Haizearekin dantzan
Egun osoa airean, buelta eta buelta, haizearekin dantzan kometa balitz bezala… eguzkiari itzal egiteraino! Horra hor, mirua hegan. Hortik dator eguzkia lainoetan atera eta sartu dabilenean “miru-itzala” edo “miru-kerizpea” dagoela esatea, Felipe Aierbe altzotarrak Euskal Erria aldizkarian idatzi zuen bezala.
Miru-gorria (Milvus milvus)
Taldea: Ornoduna / Hegaztia
Neurria: Mokotik isatsera: 61-72 cm. Hego-luzera: 140-165 cm.
Non bizi da? Landa zabala eta basoa dauden inguruetan.
Zer jaten du? Hegazti ertainak, mikrougaztunak, anfibioak, narrastiak, intsektuak, sarraskia, zaborrak.
Babes maila: Europa mailan babestua.
Hegan dabilela, isatsa zein kolorea dira nabarmen, azpitik kolore gorri eta zuriek kontraste handia egiten baitiote. Ezaugarri horrek ematen dio izena: miru gorri, baina hernaniarrek esaterako, kolore gorria baino badirudi zuria dutela gustukoago eta miru zuria deitzen diote. Beste leku batzuetan, aldiz, bere isatsaren formagatik jaso izan du izena: mirurkila, buztanbiko edo buztansarde, besteak beste. Ezaugarri horregatik da hain zuzen mirua identifikatzeko erraza, izenek dioten bezala bere isatsak urkila itxura baitu, v formakoa, miru-isatsa ere esaten zaiona leku batzuetan. Baina jende askok ez dakiena da badirela bi miru espezie. Miru beltza da bere lehengusua eta miru gorriarengandik bereiztea erraza da. Izenak dioen bezala, miru beltza ilunagoa da, marroi iluna, eta bere isatsa aldiz, v beharrean u itxurakoa. Euskal miru gorriek urte osoa igarotzen dute gure artean, nahiz eta neguan Europa erdialdeko ehunka indibiduo etortzen den gure lurretara hotzetik ihesi. Baina indibiduo hauek udaberrian buelta egiten dute iparralderantz, umatzera. Lehengusuak diren miru beltzek aldiz, negua Afrikan igarotzen dute eta udaberrian etortzen zaizkigu bertan umatzera. Beraz, neguan miru bat ikusiz gero, miru gorria izango da seguru!
Harrapari honen ezaugarrietako bat harrapari ez oso trebea izatea da. Hau dela-eta, harrapatzeko errazak diren harrapakinez elikatzen da. Udaberri eta uda partean tamaina txikiko animaliak, gaixoak edo esperientzia gabeak ehizatzen ditu gehienbat, esaterako: mixomatosidun untxiak, oraindik hegan ondo egiten ikasi ez duten hegaztien txitak, mikrougaztunak, anfibioak, narrastiak eta intsektuak. Neguan aldiz, ez daude hainbeste harrapakin eta ondorioz, zabortegi, hiltegi, muladar zein baserri inguruetan bilatzen du jana. Eta nola ez, janari erraza diren txita eta oiloei ere ez die muzin egiten. Azken honek fama txarra eman dio, bere adibide Sakana inguruan duen izena: “Txita-jataile”. “Txito-lapur” edo “oilo-lapur” ere deitzen diote askok. Oso arrunta da errepide inguruetan nahiko baxu planeatzen ikustea, kotxeek harrapatuta hildako animalien bila.
Miru gorria babestua dagoen espeziea da. Europako miru gorri populazioak ez daude hain egoera txarrean, baina Europa hegoaldeko populazioek, aldiz, beherakada nabarmena izan dute azken urteotan. Beherakada honen arrazoi nagusietakoa pestizida eta pozoien erabilera da. Mirua landa eta zereal soroetara loturiko espeziea da, bertan egiten baitu ehizan. Ondorioz, nekazaritza eta landa eremuetan sistematikoki eta ugari erabiltzen diren pozoiek miruen harrapakin diren espezieak pozoitzen dituzte, hauek ere pozoituz. Araban esaterako, 2018-2020 artean pozoitutako hamar indibiduo antzeman ziren. Hauek duten fama txarragatik pairatzen duten jazarpenak ere kalteak eragiten dizkio espezieari. Eta azkenik, lur erabilera aldaketek umatzeko edo ehizatzeko lekuak murriztu edo desagerrarazi ditzakete. Gipuzkoako miru gorri gehienek adibidez, Monterrey pinuetan egiten dute habia. Ezaguna da banda marroiaren eraginez pinudi asko desagertzen ari direla: ez dago oraindik argi honek miru gorri populazioan izango duen efektua, baina ona ez dela izango aurreikusi daiteke. Bestalde, 2020-2021 artean beste hamar indibiduo autoak harrapatuta hil ziren.
