Gorbatadun intsektujaleak
Kaskabeltz diogunean zein txori etortzen zaigu burura? Seguruenik, ez dugu bat egingo! Izan ere, Euskal Herrian txori espezie bati baino gehiagori deitzen diogu kaskabeltz. Baina zein da kaskabeltz "jatorra", "autentikoa", "originala"? Kaskabeltz handia (Parus major). Identifikatzen oso erraza da: burua, izenak dioen bezala, beltza du, bi masail txurirekin batera. Bularra, aldiz, horia, atentzioa deitzeko modukoa. Gainera, espezie elegantea dela esan dezakegu, gorbata beltz elegante-elegantea darama-eta, baina ar eta emeen gorbatak ezberdinak dira: arrek gorbata zabal eta luzea daukate, sabelalde guztia zeharkatzen diena; emeek, aldiz, gorbata finagoa daukate, eta batzuetan, ez die sabelalde guztia zeharkatzen.
Zuhaiztiak ditu gustuko eta inguru anitzetara moldatu da: adi egonez gero, herri eta hirietako parkeetan ere erraz ikusiko dugu. Mendian, basoetan ere aurkitu dezakegu, eta nola ez… baserrietako fruitu arbolak eta ortuak ere gustuko ditu! Janagatik izango ote da? Dietaz intsektiboroa da, gehienbat intsektuz elikatzen da: kakalardo, liztor eta inurriak jaten ditu, besteak beste. Udaberrian tximeleta eta sitsen beldarrak jatea gustatzen zaio, eta udazkenean sasi, intsusa eta abarren fruituak. Ortuak batzuetan hankaz gora jarri dizkielako ezagutuko dute seguruenik baserritarrek kaskabeltza. Baina haziez gain, bertako beldar eta intsektu asko ere jaten dituela aipatu beharra dago. Beldarrak hain ditu gustuko, kontrol biologiko gisa ere erabili izan baita kaskabeltza, bere lehengusu amilotx urdinarekin (Cyanistes caeruleus) batera. Izan ere, bikote bakar batek umaldi garaian bataz beste 134 aldiz bazkatzen ditu txitoak eguneko eta hori gutxi balitz, ugaltze sasoiko eta hektareako 11.000 intsektuz elikatu daiteke.
Hegazti hau troglodita da, eta ez, ez nabil irainka, troglodita izateak habia zuloetan egiten duela esan nahi du. Hau dela-eta, zuhaitz zahar xamarrak behar ditu, zuloak dituzten horietakoak, bertan kumatzen baitu. Baina gure herri zein hirietako parkeetako zuhaitzei begirada bat botaz gero, ikusiko dugu zuhaitz gehienak gazteak direla, zulorik gabeak alegia. Hori dela-eta, leku batzuetan habia kutxak jarri izan dituzte, zuhaitzak gazteak izan arren bertan habia egiteko txokoa izan dezaten kaskabeltzek eta bera bezala trogloditak diren lehengusu amilotxek. Baina habia kutxa jarri baduzu eta beste batzuek erabili badute… neguan zehar garbitu ezazu! Nahiko finak dira eta ez dute kutxa edo zuloa bi aldiz segidan erabiltzen, garbia ez baldin badago behintzat.
Sasoi berean bi edo hiru txitaldi egin ditzake kaskabeltz bikote batek, bakoitzean zortzi eta hamairu arrautza bitartean errunez. Emeak bakarrik txitatzen ditu arrautzak 12-14 egun artean eta behin jaiota, berriz, bi gurasoek bazkatzen dituzte txitoak. Hauek arrautzatik irten eta hiru astetara egiten dute salto habiatik, inguruko adaxketara, baina oraindik aitatxo eta amatxori jana eskatuz. Sei edo zazpi astetara lortzen dute independentzia.
Gure kaskabeltz jatorra zorteduna dela esan dezakegu, ez baitago desagertzeko arriskuan. Baina badauka mehatxu bat: basotiarra dela esan dugu, eta ez ditu pinudiak oso gustuko (bere lehengusu batzuek ez bezala). Baso landaketa exotikoak ez ditu gustuko, eta horien garapenak, eukaliptoarenak batez ere, espeziearen ugaritasuna murriztea eragin dezake.
