Genozidio ahaztuak
Genozidioa zoritxarrez modan dagoen hitza da. Rafael Lemkinek 1946an egin zuen definizioaren arabera, “talde nazional, etniko, arrazazko edo erlijioso bat erabat edo partzialki suntsitzeko asmoz egindako ekintzak” dira genozidioa. Ekintza horiek “taldeko kideak hiltzea, kalte fisiko edo mental larriak eragitea, taldea suntsitzeko helburua zuten bizi-baldintzak ezartzea, jaiotzak eragoztea eta haurrak taldetik kanpo indarrez eramatea” izan daitezke. Garbiketa etnikoa, hau da giza-talde bat bortxaz lurralde batetik kanporatzea, genozidioaren aldaeratzat hartzen da baita ere.
Palestinaren aldeko manifestazioetan “ez da gerra, genozidioa baizik” oihukatzen da, baina sarri genozidioa eta gerra sinonimoak izaten dira. Genozidioak ia beti gerra testuinguruan gertatu izan dira, salbuespenezko egoera belikoetan gertatzen baitira genozidioak ahalbidetzen dituzten gorrotoa, zigorgabetasuna, brutalizazioa eta deshumanizazioa.
Historia garaikidean gehiegitan gertatu izan da. Batzuk aski ezagunak dira eta besteak ahaztu xamarrak. Jakina den bezala, naziek Holokaustoa egin zuten judu, ijito, ezkertiar, homosexual eta elbarrien aurka. Garai bertsuan, Kroaziako ustaxiek serbiarren kontra egin zuten. Ruandan 1994an hutuek milaka tutsi hil zituzten Belgikako aginte kolonialak eragindako gorrotoaren erruz. Indonesian Suharto jeneralak komunistak, ezkertiarrak, txinatar etniakoak eta musulman ez zirenak sarraskitu zituen 1965 eta 1966 artean. Politika kolonialaren ondorioz, milaka etsenplu dago Afrikan, Asian eta Ameriketan. Frankismoak euskal genozidioa egin zuela esaten duenik ere bada, baina sinesgarritasun historiografiko gutxi du teoria horrek.
Aurten, Gazan ez ezik, beste toki batzuetan ere egoera latza pairatzen ari dira. Birmanian, esaterako, gehiengo budistak Rohingya izeneko gutxiengo musulmana kanporatu nahi du, erasoen bidez. Karabakh Garaian, aldiz, 2023ko irailean Azerbaijanek eskualde hori beretu zuenetik 100.000 bat armeniarrek bertatik alde egin behar izan dute. Bertan zeuden etxe eta eraikinak lurrarekin berdindu dituzte eta ohartarazi dute armeniarren ondare historikoa desagertzeko arriskuan egon litekeela; Amaraseko eta Dadivankeko monastegiak esaterako (V. eta IX. mendean daukate jatorria hurrenez hurren).
Ez da armeniar gizajoek sufritu duten lehendabiziko zapalketa. Turkiak armeniarren aurkako genozidioa egin zuen XX. mende hasieran. Estimazio batzuen arabera, 1915 eta 1923 artean 600.000 eta 2 milioi hildako artean eragin zituzten. Kontua da Azerbaijanek Turkiarekin lotura kultural eta historiko estuak dituela. Ondorioz, haren laguntza ekonomiko eta militarra jaso du Karabakh Garaia konkistatzeko; eta dirudienez baita Israelena ere (oh, sorpresa!). Armeniak Errusiaren laguntza espero zuen, baina bakarrik utzi dituzte, eta Mendebaldeak beste alde batera begiratu du.
Zergatik ez ditu gatazka honek Palestinaren aldekoak bezalako mobilizazioak sortu? Ziur aski hainbat faktorek eragin dute: lurraldearen garrantzia geoestrategikoak, komunikabideek jarri dioten arretak, elkartasun sareen sendotasunak eta abar. Egia da, hondamendia askoz ere handiagoa izaten ari dela Palestinan, zifretan behintzat, baina susmoa dut Mendebaldeak elkartasun selektiborako joera duela baita ere.
Hiru bideo dira (albiste barruan ikusgai). Batak jasotzen du, grebak antolatzea leporatuta, Carabanchelen espetxeratu zituzten Jesús Fernandez Naves, Imanol Olabarria eta Juanjo San Sebastián langileak espetxetik atera ziren unea, 1976ko abuztuan. Beste biak Martxoak... [+]
Otsailean bost urte bete dira Iruña-Veleiako epaiketatik, baina oraindik hainbat pasarte ezezagunak dira.
