Gonbidatu gabeko turista
2016an ikusi omen zuten lehen aldiz Herrialde Katalanetan. Bi urte geroago, 2018an alegia, Xanti Pagola eta Imanol Zabalegui entomologoek Gipuzkoan azaldu zela jakitera eman zuten. Eta euskaraz izendatu ere bai! Urte batzuk pasa dira eta ez dut esango gure artean ikusteaz ohitu garenik, baina urte hauetan bere presentzia gorabeheratsua izan denez, gure hasierako “traumak” arindu direla esan behar.
Goazen lehenbizi intsektu hau hobetoxeago ezagutzera. Kolorazio apaleko zimitz hau asiarra da eta gure lurretara “istripuz” ailegatu da, ez migrazio baten ondorioz. Familia honetako zimitz espezie mordoxka dugu gure artean, eta horietako batzuek (gure protagonistak bezalaxe) usain higuingarri bat ekoizteko ahala dute bere burua arriskuan ikusitakoan. Bere kolorazioa apala da, ondo kamuflatzen da, baina bere antenetan eta hanketan (intsektua denez, sei ditu) marra zurixka batzuk ditu, oso nabarmenak. Aipatu berri dugun sistema bakar hori du guri “aurre egiteko”, beraz, usain txarrez aparte, ez dugu inongo kalterik jasan beharko etxetik joatera gonbidatzen dugunean. Hegalari trebea da, eta batzuetan temati samarra, behin eta berriz lehenagoko ingurura itzultzen da. Hegan ondo egiten badu ere, oinez ibiltari trebea da, eta barregarria ere bada gure aurrean zerbaiten atzean nola ezkutatzen den ikustea –landare, makila, edo zernahi–.
Gizakiontzat ez du inongo arrisku fisikorik, esan bezala, baina bai eragin dituela kalte ekonomikoak zenbait lekutan (Italian edo Herrialde Katalanetako Gironan, esate baterako). Ez da landare bakarraz elikatzen, eta horrek kalte ekonomikoak eragiteko aukerak ugaritu egiten ditu. Hala ere, esan beharra dago, oraingoz behintzat, ez dela halako kalteren berri izan gure artean. Intsektu honek hibernazioa heldu fasean betetzen du, beraz, negua gogorra denean, bere populazioak gehiago sufritzen du. Uda amaieran edo udazkenean gordeleku bila ibiltzen da, hibernazioari aurre egin ahal izateko, beste hainbat intsektu bezalaxe (tximeletak eta abar luze bat), eta horregatik maizago ikusten dugu. 2023 urtean zimitz honen presentzia oso handia izan zen, 2024an, berriz, ez da halakorik izan. Kanpoko espezie bat ailegatzen denean urte batzuk behar izaten dira leku berriarekiko moldaketa nola burutzen duen ikusi ahal izateko, klimatologiaz aparte, beste organismoekiko harremanak nola bideratzen diren ikusteko. Hau da, nola uztartzen den kate trofikoan, beste eragile batzuen artean zein diren bere harrapakari biologikoak, eta berauek ezartzen dioten presioa ikusteko. Ez dira urte asko pasa –sei, asko dira lagun bat noiz ikusiko dugun zain egoteko, baina ez intsektu baten egokitzapena antzemateko– eta adi jarraitu beharko dugu bere jardunbidea hurrengo urteetan, noski.
ARMARRI-ZIMITZ JASPEZTATUA (Halyomorpha halys)
Taldea: Ornogabea/Intsektua/Hemiptera, Pentatomidae.
Neurria: 1,2-1,5 cm.
Non bizi da? Ekialdean du jatorria, baina Europan eta Amerikan ere zabaldu da.
Zer jaten du? Landareak.
Babes maila: Ez dago babestuta.
Antxoa, bokarta edo albokartia, gure arrain komertzialen artean txikiena, euskal kostaldera hurbildu da.
