Gerra sasoian txikoria
Izeba Miren pattal samar ibilia dugu. Astebete ospitalean iraun ondoren bizitzara bueltatu da, bere etxera. Ospitalean zenean ahoa freskatzeko sagardo tragoxka bat eskatzen zuen, hori zuen gutizia bakarra. Etxeratu denean zer nahi duen eta zein izango bere apeta eta kafea. Kafea egin egin behar eta berak esan nola egiten duen eta gustatzen zaion: irakin berria den urari kafea (Coffea arabica eta Coffea canephora) adina txikoria (Cichorium intybus) gehitu. Bera bezala ia mendea harrapatzeko bizitzarako bizigarriak.
Txikoria ahaztua nuen; aspaldi nire kafearen mundutik desagertua. Entzun orduko, ordea, berehala etorri zaizkit bere usain gozoa eta dasta mikatza; lehen, gure ume garaitan kafea eltzean egiten zeneko memoriaren txokoa.
Kafea edonork zekien zer zen: kafe landarearen haziak txigortu eta ehoa. Aldiz, txikoria zer zen jakitea asko kosta zitzaidan. Galdera horri ia inork ez zion erantzuten, eta erantzun apurren artean ezer garbirik ez. Gerora irakurri eta ikasi nuen zer zen kafeari eransten zitzaion txikori arraio hori.
Txikoria barazki eta sendabelar gisa aspalditik erabili izan da. Digestioa hobetzeko eta gibela eta behazuna suspertzeko ona da, agi danean. Gure izebak arrazoi, berak tripetako arazoa izan du… Geroztik kafea osatzeko edota haren ordezko gisa gehiago ezagutzen da. Kafea garestia da; are gehiago gerrak, uzten galerak eta antzeko krisiek sortutako goseteetan. Jende askok txikoria hutsaren ura hartu izan du, kafearen ordezko. Beste askok kafeari nahasita; merketzeko, noski. Baina askori gustatu, kafea gozatu eta leuntzen du, baita dasta berezi bat erantsi ere.
Espainiako gerra zibilaren ondoren, elikagaien eskasia orokorrari eusteko, txikoria gai baliotsua bihurtua zen; ezin zen nonahi eta nolanahi landu, galarazia zegoen: horren erakusle, 1958an, sei probintziak soilik zuten txikoria ekoizteko baimena, tartean Bizkaiak. 1958-1959ko uztaldirako Bizkaiari 300 tona txikoria egiteko baimena eman zitzaion. Nork egiten ote zuen txikoria garai hartan? Gustura ezagutuko nuke… Txikoriaren balioaren tamainaz jabetzeko, pentsa, kafearen ordezko zena bera XIX. mendean faltsutzen edo urardotzen zen azenarioarekin (Daucus carota), zuhain-erremolatxarekin (Beta vulgaris 'Mangelwurzel'), haritzaren azalarekin (Quercus spp), kaoba zerrautsarekin (Swietenia mahagoni), labean erretako behor gibelarekin eta brontze koloregaiekin eta herdoilarena ematen duen veneziar gorriarekin.
Orain dagoen gerra hots etengabeko honekin, kontuz, irentsi behar dugun nazkagarrikeria guztiaren digestioa hobetzeko on beharrez txikoria hartu eta ea zer hartzen dugun…
Udaberrian orain dela egun gutxi sartu gara eta intxaurrondoa dut maisu. Lasai sentitzen dut, konfiantzaz, bere prozesuan, ziklo berria hasten. Plan eta ohitura berriak hartu ditut apirilean, sasoitu naiz, bizitzan proiektu berriei heltzeko konfiantzaz, indarrez, sormen eta... [+]
Ohe beroan edo hotzean egiten da hobeto lo? Nik zalantzarik ez daukat: hotzean. Landare jaioberriek bero punttu bat nahiago dute, ordea. Udaberriko ekinozio garai hau aproposa da udako eta udazkeneko mokadu goxoak emango dizkiguten landareen haziak ereiteko.
