Hamarkada batzuetatik hona, euskal buruzagi politikoak halako pentsamendu magiko batean bizi dira: badirudi digitalizazio pixka bat nahikoa izango litzatekeela zerbitzu publikoen finantzaketa faltaren arazo guztiak konpontzeko, Bruselak hamar urtez inposatutako gastu publikoaren austeritatea eta gero. Silicon Valleyko plataforma digitalak krisian dagoen sistema baten salbatzaile gisa agertzen dira, etorkizun oparo baten berme. Politikak aro modernoko azpiegitura garrantzitsuenak bertan behera utzi ditu, teknologikoak, kapitalista estatubatuar gutxi batzuen eskutan. Marshall Bermanek dioen bezalaxe, sendoa den guztia desegin egiten da tresna digitalen, gailu adimendunen eta algoritmo opakuen artean.

Euskal Herrian dituen ondorioak ez dira normalean eztabaida publikoan lantzen, eta abian diren prozesuek ez dute garrantzirik hartzen programa politikoetan. Prentsak, askotan digitalizazioan sartuta, ez du pedagogiarik egin. Ondorioz, urte gutxiren buruan, Microsoften plataformei, lizentziei eta zerbitzu pribatuei esker hasi dira lanean azpiegitura publikoak, ospitaleak eta ikastetxeak tarteko. Neoliberalismoaren etapa berri honek, Evgeny Morozoven hitzetan, austeritate adimentsua ezarri du, inolako aurkakotasunik aurkitu gabe. Funtsean, 2008ko krisiaren irtenbidea teknologiak erabiltzea litzateke, merkatuak gero eta bizi-eremu gehiagotara zabaltzeko. Silicon Valley kapitalismo basatienaren alde atsegin gisa agertzen da, eta bere diskurtsoa sistema horren ondorioak legitimatzen saiatzen da.

Ikastola 'as-a-service'

Martxoaren 9an Gasteizek eskolak ixtea agindu zuenetik koronabirusaren aurrean, administrazio publiko askok besarkatu dituzte Google eta Microsoft, zerbitzu digitala ziurtatzeko. Euskal Herriak, esaterako, akordio bat sinatu zuen bilaketa-motorrarekin, pandemia garaian bideokonferentzia-zerbitzuak doan erabili ahal izateko. Harrigarria litzateke sinestea planetako enpresa boteretsuenak ez duela edonolako merkataritza-interesik plataformen lagapen-mota horietan. Googleren helburuak bi dira: batetik, ikastetxeak euren zerbitzuen mendeko egitea edozein funtzio publiko gauzatu ahal izateko; bestetik, datu kopuru handiak ateratzea ordainpeko zerbitzu gisa eskaintzeko. Bi xedeek ezbaian jartzen dute zerbitzu publikoaren ideia bera.

Logika horren lagin lizunenetako bat Googlek 200 euskal ikastetxe baino gehiagotan sartu dituen Chromebook gailuetan aurki daiteke. Ez da erraza horren kostu zehatza zenbatekoa den jakitea. Baina, Hezkuntza Sailak 106,3 milioiko partida sartu zuen iazko aurrekontuan, hiru urtean irakaskuntza digitalizatzeko estrategia bultzatzeko. 2021. urtean Euskadiko sare publikoko ikasle guztiek, Lehen Hezkuntzako bosgarren mailatik aurrera, Gobernuak finantzatutako ordenagailu eramangarri bat izatea zen ideia. Irakaskuntzaren digitalizazioaren erretorikaren bidez, merkatua ikasgeletan sartzen da, ikasleak bi merkataritza irizpidetara murriztuz: txikitatik enpresa horren tresnak erabiltzen dituzten kontsumitzaileak, edota lan-merkatuan orientatzen ikasten duten eta enpresaren diseinu teknologikoan oinarrituta beren trebetasunak garatzen dituzten ekintzaileak.

Kasu askotan, merkataritza-berrikuntza horiek bestelako irtenbideak baino eraginkorragoak eta merkeagoak direla esaten digute. Publiko egin diren kontratu eskasek diotenaren arabera, hamabost Chromebook-ek ia 5.000 euro balio dute. Beste lizitazio batzuek, aldiz, 14.5 milioi euroko urteko gastuak iradokitzen dituzte horrelako ordenagailu eramangarriak sartzeko. Horri guztiari ekipoak instalatzeko eta konfiguratzeko kostuak gehitu behar zaizkio, milioi bat euro inguru urtero.

Googleren gailuez gain, euskal administrazioek software eta hardware librearen aurka egitea erabaki dute, subiranotasun digitalerako gako direnak. Eusko Jaurlaritzaren Informatika Elkarteko Sailak (EJIE), esaterako, 650.000 eta 700.000 euro arteko urteko kontratuak sinatu ditu 2015etik Hezkuntzarako Microsoft Produktuen Lizentziamendua eskuratzkeo, Euskadiko Kontratazio Plataformako datuen arabera.

