Aretoan sartzen ari ziren Artiumeko ekitaldira hurbildu diren pertsonak, asko torturatuak, Guardia Zibilaren ekitaldiaren kronika egiteko asmoz udaletxe aurreko Plaza Berrira abiatu naizenean. Plazara heldu aurretik topatu dut Guardia Zibilaren musika banda Terrorismoaren Biktimen Oroimenerako Zentroaren aurrean, Meliton Manzanasek bai baina Guardia Zibilak torturatu eta hil dituenek tokirik ez duen espazio horretan. “A ze lotsagarrikeria”, bota dit ondotik pasa zaidan herritar ezezagunak.

Plazaren hiru sarreretan Ertzaintza. Baita ondoko Andra Maria plazan eta Alde Zaharrerako sarbide guztietan ere. Barruan, plaza erdia hesitu dute autoritateei eta desfilea egingo dutenei tokia egiteko: epaileak, elizgizonak, politikariak eta polizia eta militar andana, paparrak latorriz lepo. Beste erdian jende gutxi eta nahas-mahas handia: ezer jakin gabe asteburu legez plazara bertaratu diren harrituak, uniformerik gabeko polizia asko, edo militarrak omentzera propio etorritakoak.

“Jarri naiteke hemen?”, galdetu diot gazte bati, ekitaldia jarraitzeko toki aproposa segurtatu nahian. Aproposa bai lekua, baina nahi baino urrutiago, eta kazetarien saldotik aparte, Guardia Zibilak kredentziala ukatu baitio ARGIAko kazetariari “segurtasun arrazoiak” direla-eta (argazkilariari bai eman diola baimena). “Arazorik ez”, erantzun dit gazteak, eta telefonoan bideoak ikusten jarraitu du, Espainiako Legioaren gaurko omenaldiarenak. Metro batzuk aurrerago beste herritar bat, esanahi susmagarridun petatxuekin motxilan, Espainiako banderaren koloreak eta “el dolor es pasajero” (Mina iragankorra da) leloa ikusgai. Disimuluan hurbildu zait bizkarretik kalez jantzitako emakume bat, koadernoan idazten ari naizenari begirada azkarra bota ondoren berriz ere urruntzeko.

Kondekorazioa Gasteizko Udalari

Formazioan sartu dira plazara Guardia Zibilaren hainbat talde, haien artean borroka antiterroristaren ikur den GAR unitatea. “Militar orok errespetatu eta defendatzeko betebeharra” duen Espainiako banderari omenaldia eginez hasi dute ekitaldia, metropoliaren ereserkiaz lagunduta. Espazio irekietan ekitaldiak antolatzearen ohitura faltagatik izango da akaso, baina megafoniaren ahulak zaila egingo du ekitaldi osoan hizlarien esanak jarraitzea.

Kondekorazioen txanda. “Aurten beren zerbitzuen betekizunean nabarmendu diren” pertsona eta erakundeei dominak banatu dizkiete Guardia Zibilaren jeneral eta teniente-koronel banak, Espainiako Gobernuko ordezkariak eta ordezkariordeak, eta Gasteizko alkateak. Domina jaso dutenen artean guardia zibil, ertzain, Espainiako polizia eta Frantziako gendarme bana. Lastima ez dutela zehaztu zeintzuk izan diren bakoitzaren merituak domina jasotzeko. Amaitzeko, aitortza berezia egin dio Guardia Zibilak Gasteizko Udalari, PSE-EEko alkate Maider Etxebarriak berak jaso du oroigarria, ekitaldia hiriko plaza nagusian egiteko baimena emateagatik “esker on bizia” adierazteko. Hurrengo hizlariek errepikatu dute esker ona.

Normaltasun demokratikoa

Bi hitzaldi nagusi egon dira ekitaldian. José Antonio Mingorancerena lehena, Guardia Zibilak Euskal Autonomia Erkidegoan duen jeneral buruarena. Erakunde militarrak 180 urteotan “herritarren eskubide eta askatasunen alde” erakutsi duen “konpromisoa” goratu du militarrak, eta bereziki gogoan hartu ditu “terrorismoak hildako” lankideak.