Bi argazki aterako dizkiogu gure memoriari: batak Nafarroako Bardeetara eramango gaitu. Bertan, hautsez beteriko pista baten aldamenean, belar luzez osaturiko zelaitxo bat aurkituko dugu. Argazkiak erakutsiko du herpetologo gazte bat bertan barneratzen: begiak erne, zer ikusiko... [+]
Aurtengo udan ez dugu gure hondartzetan marmoka gehiegirik ikusi. Baina ehunka pertsona izan dira Kantauriko postuetan artatuak, Galiziatik Euskal Herrira. Marmokak? Ez. Karabela portugaldarrak orduan? Ezta ere. Oraingoan, arrain baten eztenak izan dira ur-ertzean hankutsik... [+]
Naturazaleren batek galdera hori irakurri eta pentsatuko zuen seguruenik: “Galdetzea ere! Ez dute zerikusirik!” Egia da, bai, behin ezagututa erraz desberdintzen direla oreina eta orkatza. Baina batzuentzat ez da erraza mendian halako animalia ikusi eta ziurtasunez... [+]
A ze fauna! atalaren lehen denboraldian, olatuz-olatu hainbat itsas izaki aurkeztu dizkizuet txoko honen traineruko kareletik. Ordea, bigarren denboraldiko nire lehen artikulua lagun bati gorazarre egin eta bere lanaren garrantzia azpimarratzeko erabili nahi dut:... [+]
Hegazti buruhandia dugu hau, baina ez egoskorra delako, baizik eta fisikoki buru handia duelako. Horregatik da ezaguna hegazti hau, euskaraz erabiltzen diren izen askok bere begi eta buru handiari egiten diote erreferentzia: buruhandi, txorihandi, begihandi, ahohandi…... [+]
Beste hainbat intsekturen kasuen modura, hau ere “tigre” hitzaren itzalpean izendatzen dute herrialde batzuetan. Jakina, halako izena jarriz gero espero zitekeen ehizarako trebetasuna ezin falta! Eta halaxe da, bai.
Errekastoa bizi doa harri eta harkaitz artean. Ur salto txikiak, ur lasterrak eta putzuak nahasten dira ibilguan zehar. Hotza dago ura, baina hala du gustuko uhandre piriniotarrak. Izan ere, korrontearen kontra igeri egitera ohituriko anfibio txiki honek ez du edozein bizitoki... [+]
Duela gutxiko kontua da. Iberiar katamotza (Lynx pardinus), mundu mailako felino espezie mehatxatuenetarikoa, “galtzeko arriskuan” egotetik “kaltebera” kategoriara igaro da IUCNren Espezie Mehatxatuen Zerrenda Gorrian. Espeziea kontserbatzeko egindako... [+]
Txikitan kaian arrantzatu ohi genituen ‘pantxito’ gehienak ziurrenik bisiguak izango ziren, baina nekez ikusten genituen bisigu handiak. Izatekotan, jatetxe ezagunetan izango zen, arraindegietako bisigu gehienak kanpotik ekarriak ziren bitartean. Egun, kostaldeko... [+]
Ur azaletik gertu dabiltza arrainak igerian. Zerbait uretarantz gerturatzen ari da, hegan: arrano bat dator, bere atzaparrak aurrerantz luzatuta eta zaplast! Uretan sartu da, bete betean. Arraina harrapatu ostean burua uretatik atera du arranoak, baina arrainak hondorantz egiten... [+]
Kakalardo adar-luze honen irudiak ez du zalantza izpirik uzten: ez du parekorik. Gure lurretan, eta Europa osoan ere, genero honetako espezie bakarra da. Bere tamaina handiak (kakalardo bat izateko, noski) eta bere kolorazioak gure begietan betiko txertatzen dira ikusteko... [+]
Gaztea denean ez du zalantzarako tarte askorik uzten. Suge gorbatadunak badu ezaugarri bat gainontzekoetatik bereizten duena: gorbata. Gorbata, edo batzuek deitzen dioten moduan, lepokoa. Izan ere, kolore arre edo ilun, berdexka edo urdina izan badaiteke ere gorputza, buruaren... [+]
Udako solstizioa gerturatzen ari den honetan, euskal kostaldean itsas dortokak ikusteko aukerak ugaritu dira. Gure uretan ezagunena Egiazko kareta (Caretta caretta) da. Ale helduen oskolaren batezbesteko tamaina, 120 cm-ko luzera zuzenera eta 200 kg-ko pisura irits daiteke... [+]
Saguzarrek Chiroptera taldea osatzen dute. “Cheir” eskua, “pteron” hegala, antzinako grezieran. Beraz, eskuetan hegalak. Hegan egin dezakeen ugaztun bakarra izanik, airea konkistatu eta sekulako arrakasta lortuta, mundu osoan ia 1.500 saguzar espezie... [+]
Aspaldi arrantzaleek gutxi estimatutakoa bazen ere, egun platerean itsasoan baino dezente hobe ezagutzen da. Haragi trinkoa du, bereziki isatsean.