11 urteko gurutze-bidea. Arabako Foru Aldundiak (AFA) kereila jarri zuenetik epaiketa burutzera 11 urte luze pasa ziren. Luzatzen den justizia ez dela justizia, dio... [+]
Bilbo Hari Gorria dinamikarekin ekarriko ditu gurera azken 150 urteetako Bilboko efemerideak Etxebarrieta Memoria Elkarteak. Iker Egiraun kideak xehetasunak eskaini dizkigu.
33/2013 Foru Legeari Xedapen gehigarri bat gehitu zaio datozen aldaketak gauzatu ahal izateko, eta horren bidez ahalbidetzen da “erregimen frankistaren garaipenaren gorespenezkoak gertatzen diren zati sinbolikoak erretiratzea eta kupularen barnealdeko margolanak... [+]
79. urtean, Vesubio sumendiaren erupzioak errautsez eta arrokaz estali zituen Ponpeia eta Herkulano hiriak eta hango biztanleak. Aurkikuntza arkeologiko ugari egin dira hondakinetan; tartean, 2018an, gorpuzki batzuk aztertu zituzten berriro, eta ikusi zuten gizon baten garuna... [+]
Luxorren, Erregeen Haranetik gertu, hilobi garrantzitsu baten sarrera eta pasabide nagusia aurkitu zituzten 2022an. Orain, alabastrozko objektu batean Tutmosis II.aren kartutxoa topatu dute (irudian). Horrek esan nahi du hilobi hori XVIII. dinastiako faraoiarena... [+]
AEB, 1900eko azaroaren 6a. William McKinley (1843-1901) bigarrenez aukeratu zuten AEBetako presidente. Berriki, Donald Trump ere bigarrenez presidente aukeratu ondoren, McKinleyrekiko miresmen garbia agertu du.
Horregatik, AEBetako mendirik altuenari ofizialki berriro... [+]
Andeetako Altiplanoan, qocha deituriko aintzirak sortzen hasi dira inken antzinako teknikak erabilita, aldaketa klimatikoari eta sikateei aurre egiteko. Ura “erein eta uztatzea” esaten diote: ura lurrean infiltratzen da eta horrek bizia ekartzen dio inguruari. Peruko... [+]
1936ko Gerran milaka haurrek Euskal Herria utzi behar izan zuten faxisten bonbetatik ihes egiteko. Frantzia, Katalunia, Belgika, Erresuma Batua, Sobietar Batasuna eta Amerikako herrialdeetara joandako horien historia jasotzeko zeregin erraldoiari ekin dio Intxorta 1937... [+]
49 urte eta gero Espainiako Poliziak Gasteizko Maria Sortzez Garbiaren katedralean eraildako bost langileak oroitu dituzte beste behin astelehen arratsaldean. Milaka pertsona batu dira Zaramagatik abiatutako eta katedralean amaitutako manifestazioan. Manifestari guztiek ez dute... [+]
Martxoaren 30erako Iruña-Veleia martxan, SOS Iruña-Veleia eta Euskeraren jatorria elkarteek manifestaziora deitu dute, Aski da! Argitu, ez suntsitu lelopean. Azken bi urteetan "hondeatzaileak sistematikoki eremu arkeologiko oso aberatsak suntsitzeko modu... [+]
1976ko martxoaren 3an, Gasteizen, Poliziak ehunka tiro egin zituen asanbladan bildutako jendetzaren aurka, zabalduz eta erradikalizatuz zihoan greba mugimendua odoletan ito nahian. Bost langile hil zituzten, baina “egun hartan hildakoak gehiago ez izatea ia miraria... [+]
Martxoak 3ko sarraskiaren 49. urteurrena beteko da astelehenean. Grebetan eta asanblada irekietan oinarritutako hilabetetako borroka gero eta eraginkorragoa zenez, odoletan itotzea erabaki zuten garaiko botereek, Trantsizioaren hastapenetan. Martxoak 3 elkartea orduan... [+]
Memoria eta Bizikidetzako, Kanpo Ekintzako eta Euskarako Departamentuko Memoriaren Nafarroako Institutuak "Maistrak eta maisu errepresaliatuak Nafarroan (1936-1976)" hezkuntza-webgunea aurkeztu du.