Burua dardaratu eta ikaratu zigun ginkgoak (Ginkgo biloba). Lizar-makila denboran ginkgoa aspaldi galdutako zuhaitz espezietzat jotzen zen. Bere hostoen fosilak ezagutzen ziren, beste arrastorik ez.
Permiar garaikoa da, duela 280 milioi urtekoa eta XVII. mendera arte desagertua zela uste zen. Engelberd Kaempfer mediku naturalista eta bidaiari alemanak 1683 eta 1693 artean Persiatik Japoniara egindako ibilbidean topatu eta deskribatu zuen arte. Txinako basotxo bitxi batzuetan topatu zituzten ale batzuk; dioikoa da, zuhaitz batzuk zeharo arrak eta besteak zeharo emeak dira. 1730. urtean lehen ginkgoa landatu zen Europan, Utrechten, Herbehereetan. Gerora, bere forma arkitektonikoak eta hostajearen urrezko udazkenak osatutako uztarriak tiraka mundu guztira hedatu zen. Bere generotik iraun duen espezie bakarra da.
Espezie pankronikoa edo fosil biziduna esaten zaie horrelakoei: ustez desagertuta daude eta bat-batean ale bizidun batzuekin tril edo topo egiten dugu. Ustez, Txinako baso haietako ginkgoak naturalak baziren ere, azkenaldiko ikerketek azaleratu dute genetikoki oso hurbilak direla eta, ondorioz, noizbait landatutako basoak direla; baita milaka urte bizitzeko gaitasuna dutela ere.
Genetikara jota, ginkgoa guri irri ttikiz begiratzeko moduan dago. 2016an txinatar ikerlari talde batek Ginkgo bilobaren genomaren zirriborroa argitaratu zuen (GigaScience aldizkaria, Rui Guan eta abar) eta 10.600 milioi DNA base nukleiko dituela argitu. Horrez gain, 41.840 gene inguru dituela aurreikusten da, bakterioen aurkako eta defentsa kimikoko mekanismo kopuru handia ahalbidetzen diotenak. Guk, pertsona ahalguztidunok, 3.200 milioi DNA base eta 20.000-25.000 gene besterik ez ditugu. Ginkgoaren ahalduntze genetikoaren herenaren eta erdiaren artean gaude…
Zuhaitz zaharren(etako)a dela esan daiteke, dinosauroak ezagutu zituena. Eta zer mendrena garen eta batez ere gure memoria argitu eta nor den gogorarazteko, frogatuta dago bere hostoak memoria txarraren aurkako erremediorik onena direla. Haizemaile edo abaniko itxurako hosto horiek gure hats bahitzea eta asma sendatzen dituzte; baita zuhaitzetan arrak eta emeak harreman sexualak nola izaten ote dituzten pentsatze hutsak eta abarrek sortutako buruko minak ere; eta milaka urte bizitzeko gai diren zuhaitzak badirela eta gu zahar-xahartzen, ba zahartzaroaren gaitzak ere arintzen ditu. Irrimurrika batekin esaten digu: botika oso ona naiz, natzaizue.
Bere berebiziko gaitasun gaitzak norainokoak izan daitezkeen ederki adierazten du: aspaldiko gerra erraldoi batean, Japoniako Hiroshiman bonba nuklear bat leherrarazi zutenean eta kilometrotan eta kilometrotan haberik zutik geratu ez zen hartan, aspalditik bizi zen ginkgo bat erre eta hurrengo urtean berritu egin zen. Berritu zen bizidun bakarra izan zen. Oraindik ere bizi omen da… Bakearen turismoko gune izendatua dute.
Gure mundua akabatuko dugu, gerraz gerra, eta ginkgoak hortxe iraungo du, fosil bizidun.
Palestinarren genozidiorako Israelek erabiltzen duen arma nagusietako bat gosea da. Alde batetik, Gazara elikagaiak sartzeko debekuarekin, eta, bestetik, Palestinako elikadura-burujabetza ezabatuta.
Ugaztun hitza entzutean, askotan burura etortzen zaizkigun lehen ordezkariak tamaina handienekoak izan ohi dira: hartza, otsoa, oreina… Batzuetan etxekotutako katua edo txakurra dira agertzen lehenak, edo urruneko lehoiak eta elefanteak. Ikusgarritasunak lehia irabazi ohi... [+]
Laster urte guztian izango ditugu malko ilar goxoak (Pisum sativum). Oraindik, ordea, negua eta udaberria dira, ia erabat ilar freskoak jateko sasoia; udaberrian jango ditugun azken ilarrak ereiteko garaia orain hasten da. Eta oraintxe jango ditugu urria aldera erein zirenak.
