Gonbidatu gabeko turista
2016an ikusi omen zuten lehen aldiz Herrialde Katalanetan. Bi urte geroago, 2018an alegia, Xanti Pagola eta Imanol Zabalegui entomologoek Gipuzkoan azaldu zela jakitera eman zuten. Eta euskaraz izendatu ere bai! Urte batzuk pasa dira eta ez dut esango gure artean ikusteaz ohitu garenik, baina urte hauetan bere presentzia gorabeheratsua izan denez, gure hasierako “traumak” arindu direla esan behar.
Goazen lehenbizi intsektu hau hobetoxeago ezagutzera. Kolorazio apaleko zimitz hau asiarra da eta gure lurretara “istripuz” ailegatu da, ez migrazio baten ondorioz. Familia honetako zimitz espezie mordoxka dugu gure artean, eta horietako batzuek (gure protagonistak bezalaxe) usain higuingarri bat ekoizteko ahala dute bere burua arriskuan ikusitakoan. Bere kolorazioa apala da, ondo kamuflatzen da, baina bere antenetan eta hanketan (intsektua denez, sei ditu) marra zurixka batzuk ditu, oso nabarmenak. Aipatu berri dugun sistema bakar hori du guri “aurre egiteko”, beraz, usain txarrez aparte, ez dugu inongo kalterik jasan beharko etxetik joatera gonbidatzen dugunean. Hegalari trebea da, eta batzuetan temati samarra, behin eta berriz lehenagoko ingurura itzultzen da. Hegan ondo egiten badu ere, oinez ibiltari trebea da, eta barregarria ere bada gure aurrean zerbaiten atzean nola ezkutatzen den ikustea –landare, makila, edo zernahi–.
Gizakiontzat ez du inongo arrisku fisikorik, esan bezala, baina bai eragin dituela kalte ekonomikoak zenbait lekutan (Italian edo Herrialde Katalanetako Gironan, esate baterako). Ez da landare bakarraz elikatzen, eta horrek kalte ekonomikoak eragiteko aukerak ugaritu egiten ditu. Hala ere, esan beharra dago, oraingoz behintzat, ez dela halako kalteren berri izan gure artean. Intsektu honek hibernazioa heldu fasean betetzen du, beraz, negua gogorra denean, bere populazioak gehiago sufritzen du. Uda amaieran edo udazkenean gordeleku bila ibiltzen da, hibernazioari aurre egin ahal izateko, beste hainbat intsektu bezalaxe (tximeletak eta abar luze bat), eta horregatik maizago ikusten dugu. 2023 urtean zimitz honen presentzia oso handia izan zen, 2024an, berriz, ez da halakorik izan. Kanpoko espezie bat ailegatzen denean urte batzuk behar izaten dira leku berriarekiko moldaketa nola burutzen duen ikusi ahal izateko, klimatologiaz aparte, beste organismoekiko harremanak nola bideratzen diren ikusteko. Hau da, nola uztartzen den kate trofikoan, beste eragile batzuen artean zein diren bere harrapakari biologikoak, eta berauek ezartzen dioten presioa ikusteko. Ez dira urte asko pasa –sei, asko dira lagun bat noiz ikusiko dugun zain egoteko, baina ez intsektu baten egokitzapena antzemateko– eta adi jarraitu beharko dugu bere jardunbidea hurrengo urteetan, noski.
ARMARRI-ZIMITZ JASPEZTATUA (Halyomorpha halys)
Taldea: Ornogabea/Intsektua/Hemiptera, Pentatomidae.
Neurria: 1,2-1,5 cm.
Non bizi da? Ekialdean du jatorria, baina Europan eta Amerikan ere zabaldu da.
Zer jaten du? Landareak.
Babes maila: Ez dago babestuta.
Asko hitz egiten da basoaz azken aldian. Basoak berreskuratzeaz, basoak sortzeaz eta basoaren hedadura zabaltzeaz entzungo duzu sarri. Eta ekintza ona izan daiteke zalantzarik gabe, ekosistema moduan duen balioa handia delako. Baina, basoari jartzen diogun atentzio eta indar... [+]
Antzinako greziar eta erromatarrek izaki mitologikotzat zituzten animalia hauek, itsas hondoan jaio eta hazi ostean, lehorreko zaldien tamainara heltzean, Neptunoren gurditik tiratuko omen zuten. Urrutian ikusten omen zituzten, olatu tontorretan jauzika.