Euskal hezkuntza-sistemaren azpiegituran izandako aldaketa kontuan hartuta, Europa mailako beste azterketa batzuen ondorio berera iritsi gara: printzipio horiek hezkuntzan eta irakaskuntzan sartzea aristokratikotzat jo daiteke, printzipio demokratikoen kaltetan. Euskadik hezkuntza-komunitateari bidaltzen dion mezua argia da. Datozen belaunaldiek ez dute beste aukerarik merkatu-ekonomiaren arauak onartzea baino, eta, Chromebook-en bitartez elkarren aurka lehiatzen diren subjektu bihurtuko dira, lan merkatura sartzea helburu.

Google edo Osakidetza, aukeratu egin behar duzu

Google osasun-merkatuan sartzeari buruzko albiste garrantzitsuenetako bat Deepmind start-upa-ren erosketa izan zen: machine learning eta adimen artifiziala erabiltzea bermatzen du, etorkizuneko gaixotasunei buruzko iragarpenak egiteko asmoz. NHS britainiar osasun zerbitzu publikoak zerbitzu hori ordaindu zuen. Horrek XXI. mendeko tresnarik aurreratuenak pribatizatzea ekarri zuen: iragarpenekoak. Orduan, galdera hau sortu zen: ospitale publikoek erradiografiak egiteko eta herritarren artean gaixotasunak detektatzeko tresnak badituzte, zergatik ez diote enpresa bati ordaintzen haratago joateko eta iragarpenak egiteko?

Ematen du Eusko Jaurlaritzaren asmo bakarra ordaintzea dela, alternatiba publikoak garatu ordez. Pandemian garaian, Sherpa.ai Bizkaiko Adimen Artifizialeko Konpainiak tresna bat garatu zuen Osakidetzarekin lankidetzan, Zainketa Intentsiboetako Unitateen osasun-beharrak aurreikusteko. Hau da, korporazio teknologikoak hasi dira tokiko gobernuen ardura hartzen eta osasunaren kudeaketa pribatizatzen.

Berriki, Osakidetzak “zibersegurtasunaren arloko ekimenen jarraipena, kontrola eta gauzatzea egiteko” zerbitzua kontratatu du 214.000 euroren truke. Kontratuaren agirian irakur zitekeen Microsoft SharePoint erabili beharko dela hemendik aurrera “kontratuaren xedeari erantzuteko sortutako informazio guztiaren biltegi gisa”. Hori ez da soilik pazienteen informazioa pribatizatzea; erakunde publiko, kooperatiba edo irabazi-asmorik gabeko erakundeen sare osoak datu horiek eskuratzea eragozteko modu bat ere bada, era guztietako osasun-berrikuntzak garatzeko. Microsoft ospitale publikoetako aginte-koadro bihurtu nahi da, eskaintzen dituena proiektu kronikoetarako softwarea, erizaintzako jarduera klinikoaren kudeaketa, etxez etxeko telelaguntza, eta zerbitzu publikoaren kudeaketa. Ez dakigu zenbatekoa den gastu orokorra, baina 2012an lau milioi euro ordaindu ziren helburu horietarako.

Galdera ez da hainbeste berrikuntza horiek alor publikoaren finantziazio faltaren arazoetarako irtenbide eraginkorra ote diren, baizik eta zein den Microsoftek kontrolatutako osasun digital baten etorkizuna. Osakidetzak gero eta antz handiagoa izango du osasun zerbitzu pribatuekin, txikiagoa zerbitzu publiko batekin. Zerbitzua gutxi batzuek soilik gozatu ahal izango dute, betiere aurretik ordainduz gero, noski. Sistema horiek elikatzen dituen informazioa euskal herritarrena bada, zergatik amaitzen du enpresa pribatu batean, eta ez gaixotasun ohikoenei irtenbideak bilatzen espezializatutako ikerketa-zentro publiko batean?

Euskal subiranotasun teknologikoaren esparrutik bakarrik erantzun daitezke galdera horiek, gure gizarte modernoetan esanahi berriak hartu behar dituen kontzeptu politiko, juridiko eta filosofikoa. Subiranotasuna XXI. mendeko funtsezko azpiegituretarako sarbidea demokratizatzea da; gure ongizate estatuaren lurzorutik merkatua kanporatzea; herritarrek sormena plataforma digitalen bidez bidera dezaten ahalbidetzea; giza eskubideak eskubide sozio-ekonomiko gisa ulertzea nagusiki. Gaur inoiz baino gehiago: Ziberburujabetza da bide bakarra.

* Ekaitz Cancela Euskal Herria Digitala manifestuaren sinatzailea da. Hemen sinatu dezakezu manifestua.