Gero eta nekazaritzako test gune gehiago ditugu inguruan, hau da, nork bere proiektua martxan jarri aurretik nekazaritzan eta abeltzaintzan trebatzeko guneak. Nafarroako Zunbeltz espazioa eta Gipuzkoako eta Ipar Euskal Herriko Trebatu dira horietako zenbait adibide, gurean... [+]
Euskal Sagardoa Jatorri Deiturak erronka ezarria dio bere buruari: Euskal Herri osoko sagar eta sagardogileak biltzea. “Sagardoaren kultura lurralde osoan dago, eta lurralde osoan mantendu dira sagardotarako sagarrak”, esan digu Unai Agirrek, sor-markaren... [+]
“Aterako dut sagar zuku bat?”. Galdera horrekin hasi da Barrundiako Ekonomatoko kide Koldo Lopez Borobia, Susana Lopez de Ullibarri eta Santi Txintxurretarekin izandako elkarrizketa. Sagar zukuaren bueltan eta sagarrondoz inguratutako lorategian elkartu gara. Hau ez... [+]
Herritarrak elkarren artean saretzea eta bizitza sozialerako espazioak bultzatzea da Xiberoko Kolektiboa elkartearen lan ildoetako bat. Bide horretan, baratze kolektiboa sortzeko aukera suertatu zitzaien 2020an Maulen, eta zalantzarik gabe, proiektuari ekitea erabaki zuten... [+]
Txokolatea kakaotik sortzen da. Kakaoak Theobroma cacao du izena; Theobroma hitzak “jainkoen janaria” esan nahi du. Aspaldikoa da txokolatearen gurtza; jainkoena zena azkar asko egin genuen geure. Euskal Herrian, azukrearekin eta kafearekin batera elikagaien... [+]
Badira hainbat espezie arrandegietan beti egotera derrigortuak diruditenak. Haien arteko arrain batek dirdira berezia du, urrezko koroarekin begiratzen baikaitu: urraburuak (gazteleraz ere, ezaugarri berari men eginez, dorada-k). Ondoan haien artean anaiak diruditen sorta dago,... [+]
Mikro eta makro kontzeptuen arteko muga lausoa da, eta elkarren arteko eragina lausoa izan arren, eragiten du. Baita gugan ere. Arazoa dator lainopeko itsutasunean asmatzen ez dugunean gu geu non gauden, herria non dagoen.
Zeruka, zeru bete on dakar zerukak. Zeruka, magitxa, magintxeta, mihauria, magina, baina, ilar-axala, mantxa, teka edo, ezagunena, leka. Lekak barruan dakarren leka-gauza, leka-bihia, lekalea edo lekazia bezalako jaki ederrik ba al da negua goxatzeko? Pertzak bete lekari,... [+]
Arrasateko Beroña auzoan dago kokatuta Xabi Abasolo Etxabek eta Naiara Uriarte Remediosek bultzatutako Errastiko Ogia proiektua. Bakoitza bere bidetik iritsi ziren okintzaren mundura, baina eredu ekologikoan eta ama orearekin ekoizteko oso ongi uztartu dituzte bi gazteen... [+]
Gaua da. Zuhaitzetan geratzen diren hosto gutxien artetik igarotzen da ilargiaren argia. Isiltasuna da nagusi. Txoriak sasi artean daude, babestuta lo, lo-edo. Baina bat batean zerbaitek kolpatu du sasia. Txori gehienak izutu diren arren, izoztuta bezala geratu dira, isilik... [+]
2016an ikusi omen zuten lehen aldiz Herrialde Katalanetan. Bi urte geroago, 2018an alegia, Xanti Pagola eta Imanol Zabalegui entomologoek Gipuzkoan azaldu zela jakitera eman zuten. Eta euskaraz izendatu ere bai! Urte batzuk pasa dira eta ez dut esango gure artean ikusteaz ohitu... [+]
Bukatu da (bukatzen ari da) tomatearen sasoia eta unea aprobetxatu nahi nuke uda honetan izandako kezka eta amorruak orriotara ekartzeko.