Badoaz basoak kolorez aldatzen, haizea hozten eta egunak mozten. Badator negua, eta lur lehorrean ageri da; baita itsasoan ere. Animalia migratzaileak hasi dira hegoalderanzko bidean, eta zerutik kurriloak hegan pasatzen diren bitartean, itsasotik zerea doa, ur epelagotara... [+]
Sardina bat... bi sardina... topatu ziren...
Atlantikoan, Mediterraneoan, Indikoan, Pazifikoan… Gauez bada, 25-55 metroko sakoneran; egunez sakonago, 100 metrorainokoan, harrapariengandik babesteko.
Ürx’aphal bat badügü
herrian trixterik,
Nigarrez ari düzü
kaloian barnetik,
Bere lagün maitiaz
beit’izan ützirik:
Kuntsola ezazie,
ziek adixkidik.
Atal honetan behin baino gehiagotan aipatu izan dugu izaki txikien munduan (gurean bezalaxe) itxurak okerrera eramaten gaituela, sarritan. Eta gaur dakarkigun laguna horren adibide garbia da, animalia gutxi izango baita Lurrean itxura ahulagoa edo kalteberagoa duenik. Horrez... [+]
Bi argazki aterako dizkiogu gure memoriari: batak Nafarroako Bardeetara eramango gaitu. Bertan, hautsez beteriko pista baten aldamenean, belar luzez osaturiko zelaitxo bat aurkituko dugu. Argazkiak erakutsiko du herpetologo gazte bat bertan barneratzen: begiak erne, zer ikusiko... [+]
Aurtengo udan ez dugu gure hondartzetan marmoka gehiegirik ikusi. Baina ehunka pertsona izan dira Kantauriko postuetan artatuak, Galiziatik Euskal Herrira. Marmokak? Ez. Karabela portugaldarrak orduan? Ezta ere. Oraingoan, arrain baten eztenak izan dira ur-ertzean hankutsik... [+]
Naturazaleren batek galdera hori irakurri eta pentsatuko zuen seguruenik: “Galdetzea ere! Ez dute zerikusirik!” Egia da, bai, behin ezagututa erraz desberdintzen direla oreina eta orkatza. Baina batzuentzat ez da erraza mendian halako animalia ikusi eta ziurtasunez... [+]
A ze fauna! atalaren lehen denboraldian, olatuz-olatu hainbat itsas izaki aurkeztu dizkizuet txoko honen traineruko kareletik. Ordea, bigarren denboraldiko nire lehen artikulua lagun bati gorazarre egin eta bere lanaren garrantzia azpimarratzeko erabili nahi dut:... [+]
Hegazti buruhandia dugu hau, baina ez egoskorra delako, baizik eta fisikoki buru handia duelako. Horregatik da ezaguna hegazti hau, euskaraz erabiltzen diren izen askok bere begi eta buru handiari egiten diote erreferentzia: buruhandi, txorihandi, begihandi, ahohandi…... [+]
Beste hainbat intsekturen kasuen modura, hau ere “tigre” hitzaren itzalpean izendatzen dute herrialde batzuetan. Jakina, halako izena jarriz gero espero zitekeen ehizarako trebetasuna ezin falta! Eta halaxe da, bai.
Errekastoa bizi doa harri eta harkaitz artean. Ur salto txikiak, ur lasterrak eta putzuak nahasten dira ibilguan zehar. Hotza dago ura, baina hala du gustuko uhandre piriniotarrak. Izan ere, korrontearen kontra igeri egitera ohituriko anfibio txiki honek ez du edozein bizitoki... [+]
Duela gutxiko kontua da. Iberiar katamotza (Lynx pardinus), mundu mailako felino espezie mehatxatuenetarikoa, “galtzeko arriskuan” egotetik “kaltebera” kategoriara igaro da IUCNren Espezie Mehatxatuen Zerrenda Gorrian. Espeziea kontserbatzeko egindako... [+]
Txikitan kaian arrantzatu ohi genituen ‘pantxito’ gehienak ziurrenik bisiguak izango ziren, baina nekez ikusten genituen bisigu handiak. Izatekotan, jatetxe ezagunetan izango zen, arraindegietako bisigu gehienak kanpotik ekarriak ziren bitartean. Egun, kostaldeko... [+]