaintzan trebatzeko guneak. Nafarroako Zunbeltz espazioa eta Gipuzkoako eta Ipar Euskal Herriko Trebatu dira horietako zenbait adibide, gurean... [+]
Euskal Sagardoa Jatorri Deiturak erronka ezarria dio bere buruari: Euskal Herri osoko sagar eta sagardogileak biltzea. “Sagardoaren kultura lurralde osoan dago, eta lurralde osoan mantendu dira sagardotarako sagarrak”, esan digu Unai Agirrek, sor-markaren... [+]
“Aterako dut sagar zuku bat?”. Galdera horrekin hasi da Barrundiako Ekonomatoko kide Koldo Lopez Borobia, Susana Lopez de Ullibarri eta Santi Txintxurretarekin izandako elkarrizketa. Sagar zukuaren bueltan eta sagarrondoz inguratutako lorategian elkartu gara. Hau ez... [+]
Herritarrak elkarren artean saretzea eta bizitza sozialerako espazioak bultzatzea da Xiberoko Kolektiboa elkartearen lan ildoetako bat. Bide horretan, baratze kolektiboa sortzeko aukera suertatu zitzaien 2020an Maulen, eta zalantzarik gabe, proiektuari ekitea erabaki zuten... [+]
Txokolatea kakaotik sortzen da. Kakaoak Theobroma cacao du izena; Theobroma hitzak “jainkoen janaria” esan nahi du. Aspaldikoa da txokolatearen gurtza; jainkoena zena azkar asko egin genuen geure. Euskal Herrian, azukrearekin eta kafearekin batera elikagaien... [+]
Badira hainbat espezie arrandegietan beti egotera derrigortuak diruditenak. Haien arteko arrain batek dirdira berezia du, urrezko koroarekin begiratzen baikaitu: urraburuak (gazteleraz ere, ezaugarri berari men eginez, dorada-k). Ondoan haien artean anaiak diruditen sorta dago,... [+]
Mikro eta makro kontzeptuen arteko muga lausoa da, eta elkarren arteko eragina lausoa izan arren, eragiten du. Baita gugan ere. Arazoa dator lainopeko itsutasunean asmatzen ez dugunean gu geu non gauden, herria non dagoen.
Zeruka, zeru bete on dakar zerukak. Zeruka, magitxa, magintxeta, mihauria, magina, baina, ilar-axala, mantxa, teka edo, ezagunena, leka. Lekak barruan dakarren leka-gauza, leka-bihia, lekalea edo lekazia bezalako jaki ederrik ba al da negua goxatzeko? Pertzak bete lekari,... [+]
Arrasateko Beroña auzoan dago kokatuta Xabi Abasolo Etxabek eta Naiara Uriarte Remediosek bultzatutako Errastiko Ogia proiektua. Bakoitza bere bidetik iritsi ziren okintzaren mundura, baina eredu ekologikoan eta ama orearekin ekoizteko oso ongi uztartu dituzte bi gazteen... [+]
Gaua da. Zuhaitzetan geratzen diren hosto gutxien artetik igarotzen da ilargiaren argia. Isiltasuna da nagusi. Txoriak sasi artean daude, babestuta lo, lo-edo. Baina bat batean zerbaitek kolpatu du sasia. Txori gehienak izutu diren arren, izoztuta bezala geratu dira, isilik... [+]
2016an ikusi omen zuten lehen aldiz Herrialde Katalanetan. Bi urte geroago, 2018an alegia, Xanti Pagola eta Imanol Zabalegui entomologoek Gipuzkoan azaldu zela jakitera eman zuten. Eta euskaraz izendatu ere bai! Urte batzuk pasa dira eta ez dut esango gure artean ikusteaz ohitu... [+]
Bukatu da (bukatzen ari da) tomatearen sasoia eta unea aprobetxatu nahi nuke uda honetan izandako kezka eta amorruak orriotara ekartzeko.