Genozidio ahaztuak
Genozidioa zoritxarrez modan dagoen hitza da. Rafael Lemkinek 1946an egin zuen definizioaren arabera, “talde nazional, etniko, arrazazko edo erlijioso bat erabat edo partzialki suntsitzeko asmoz egindako ekintzak” dira genozidioa. Ekintza horiek “taldeko kideak hiltzea, kalte fisiko edo mental larriak eragitea, taldea suntsitzeko helburua zuten bizi-baldintzak ezartzea, jaiotzak eragoztea eta haurrak taldetik kanpo indarrez eramatea” izan daitezke. Garbiketa etnikoa, hau da giza-talde bat bortxaz lurralde batetik kanporatzea, genozidioaren aldaeratzat hartzen da baita ere.
Palestinaren aldeko manifestazioetan “ez da gerra, genozidioa baizik” oihukatzen da, baina sarri genozidioa eta gerra sinonimoak izaten dira. Genozidioak ia beti gerra testuinguruan gertatu izan dira, salbuespenezko egoera belikoetan gertatzen baitira genozidioak ahalbidetzen dituzten gorrotoa, zigorgabetasuna, brutalizazioa eta deshumanizazioa.
Historia garaikidean gehiegitan gertatu izan da. Batzuk aski ezagunak dira eta besteak ahaztu xamarrak. Jakina den bezala, naziek Holokaustoa egin zuten judu, ijito, ezkertiar, homosexual eta elbarrien aurka. Garai bertsuan, Kroaziako ustaxiek serbiarren kontra egin zuten. Ruandan 1994an hutuek milaka tutsi hil zituzten Belgikako aginte kolonialak eragindako gorrotoaren erruz. Indonesian Suharto jeneralak komunistak, ezkertiarrak, txinatar etniakoak eta musulman ez zirenak sarraskitu zituen 1965 eta 1966 artean. Politika kolonialaren ondorioz, milaka etsenplu dago Afrikan, Asian eta Ameriketan. Frankismoak euskal genozidioa egin zuela esaten duenik ere bada, baina sinesgarritasun historiografiko gutxi du teoria horrek.
Aurten, Gazan ez ezik, beste toki batzuetan ere egoera latza pairatzen ari dira. Birmanian, esaterako, gehiengo budistak Rohingya izeneko gutxiengo musulmana kanporatu nahi du, erasoen bidez. Karabakh Garaian, aldiz, 2023ko irailean Azerbaijanek eskualde hori beretu zuenetik 100.000 bat armeniarrek bertatik alde egin behar izan dute. Bertan zeuden etxe eta eraikinak lurrarekin berdindu dituzte eta ohartarazi dute armeniarren ondare historikoa desagertzeko arriskuan egon litekeela; Amaraseko eta Dadivankeko monastegiak esaterako (V. eta IX. mendean daukate jatorria hurrenez hurren).
Ez da armeniar gizajoek sufritu duten lehendabiziko zapalketa. Turkiak armeniarren aurkako genozidioa egin zuen XX. mende hasieran. Estimazio batzuen arabera, 1915 eta 1923 artean 600.000 eta 2 milioi hildako artean eragin zituzten. Kontua da Azerbaijanek Turkiarekin lotura kultural eta historiko estuak dituela. Ondorioz, haren laguntza ekonomiko eta militarra jaso du Karabakh Garaia konkistatzeko; eta dirudienez baita Israelena ere (oh, sorpresa!). Armeniak Errusiaren laguntza espero zuen, baina bakarrik utzi dituzte, eta Mendebaldeak beste alde batera begiratu du.
Zergatik ez ditu gatazka honek Palestinaren aldekoak bezalako mobilizazioak sortu? Ziur aski hainbat faktorek eragin dute: lurraldearen garrantzia geoestrategikoak, komunikabideek jarri dioten arretak, elkartasun sareen sendotasunak eta abar. Egia da, hondamendia askoz ere handiagoa izaten ari dela Palestinan, zifretan behintzat, baina susmoa dut Mendebaldeak elkartasun selektiborako joera duela baita ere.