“Ederra, esanguratsua, hunkigarria, esperantzagarria”. Horrela definitu du Espainiako Gobernuko ordezkari Marisol Garmendia Guardia Zibilak ekitaldia Plaza Berrian egitea. “Normaltasunez, garen euskal gizarte askotarikoa ordezkatuz”. Ekitaldia “estatuko segurtasun indarren ikusgarritasun demokratikoaren” eta “normaltasun demokratikoaren” isla da, bere esanetan. Normaltasun horren adibide litzateke Espainiako Poliziak ere Bilboko Indautxun bere 200. urteurrena kalean ospatu izana.

1939an erbestera ihesean hil zen Antonio Machadoren Caminante no hay camino poema ezaguna baliatu du Garmendia sozialistak, frankismoaren zutabe nagusietakoa izan zen Guardia Zibilaren ekitaldian, ETAren aurka egiteko, “berriz ere inoiz zapaldu behar ez den bidezidorra”. Guardia Zibila izan du mintzagai, edonola ere: goratu ditu bere “ekarpen erabakigarria” ETAren desagerpenean eta “bizikidetza demokratikoan”, edo azpimarratu gizon eta emakumeen arteko “berdintasunaren alde” egindako lana. “Gaur gure jaieguna ospatzen dugu, baina baita gure baloreak ere”, laburbildu du amaiera aldera, “¡Viva España! ¡Viva el rey! ¡Viva la Guardia Civil!” (Gora Espainia! Gora erregea! Gora Guardia Zibila!) ozen batekin amaitzeko.

“Espainiaren alde hildakoei” omenaldia egin diete jarraian, beren arimen aldeko Gasteizko gotzainaren hitz batzuekin eta Guardia Zibilaren ereserkiarekin lagunduta, inguruan nituen herritar zenbaitek militarrekin batera abestu dutena. Ekitaldia eta protokolo zurruna amaituta, lagunarte giro informalean hasi dira besarkadak, eskumuinak edota talde argazkiak politikari, apaiz, epaile, ertzain eta guardia zibil artean. Egunak segida Sansomendiko kuartelean izango duela iragarri dute bozgorailuetatik, luntx batekin.

Ordurako jende pixka bat gehiago zegoen erdi hutsik jarraitzen zuen plazan. Aurretik izan duen oihartzun guztiarekin ere, eta jakinik Sansomendiko kuartelean soilik ehunka pertsona bizi direla, ematen du bere hurbilenekoak ere ez dituela mobilizatu ekitaldi espainolistak.

Plaza handiegia, areto txikiegia

“Urriaren 12an Gasteizen egingo dutena terrorismoaren apologia da”, aurreikusi zuen aste bete lehenago Guardia Zibilaren torturak jasandako gasteiztar batek, ekitaldiaren harira ARGIAri emandako elkarrizketan. Elkarrizketa hura ez argitaratzea erabaki genuen, torturatua jaso zitzakeen ondorioen beldur zelako, besteak beste. 2024ko urria honetan gertatu da hau guztia, ETA desagertu eta hamahiru urtera.

“Nik ez baitut zalantzan jartzen ETAk jendartearen zati bati terrorea sortu dionik, baina beste zati handi bati terrorea sortu digutenak Guardia Zibila, Espainiako Polizia, Ertzaintza, epaileak edo espetxeetako funtzionarioak izan dira”, azaldu zuen elkarrizketatuak. Desberdintasun garrantzitsu batekin: batzuek egindakoa aitortu dute; beste batzuek, ez.

Hispanitatearen Egunean, Guardia Zibilak eta bere zaleek Gasteizko plaza nagusia okupatu dute bere ibilbide guztian, eta bereziki “terrorismoaren aurkako borrokan” egindakoaren apologia egiteko, torturaren eta estatu indarkeriaren biktimek horren salaketa areto itxi batean egin duten bitartean. Baina plaza handi geratu zaie batzuei, eta areto handia txikiegi besteei.