Gos hitzak ez du r-rik

  • Iñigo Jaca Arrizabalaga medikuak Tina Vallèsen idazki hau bidal digu. vilaweb.cat/noticies/gos-no-te-cap-erra webgunean dago. Medikuak gure herrian gauza bera edo okerragoa gertatzen dela dio. Tina Vallèsek egin dituen hausnarketak katalanetik euskarara itzuli ditu.


2015eko abenduaren 13an - 09:45

Gos no té cap erra (Gos hitzak ez du r-rik)

Diàleg 1: A urgències (Larrialdietan)

Metge de guàrdia: A ver, siente la pequeña ahí.

Mare: Seu a la llitera, filla.

Metge: ¿Qué le pasa?

Mare: Té febre des de fa més de 48 h, i tos i bla, bla, bla.

Metge: A ver, abre la boquita.

Mare: Obre la boca, filla.

Metge: Un poco más…

Mare: Una mica més, va.

Etcètera. No, la filla (de tres anys) no diu ni piu.

Diàleg 2: A l’oto-rino (Otorrinoarenean)

Oto-rino: A ver, repite lo que yo te diga.

Mare: Ara has de repetir el que digui el metge, filla.

Oto-rino: Perro.

Filla: Pelo.

Oto-rino: Rabo.

Filla: Labo.

Etcètera. La filla (de quatre anys) ha anat repetint les paraules que deia el metge sense entendre, en la majoria de casos, què deia.

Diàleg 3: Al logopeda (Logopedarenean)

Logopeda: Per al pròxim dia haureu de portar aquest exercici fet.

(A l’exercici, hi ha una sèrie de dibuixos de conceptes amb erra simple i erra doble. I a sota de cada concepte hi ha tantes boletes com síl·labes té la paraula. L’exercici consisteix a encerclar la boleta on hi ha una erra simple o doble. Per exemple, hi ha una fleca, i a sota hi ha… cinc boles. Hi ha un titella, i a sota hi ha tres boles. Hi ha un gos, i a sota… dues boles.)

Mare: El tens en català, si us plau?

Logopeda: No, però per practicar la erra és igual en quin idioma…

Mare: És que en català ‘fleca’ té dues síl·labes i cap erra. I ‘titella’, i ‘gos’…

Logopeda: Bé, doncs que el faci en castellà. No passa res.

Mare: Sí que passa, la meva filla és catalanoparlant.

Logopeda: Però entén el castellà, no?

Mare: Sí, però ha de poder fer l’exercici en la seva llengua materna. Té un problema de pronúncia, de parla, no li compliquis més la vida. Només té cinc anys, tot just ara aprèn a llegir en català…

Logopeda: El pròxim dia ja li traduiré l’exercici, d’acord?

Mare: Més aviat l’haureu d’adaptar.

Logopeda: Treballem amb els materials que tenim, som a la pública.

Guraso garenok, 1. elkarrizketan hain trebatuak gaude, ezen maniarik gabe irudikatzen baitugu, batez ere presaka-presaka joan bagara larrialdietara seme-alaba bat sukarrarekin edo mina hartuta izatearen ezinegonarekin. 2. dialogoan alarma aktibatzen zaigu, baina beti egitea egokitzen zaiguna egiten dugu, gure seme-alabentzat itzuli, eta gehienez ere, bateria kargaturik gaudela harrapatzen gaitu (ez puñetaz beteta baizik arrazoiz), gerta daiteke espezialista jaunari esatea gure semea katalan-eleduna dela eta ea ekar ditzakeen katalanez erre letra duten hitzak, eta abar. Hori bai, 3. elkarrizketa guardiako epaitegirako modukoa da, eta sei hilabete ez da gertatu zela. Oroimenak eman bezain leial aldatu dut hona, baina kontua da ahaztea kosta egiten zaidala.

3. elkarrizketa ez da osasun arloak (publikoak nahiz pribatuak) oparitu ohi diguna seme-alabak medikura ekartzen ditugunean, edo espezialistarengana, non minutu batzuetan ofizioz aldatzen dugun eta interprete bihurtzen garen haientzat. Kontua hareago doa eta dramatiko bihurtzen da, eta ez da gehiegikeria hori esatea. Hizketan nekea duen bost urteko haur batek, irakurtzen ikasten ari baita, giro elebidun batean bizi baita, baina ama-hizkuntza katalana baitu, aukera izan behar du logopedarekin terapia saioak bere hizkuntzan egiteko. Bestela, asma dezakegu nola gertatuko den.