Orain arte uste izan dugu Erdi Aroan eta inprenta zabaldu baino lehen liburuak kopiatzeaz arduratu zirenak gizonezkoak zirela, zehazki, monasterioetako monjeak.
Baina Bergengo (Norvegia) unibertsitateko ikerlari talde batek ondorioztatu du emakumeak ere kopista... [+]
Florentzia, 1886. Carlo Collodi Le avventure de Pinocchio eleberri ezagunaren egileak zera idatzi zuen pizzari buruz: “Labean txigortutako ogi orea, gainean eskura dagoen edozer gauzaz egindako saltsa duena”. Pizza hark “zikinkeria konplexu tankera” zuela... [+]
Gerra Hotza bultzatu zuten politiken alboan egon ziren ere bakearen aldeko ildoak. Ez zuten Ekialdea eta Mendebaldea batzeko moduko berregituraketa politiko berririk ekarri, baina errealitate berriak josi zituzten Europako Mendebaldea eta Ekialdearen artean. Horietako... [+]
Ereserkiek, kanta-modalitate zehatz, eder eta arriskutsu horiek, komunitate bati zuzentzea izan ohi dute helburu. “Ene aberri eta sasoiko lagunok”, hasten da Sarrionandiaren poema ezaguna. Ereserki bat da, jakina: horra nori zuzentzen zaion tonu solemnean, handitxo... [+]
Lineal A duela 4.800-4.500 urte erabilitako idazkera minoikoa da. Berriki, Kretako Knossos jauregi ezagunean, bolizko objektu berezi bat aurkitu dute, ziurrenik zeremonia-zetro gisa erabiliko zutena. Objektuak bi idazkun ditu; bata, kirtenean, laburragoa da eta aurkitutako... [+]
Londres, 1944. Dorothy izeneko emakume bati argazkiak atera zizkioten Waterloo zubian soldatze lanak egiten ari zela. Dorothyri buruz izena beste daturik ez daukagu, baina duela hamar urte arte hori ere ez genekien. Argazki sorta 2015ean topatu zuen Christine Wall... [+]
Nafarroako Erriberako Andosilla herrian, sorpresa ugari ematen ari den indusketa arkeologikoa egiten ari dira Aranzadiko arkeologoak eta herritar boluntario taldeak. Resako aztarnategian orain arte oso ezezaguna zaigun Goi Erdi Aroko gizarteak hobeto ulertzeko aztarnak aurkitu... [+]
Iruña-Veleia auzia “behin betiko” argitzea eskatu dute martxoaren 30ean, Gasteizen egindako manifestazioan. Iruña-Veleia argitu, ez suntsitu plataformak aztarnategian egindako “txikizioak” salatu ditu eta Arabako Foru Aldundiaren ardura... [+]
Kirola eta oroimena uztartuko dituzte, bigarrenez, mendi-martxa baten bitartez. Ez da lehiakorra izanen, helburua beste bat delako. La Fuga izeneko mendi martxak 1938ko sarraskia gogorarazi nahi du. Ezkabako gotorlekuan hasi eta Urepelen amaituko da. Maiatzaren 17an eginen dute.
Bilbo, 1954. Hiriko Alfer eta Gaizkileen Auzitegia homosexualen aurka jazartzen hasi zen, erregimen frankistak izen bereko legea (Ley de Vagos y Maleantes, 1933) espresuki horretarako egokitu ondoren. Frankismoak homosexualen aurka egiten zuen lehenago ere, eta 1970ean legea... [+]
Fusilamenduak, elektrodoak eta poltsa, hobi komunak, kolpismoa, jazarpena, drogak, Galindo, umiliazioak, gerra zikina, Intxaurrondo, narkotrafikoa, estoldak, hizkuntza inposaketa, Altsasu, inpunitatea… Guardia Zibilaren lorratza iluna da Euskal Herrian, baita Espainiako... [+]
Deportazioaren Memoriarako Euskal Koordinakundeak aintzat hartu nahi ditu Hego Euskal Herrian jaio eta bizi ziren, eta 1940tik 1945era Bigarren Mundu Gerra zela eta deportazioa pairatu zuten herritarrak. Anton Gandarias Lekuona izango da haren lehendakaria, 1945ean naziek... [+]