Ugaztun hitza entzutean, askotan burura etortzen zaizkigun lehen ordezkariak tamaina handienekoak izan ohi dira: hartza, otsoa, oreina… Batzuetan etxekotutako katua edo txakurra dira agertzen lehenak, edo urruneko lehoiak eta elefanteak. Ikusgarritasunak lehia irabazi ohi... [+]
Badira hainbat espezie arrandegietan beti egotera derrigortuak diruditenak. Haien arteko arrain batek dirdira berezia du, urrezko koroarekin begiratzen baikaitu: urraburuak (gazteleraz ere, ezaugarri berari men eginez, dorada-k). Ondoan haien artean anaiak diruditen sorta dago,... [+]
Gaua da. Zuhaitzetan geratzen diren hosto gutxien artetik igarotzen da ilargiaren argia. Isiltasuna da nagusi. Txoriak sasi artean daude, babestuta lo, lo-edo. Baina bat batean zerbaitek kolpatu du sasia. Txori gehienak izutu diren arren, izoztuta bezala geratu dira, isilik... [+]
2016an ikusi omen zuten lehen aldiz Herrialde Katalanetan. Bi urte geroago, 2018an alegia, Xanti Pagola eta Imanol Zabalegui entomologoek Gipuzkoan azaldu zela jakitera eman zuten. Eta euskaraz izendatu ere bai! Urte batzuk pasa dira eta ez dut esango gure artean ikusteaz ohitu... [+]
Asko hitz egiten da basoaz azken aldian. Basoak berreskuratzeaz, basoak sortzeaz eta basoaren hedadura zabaltzeaz entzungo duzu sarri. Eta ekintza ona izan daiteke zalantzarik gabe, ekosistema moduan duen balioa handia delako. Baina, basoari jartzen diogun atentzio eta indar... [+]
Antzinako greziar eta erromatarrek izaki mitologikotzat zituzten animalia hauek, itsas hondoan jaio eta hazi ostean, lehorreko zaldien tamainara heltzean, Neptunoren gurditik tiratuko omen zuten. Urrutian ikusten omen zituzten, olatu tontorretan jauzika.
Badoaz basoak kolorez aldatzen, haizea hozten eta egunak mozten. Badator negua, eta lur lehorrean ageri da; baita itsasoan ere. Animalia migratzaileak hasi dira hegoalderanzko bidean, eta zerutik kurriloak hegan pasatzen diren bitartean, itsasotik zerea doa, ur epelagotara... [+]
Sardina bat... bi sardina... topatu ziren...
Atlantikoan, Mediterraneoan, Indikoan, Pazifikoan… Gauez bada, 25-55 metroko sakoneran; egunez sakonago, 100 metrorainokoan, harrapariengandik babesteko.
Ürx’aphal bat badügü
herrian trixterik,
Nigarrez ari düzü
kaloian barnetik,
Bere lagün maitiaz
beit’izan ützirik:
Kuntsola ezazie,
ziek adixkidik.
Atal honetan behin baino gehiagotan aipatu izan dugu izaki txikien munduan (gurean bezalaxe) itxurak okerrera eramaten gaituela, sarritan. Eta gaur dakarkigun laguna horren adibide garbia da, animalia gutxi izango baita Lurrean itxura ahulagoa edo kalteberagoa duenik. Horrez... [+]
Bi argazki aterako dizkiogu gure memoriari: batak Nafarroako Bardeetara eramango gaitu. Bertan, hautsez beteriko pista baten aldamenean, belar luzez osaturiko zelaitxo bat aurkituko dugu. Argazkiak erakutsiko du herpetologo gazte bat bertan barneratzen: begiak erne, zer ikusiko... [+]
Aurtengo udan ez dugu gure hondartzetan marmoka gehiegirik ikusi. Baina ehunka pertsona izan dira Kantauriko postuetan artatuak, Galiziatik Euskal Herrira. Marmokak? Ez. Karabela portugaldarrak orduan? Ezta ere. Oraingoan, arrain baten eztenak izan dira ur-ertzean hankutsik... [+]
Naturazaleren batek galdera hori irakurri eta pentsatuko zuen seguruenik: “Galdetzea ere! Ez dute zerikusirik!” Egia da, bai, behin ezagututa erraz desberdintzen direla oreina eta orkatza. Baina batzuentzat ez da erraza mendian halako animalia ikusi eta ziurtasunez... [+]
A ze fauna! atalaren lehen denboraldian, olatuz-olatu hainbat itsas izaki aurkeztu dizkizuet txoko honen traineruko kareletik. Ordea, bigarren denboraldiko nire lehen artikulua lagun bati gorazarre egin eta bere lanaren garrantzia azpimarratzeko erabili nahi dut:... [+]
Hegazti buruhandia dugu hau, baina ez egoskorra delako, baizik eta fisikoki buru handia duelako. Horregatik da ezaguna hegazti hau, euskaraz erabiltzen diren izen askok bere begi eta buru handiari egiten diote erreferentzia: buruhandi, txorihandi, begihandi, ahohandi…... [+]