Diàleg 4: A casa (Etxean)

Mare: Filla, hem de fer l’exercici del logopeda. Va, què veus en aquest dibuix?

Filla: Una papallona.

Mare: Pa-pa-llo-na. En quina síl·laba hi ha una erra?

Filla: En cap.

Mare: Molt bé, doncs no encerclis cap boleta. I aquí, què hi veus?

Filla: Un llapis.

Mare: Lla-pis. I ara, en quina?

Filla: En cap. Però sobren dues boles, mama…

Etcètera.

O potser el diàleg hauria de ser aquest altre.

Diàleg 5: A casa de qui? (Noren etxean?)

Mare: Filla, hem de fer l’exercici del logopeda. Va, què veus en aquest dibuix.

Filla: Una papallona.

Mare: Molt bé. En castellà es diu ‘mariposa’. En quina síl·laba hi ha una erra?

Filla: A la segona.

Mare: Molt bé, doncs encercla la segona boleta. I aquí què veus?

Filla: Un llapis.

Mare: Molt bé. En castellà en diuen ‘lapicero’.

Filla: Doncs jo he sentit que diuen ‘lápiz’.

Mare: També, també. És que aquest exercici té molts anys. Imaginem que en diem ‘lapicero’. On és la erra?

Etcètera.

Orduan, hizkuntza-arazoa konpontzeko hizkuntza-arazo gehiago erabili behar ditugu? Benetan? Bistan da hori ez dela mediku guztiekin gertatzen, eta garbi dago baita ere, gehienetan gaztelania erabiltzen dutela erosotasunagatik, batik bat. Baina 3. elkarrizketa, bakarra %100 erreal dena, 2. arekin batera, logopeda katalan-hiztuna zen, izen-abizen katalanduna (lehen biak, beste seiak ez dakit), eta ez zuen hogeita hamabost urte baino gehiago, hau da, 1975eko azaroaren 20aren ondoren jaioa, ulertzen didazue. Eta ez zeukan fede txarraren apurrik ere, sinpleki ez zuen pentsatu horretaz, egokitu egin zen zegoenera, eta mintzatu ginelarik elkar aditu genuen, eta guztiak izan zuen amaiera atsegina, eta erre guztiak bere lekuan zeudela.

Eta hau iruditzen zait larriena, iritsi garela puntu batera non logopeda batek–nago ez dela bakarra eta gora begiratuz gero Osasun Saila ikusiko da, 3. elkarrizketaren arduraduna– zeinak lan egiten duen gaztelania-hiztun diren haur hizketarako-nekedunekin, ez duela buruan pasa logopedia materialak bi hizkuntzatan behar dituela (hemen esanda utzi behar dut nire alaba taldeko katalan-hiztun bakarra zela). Puntu horretara heldu bagara, beharbada, katalan eskola eskatzeaz gain –eskatzen segi behar dugu, jakina–, eskatu egiten dugu, exijitu egiten dugu, osasungintza katalanez, zeren gure umeak mugitzen diren giroa geletatik eta patiotik harago baitoa, eta egunero mezu oso garbiak bidaltzen ditu bi hizkuntzen erabileraz: ez da inguru elebiduna, eldarniozkoa da.

 


Kanal honetatik interesatuko zaizu: Osasuna
2025-01-23 | Euskal Irratiak
Erizainen erdiak genero eta sexu indarkeria jasaten du lanean

Bi erizainetatik batek lanean eraso sexistak jasaten dituela azalerazi du Erizainen Ordenak joan den urte bukaeran egin ikerketak. 21.000 erizainek ihardetsi dute, sektore pribatu, publiko eta liberaletik. Hauetan 2.500 gizonak dira.


Depresioarekin lotutako hainbat gene identifikatu dira lehenengoz, mundu osoko populazioetan

Dibertsitate genetikoaren ikuspegitik inoizko metaanalisi zabalena egin dute, depresioaren arriskuarekin lotutako geneak identifikatzeko. Horri esker, aurrez ezagutzen ez zituzten 700 aldaera eta 300 gene inguru aurkitu dituzte.


