Goseak estutzen duenean
Mendez mende biziraupenerako beharrezkoak diren ondasunen garestitzeak, edota eskasiak, matxinada eta protesta herritar ugari eragin ditu. Jende zapaldua beti egon izan da prest liskarrak eta istiluak eragiteko, oinarrizko beharrizanak asetzeko bitartekoak falta direnean. Bada, halakoei gosearen matxinadak (hunger riots) deitu izan zaie eta askotan emakumeek gidatu edo abiarazi izan dituzte. Izan ere, orduan eta orain, familia elikatzeko eta janzteko ardura haien gain erori izan da. Ondorioz, estutasunak zeudenean haiek sufritzen zituzten gehien.
Baina historialari batzuek mota honetako matxinadak protesta espontaneo, prepolitiko eta irrazionaltzat hartu izan dituzte. Gosearekin eta biziraupenarekin lotzen zirenez, kasu gehienetan ez zegoen programa politiko osaturik; ez zegoen erregimena eraldatzea proposatzen zuen aldarrikapenik.
Baina marxista britainiarren eskola historiografikoak aspaldi gainditu zuen ikuspegi hori. George Rudék aurreratu zuen bezala eta E.P. Thompsonek findu zuenaren arabera, gosearen matxinadetan parte hartzen zutenek balio sistema konplexua partekatzen zuten: bidegabea zela gutxieneko beharrizanekin, bereziki elikagaiekin, neurrigabe aberastea. Jendetzaren ekonomia morala izena jarri zioten.
Uzta txarren, izurriteen edo gerren ondorioz noizik behin eskasiak izaten ziren. Halakoetan, jauntxoek, merkatari aberatsek eta labe edo erroten jabeek egoera aberasteko baliatzen zuten. Kasu batzuetan, klase sozial apalenak gosez egon arren, elikagaiak metatzen zituzten, espekulatu eta garestiago saltzeko edo esportatu eta atzerrian saltzeko. Beste batzuetan, elikagaiak faltsutzen zituzten, batik bat ogi-irina, jangarriak ez ziren materialekin nahasita. Herritarrak gosearen goseaz matxinatzen zirenean, jendetza haserretua espekulatzaile eta iruzurgile horiengana joaten zen eta aletegiak eta biltegiak irekitzera behartzen zituzten. Baina ez ziren arpilaketa hutsak izaten. Helburua jakiak bidezko prezioan salaraztea izaten zen. Horretan datza ekonomia morala.
Istilu horiek zapaltzeko agintariek politika bikoitza erabiltzen zuten: ogia eta egurra. Alde batetik, tripa-zorriak isiltzeko neurriak hartzen zituzten, elikagaien horniketa eta bidezko prezioa ziurtatuta. Beste alde batetik, matxinadaren gidariak zigortzen zituzten. Euskal Herrian badugu eredu hori betetzen duen istilurik. Ezagunena 1766ko Matxinada izan zen. Azkoitian eta Azpeitian hasi eta Gipuzkoa osoa astindu zuten istiluek.
Arestian esan bezala, horrelakoak sarri gertakari prepolitiko eta espontaneotzat hartu izan dira; agian, hain zuzen ere, emakumeek abiarazitako protestak izan zirelako. Alabaina, hori uste dutenek mendeko subjektu subalternoei (jende zapalduari eta emakumeei) agentzia ukatzen diete. Hau da, ez diete aitortzen historian eragiteko gaitasuna.
Arrazoi pedagogiko edo metodologikoengatik, historialariok joera dugu iraganeko aldi historikoak zatikatzeko eta epetan banatzeko. Badira den-denok ezagutzen ditugun aro tradizionalak (Historiaurrea, Antzinaroa, Erdia Aroa, Aro Modernoa eta Garaikidea); baina baita horien... [+]
Euskaltzale eta militante gasteiztarra abenduaren 30ean hil da. Gontzal Fontaneda Orille (1943-2024) 1960ko hamarkadan euskarak Gasteizen egin zuen bidearen lekuko eta bidelagun izan zen. 15 urterekin hasi zen euskara ikasten. Euskara ikasteko metodo bat asmatu zuen eta euskara... [+]
Elkarte memorialistek kritikatu egin dute Iruñeko Udalak Erorien Monumentua eraisteari uko egiteko hartutako erabakia. Memoria Demokratikoaren Legea “oker interpretatzea” egotzi diote Joseba Asiron alkateari, eta mobilizazio batera deitu dute urtarrilaren... [+]
Kopenhage, 1974ko abenduaren 18a. Eguerdiko hamabietan ferry bat iritsi zen portura eta bertatik 100 Santa Klaus inguruz osatutako taldea lehorreratu zen. Antzara erraldoi bat zeramaten haiekin. Asmoa “Troiako antzara” moduko bat egitea zen, eta, hirira iristean,... [+]
Tennessee (AEB), 1820. Nathan Green esklaboa jaio zen, Uncle Nearest edo Osaba Nearest ezizenez ezaguna. Ez dakigu zehazki zein egunetan jaio zen eta, oro har, hari buruzko oso datu gutxi dauzkagu 1863. urtea arte, orduan lortu baitzuen emantzipazioa. Dakiguna da 1850eko... [+]
Centre Tricontinental erakundeak kongoarren erresistentzia historikoa deskribatu du The Congolese Fight for Their Own Wealth (Kongoko herriak bere aberastasunaren alde borrokan dihardu) dosierrean (2024ko uztaila, 77. zk). Kolonialismo garaian, Belgikako Force Publique-k... [+]
Balio digu ilunabarrarekin azken erretratu hori ateratzeko. Edo istant batean ordaintzeko barrako zerbitzariari eskatu berri diogun marianitoa. Eta ze arraio, Levi’sak imitatu nahi dituzten praken atzealdeko poltsikoan ezin hobeto datoz. Horretarako ere balio du... [+]
"Pictura est laicorum literatura", utzi zuen Umberto Ecok idatzita, Il nome della rosa eleberrian. Irudien bidez mintzatzen da herria, hitzez baino maizago. Artearen funtzio narratiboa nabarmena da Erdi Aroko irudietan, egungo begiekin zail gerta daitekeen arren haiek... [+]
XV. mende bukaeran edo XVI. mende hastapenean Belauntzako Katalina atxilotu, preso sartu, torturatu, guziaz desjabetu eta erbesteratu egin zuten, Oiartzungo Maritxurekin “haragizko harremanak” ukateagatik. 500 urtez isilean eta artxiboetan galdurik egondako... [+]
New York, 1960. Nazio Batuen Erakundeko bilkura batean Nigeriako kanpo ministro eta NBEko enbaxadore Jaja Wachukuk lo hartu zuen. Nigeriak independentzia lortu berri zuen urriaren lehenean. Beraz, Wachuku NBEko Nigeriako lehen ordezkaria zen eta kargua hartu berri... [+]
Gaurko egunez, duela 50 urte, Euskal Herriko langile mugimenduak bere historiako kapitulu garrantzitsua idatzi zuen. Hegoaldean 200.000 langilek greba orokorra egin zuten erregimen frankistaren aurka. Mobilizazio hark argi utzi zuen Euskal Herriko mugimendu antifrankista... [+]