Katalanen ustetan artzainak engainatzen omen ditu hegazti honek: “enganyapastors”. Espainiar eta latindarrek, aldiz, ahuntzari esnea kentzen diola diote, hortik datorkio hain zuzen ere izen zientifikoan (Caprimulgus europaeus) islatzen den caprimulgus (capra... [+]
Leihatila honetan behin baino gehiagotan azaldu ditugu Ama Naturaren engainuak bere izakiak babestearren. Batzuetan, erle edo liztor itxura zuten euliak ekarri ditugu, beste batzuetan inongo arriskurik ez duten arrisku-kolorazioko intsektuak ere bai (kolorazio aposematikoa... [+]
Nekazal eremu lehor baten erdian ageri da putzua. Txikia da tamainaz, eta ez oso sakona. Egunak dira euririk egiten ez duela, baina oasi txiki honek oraindik ere aurretik bildutako urari eusten dio. Gauak eremua irentsi du eta isiltasunaren erdian kantu bakarti bat entzun da... [+]
Trebea, burutsua eta iheskorra; olagarro arruntak, izenak hala adierazten ez badu ere, aparteko trebetasunak ditu. Itsas molusku zefalopodo haragijale honek txundituta gauzka, bere ezaugarri eta ahalmen bitxiekin. Ornogabe guztien artean adimentsuena da, besteak beste.
Azken glaziazioan Euskal Herriko lurraldea zapaltzen zuten mamutek, leizeetako hartzek, bisonteek eta baita hienek ere. Elur iraunkorrera eta hotzera egindako animalia horiek desagertu egin ziren baldintza glaziarrekin batera. Baina dinosauroen desagerpenaren garaian ugaztun... [+]
Gurean hain ezaguna den hegazti hau ustelzale porrokatua da, eta honek ez dio fama onik ekarri. Batzuek arrano, buitre, futre, hatxarrano edo mirusai deitzen diote; izen ofiziala sai arrea (Gyps fulvus) da.
Gaur egun Lur planetan bizi diren intsekturik handienek 30 cm inguruko tamaina izan dezakete, gizaki baten seiren bat, gutxi gorabehera. Horien artean daude tximeleta eta sits erraldoiak edo kakalardo potoloak. Halako izaki harrigarrien aurrean nola bada erreparatu lau... [+]
Arboletako hostoak eroriak dira eta basoko lurra estalia dute. Lurraren eta hosto gorrituen artean, alabaina, sortzen da geruza fin bat, arreta gutxi jasotzen duena, baina espezie askoren biziraupenerako garrantzi handia izan dezakeena. Hezetasuna mantentzen du, zomorroak... [+]
Duela 180 milioi urte Pangea kontinentea zatitu zenerako ikasia zuen aingirak Thetis itsasoa zeharkatzen. Ordudanik kontinenteak mugituz joan dira, eta aingira espezieak ezberdinduz. Jatorrizko arbaso beretik bereizi diren 20 aingira espezieen artean, gurea da, ibai-aingira edo... [+]
Koloretsuak, distiratsuak, forma xelebre bezain ederrekoak diren heinean, nudibrankioek beste planeta batetik iritsitako izakiak dirudite. Itsas hondoko izaki biluzi hauek 1980ko hamarkadako gandorretako kolore biziak eta Parisko joskintzako izen handien moda arkitektonikoa... [+]
Ugaztun hitza entzutean, askotan burura etortzen zaizkigun lehen ordezkariak tamaina handienekoak izan ohi dira: hartza, otsoa, oreina… Batzuetan etxekotutako katua edo txakurra dira agertzen lehenak, edo urruneko lehoiak eta elefanteak. Ikusgarritasunak lehia irabazi ohi... [+]
Badira hainbat espezie arrandegietan beti egotera derrigortuak diruditenak. Haien arteko arrain batek dirdira berezia du, urrezko koroarekin begiratzen baikaitu: urraburuak (gazteleraz ere, ezaugarri berari men eginez, dorada-k). Ondoan haien artean anaiak diruditen sorta dago,... [+]
Gaua da. Zuhaitzetan geratzen diren hosto gutxien artetik igarotzen da ilargiaren argia. Isiltasuna da nagusi. Txoriak sasi artean daude, babestuta lo, lo-edo. Baina bat batean zerbaitek kolpatu du sasia. Txori gehienak izutu diren arren, izoztuta bezala geratu dira, isilik... [+]
Asko hitz egiten da basoaz azken aldian. Basoak berreskuratzeaz, basoak sortzeaz eta basoaren hedadura zabaltzeaz entzungo duzu sarri. Eta ekintza ona izan daiteke zalantzarik gabe, ekosistema moduan duen balioa handia delako. Baina, basoari jartzen diogun atentzio eta indar... [+]