Duela lau urte abiatu zuten Azpeitian Enkarguk proiektua, Udalaren, Urkome Landa Garapen Elkartearen eta Azpeitiako eta Gipuzkoako merkatari txikien elkarteen artean. “Orain proiektua bigarren fasera eraman dugu, eta Azkoitian sortu dugu antzeko egitasmoa, bere izenarekin:... [+]
Itsasoan badira landareen itxura izan arren animalia harrapari diren izaki eder batzuk: anemonak. Kantauri itsasoan hainbat anemona espezie ditugun arren, bada bat, guztien artean bereziki erraz atzemateko aukera eskaintzen diguna: itsas-tomatea.
Aurten "Israel Premier Tech" txirrindularitza talde israeldarra ez da Lizarraldeko Miguel Indurain Sari Nagusia lasterketara etorriko. Berri ona da hori Palestinaren askapenaren alde gaudenontzat eta munstro sionistarekin harreman oro etetea nahi dugunontzat, izan... [+]
Sare sozialen kontra hitz egitea ondo dago, beno, nire inguruan ondo ikusia bezala dago sare sozialek dakartzaten kalteez eta txarkeriez aritzea; progre gelditzen da bat horrela jardunda, baina gaur alde hitz egin nahi dut. Ez ni optimista digitala nauzuelako, baizik eta sare... [+]
Bada Borda bat ilargian. Bai, bai, Borda izeneko krater bat badu ilargiak; talka krater edo astroblema bat da, ilargiaren ageriko aldean dago eta bere koordenadak 25º12’S 46º31’E dira; inguruan 11 krater satelite ditu. Akizen jaiotako Jean Charles Borda de... [+]
Donostiako Amara auzoko Izko ileapaindegi ekologikoak 40 urte bete berri ditu. Familia-enpresa txikia da, eta hasieratik izan zuten sortzaileek ile-apainketan erabiltzen ziren produktuekiko kezka. “Erabiltzaileen azalarentzat oso bortzitzak dira produktu gehienak, baina... [+]
Ugaztunei eskainitako azken artikuluaren amaierako hitzak hurrengo animalia aurkezteko aitzakia paregabea dira. Bertan esaten genuen muturluzeak erreka “garbi eta txukunak” behar dituela, kutsadurarik gabeak baina elementu natural anitzekin. Animalia txiki horren... [+]
Mila milioika mintzo dira agintariak. CO2 isurketak konpentsatzeko neurri eraginkor gisa aurkeztuta, zuhaitz landaketei buruzko zifra alimaleak entzuten dira azken urteetan. Trantsiziorako bide interesgarria izan zitekeen, orain arteko oihanak zainduta eta bioaniztasuna... [+]
Kutsatzaile kimiko toxikoak hauteman dituzte Iratiko oihaneko liken eta goroldioetan. Ikerketan ondorioztatu dute kutsatzaile horietako batzuk inguruko hiriguneetatik iristen direla, beste batzuk nekazaritzan egiten diren erreketetatik, eta, azkenik, beste batzuk duela zenbait... [+]
Ubidekoak (Bizkaia) dira Imanol Iturriotz eta Aritz Bengoa gazteak. “Lagunak gara txikitatik, eta beti izan dugu buruan abeltzaintza proiektu bat martxan jartzeko ideia”, azaldu du Iturriotzek. Nekazaritzari lotutako ikasketak izan ez arren, baserri munduarekin eta... [+]
Antxoa, bokarta edo albokartia, gure arrain komertzialen artean txikiena, euskal kostaldera hurbildu da.
Magnoliak eleganteak dira. Dotoreak. Anddereak. Pontxoak. Apainak. Pimentak. Gurbilak. Ponposak, ponpoxearrenak. Ortiroak. Ia-ia fazazkoak, kriket eta kraket. Ez naiz harritzen, beren loraldien azpian lurrarekin urtzerainoko handitasunaren menpeko sentitzen naiz urtero.
Gaur abiatu da Bizi Baratzea Orrian kide egiteko kanpaina. Urtaro bakoitzean kaleratuko den aldizkari berezi honek Lurrari buruzko jakintza praktikoa eta gaurkotasuneko gaiak jorratuko ditu, formato oso berezian: poster handi bat izango du ardatz eta tolestu ahala beste... [+]