Aurtengorako irakurgaiak

Urte berriaren hasieran asmo berritu egiten gara dirudienez, eta egin beharreko zereginen zerrendak egiten ditugu gutako batzuk. Egiteko horien artean irakurtzeko ditudan liburuen zerrenda izaten da bat, gero eta zerrenda gizenagoa. Zuetako ez gutxik zer irakurtzen dudan galdetu... [+]


2025-01-19 | Urtzi Ugalde
Agur, amatxu

Hauek izan ziren nire azken hitzak zure lo arnas sakonean eskutik helduta ginela joan zinenean. Aparteko minik gabe, xume, duin, geratu zen betiko zure bihotza. Zuk nahi eta eskatu bezala. Guk nahi eta errespetatu bezala.

Jada hilabete, neguaren atarian, gaurik luzeenak diren... [+]


2025-01-16 | Leire Ibar
Osakidetzako zuzendari ohi Mikel Sánchezek Mutualiarekin fitxatu du

Sánchez, 2019tik 2024ra Plangintza, Antolamendu eta Ebaluazio Sanitarioko zuzendaria izan zena, azaroan hasi zen Mutualia enpresako mediku-zuzendari gisa. 2024ko udan kargua utzi eta hiru hilabete eskasera egin zuen jauzia enpresa pribatura, Jaurlaritzaren oniritziarekin.


Erizain indigenek herri zapalduentzat ekitatezko osasun zerbitzua aldarrikatu dute

Garbiñe Elizegi baztandarra erizaina da. Abenduan, Zeelanda Berrian egin duten Osasun Ekitaterako Erizaintza Indigenari buruzko Ikerketa izenburuko bilkuran hartu du parte. Bere tesia aurkeztu du: Euskal emakumeek eta genero ez-normatiboek Euskal Herrian osasungintzan... [+]


2025-01-10 | Gedar
Ate birakariak: Gasteizko klinika pribatu bateko zuzendari izango da Gotzone Sagardui

Vithas San José klinikak fitxatu du Jaurlaritzako Osasun sailburu ohia, kargu publikoa utzi eta urte eta erdira.


2025-01-08 | ARGIA
Buruko nahasmendua dutenentzako lan aukerak eskatu dituzte Nafarroako Parlamentuan

Arazo mentalak dituztenen kopurua haziz doa, oraindik ere estigma sozial handia dute atzean eta, horri aurre egiteko, buruko nahasmenduren bat dutenak lan mundura bideratzen saiatzen da Elkarkide, Nafarroako Parlamentuan azaldu duenez. Lan horretan jarraitzeko laguntza eskatu du.


Errege Magoen desfilean zati lasaiak tartekatu dituzte, autisten elkarteek aldarrikatuta

Dezibelio eta argiztapen muturrekoak ohiko diren makro-ikuskizunen eta makro-estimuluen garaiotan, autismodun haurren bueltako elkarteek aspalditik egindako eskaera zabaltzen ari da pixkanaka, baita Errege Magoen desfileetan ere: ez musika, ez argiztapen, ez abiadura... [+]


2024-12-30 | ARGIA
Osasun asegurua du Araba, Bizkaia eta Gipuzkoako biztanleen ia laurdenak

EAEko biztanleen %23,9k osasun asegurua zeukan kontratatuta 2023an, Eustaten datuen arabera. 2021eko datuekin alderatuta, %4,1 gehiagok. Batez ere traumatologia, oftalmologia, ginekologia eta dermatologia kontsultak egin ziren. Aseguruen %61,3 enpresentzakoak edo bestelako... [+]


2024-12-27 | Gedar
Eguberrietan 110 osasun-zentrotan ezarri ditu murrizketak Osakidetzak

Iazko Gabonetan, hamabi ordurainoko itxaronaldiak izan ziren. Urtean 180 egunetan ezartzen ditu nolabaiteko murrizketak Osakidetzak.


2024-12-12 | Leire Ibar
Osakidetzako oposizioen filtrazioen ikerketa errudunik gabe itxi du epaileak

Blanca Ester Díaz Pulido epaileak Osakidetzako 2018ko oposizioen filtrazioen inguruko ikerketari amaiera eman dio, sei urte eta erdi igaro ondoren. Akusatu guztiak absolbitu dituzte, 22 guztira, nahiz eta bi kasu behin-behingoz artxibatu dituzten.


2024-12-11 | ARGIA
Osasun sistemak porrot ez egiteko, legea aldatzea beharrezkoa dela dio Nafarroako Gobernuak

Osasun Legea aldatzea beharrezkoa dela adierazi du Nafarroako Osasun kontseilariak, hala nola Osasunbidea enpresa-erakunde publiko bihurtzea, bestela “luze gabe sistemak porrot” egingo duela argudiatuta. Sindikatuak ez daude formula horrekin ados.


Eguneraketa berriak daude