Gatibuak, trabajadore
Historia. Garapena. Kobazuloetako margoetatik hologrametara. Denboraren joanak arrastoak uzten ditu, eta Euskal Herria ez da gutxiago. Azken mendeetako gerrek aztarna mordoa utzi dituzte, eta horietako askok guregana bisitan datozenei erakutsi eta dirua ateratzeko balio dute: Gallarta eta Zugaztietako meatzaritza bisitak, Donostiako Setioak utzi zituen kanoiak… baina badira beste batzuk zeresan eta fama handirik gabe hor dihardutenak, eta jende gutxik ezagutzen dituenak. Hala, Oarsoaldeako azpiegitura asko nola eraiki ziren argitu digu Trabajadoriak dokumentalak.
Oarsoaldea eta Bidasoa-Txingudi ingurua leku berezia da. Mugatik gertuenen dauden Gipuzkoako eskualdeak izateak haren garapenean eragin handia izan du. Komertzioak, adibidez, pisu handia izan du Irunen, eta horregatik gaur egun jende gehien bizi den Gipuzkoako bigarren udalerria da. Gaur egungo migrazio-krisia dela eta, Frantziara eta Europako beste herrialdeetara joan nahi duten migratzaile ugari dago. Bestelako hiria da. Donostiaren ekialdean dagoen esparru honek, baina, historia oso berezia izan du, 1936ko Gerratik hona batez ere. Irun eta beste herri txiki batzuk kenduta, oso eremu menditsua eta “birjina” zen, baina Francok Gipuzkoa hartu bezain laster, leku estrategikoa zenaz ohartu zen. Muga eremua zenez, konexioak hobetzea eta gotortzea beharrezkoa zela ikusi zuen, etorkizunean gerta zitekeenari aurre egiteko. Beste gauza batzuen artean, gerraren ostean errefuxiatuen etorrera kontrolatzea zen helburua.
Muga gotortzeko eta Gipuzkoa eta Nafarroa arteko konexioak hobetzeko, baina, langileak behar ziren, eta Francok gerrako presoak erabili zituen, gatibuak. Hala, historialarien kalkuluen arabera, 40.000 anarkista, sozialista, komunista eta abertzale jarri zituen diktadoreak “trabajatzen”. Lekukoek giza eskubideen urraketak etengabeak zirela salatu dute, eta batailoiak miseria eta izuaren pedagogian oinarritzen zirela diote. Presoen Kontzentrazio-Esparruen Ikuskaritza izeneko erakundea sortu zuten 1937ko udaberrian, presoak lan-eremuetara bideratu eta lana kontrolatzeko. Hogei orduko jardunaldiekin eta etengabeko jipoiekin gaur egun erabilgarri dauden hainbat azpiegitura eraiki zituzten, Oiartzunetik Lesakarako errepidea eta Aritxulegiko tunela adibidez. Lan istripuak eta tifusa bezalako gaixotasunak etengabeak ziren, eta nahiz eta erietxera eraman, berehala berriz lanean ziren. Euskal Herriko presoez gain, Andaluzia, Extremadura eta Salamancako gatibu asko zeuden. Presoek ez zuten naziorik, delitu bakarra antifaxista izatea zen.
Jaizkibelgo errepidea, Lesakara doan errepidea, Aiako Harrian dauden bunkerrak… ezer jazo izan balitz bezala igarotzen gara gehienetan, baina batzuetan ondo dator gogoratzea zenbateko sufrimendua eta odola isuri zen asfalto horren gainean.
Espainiako Gobernuak dokumentu bat helarazi die Salvador Puig Antichen arrebei, Oroimen Demokratikorako ministro Ángel Víctor Torresen eskutik. Frankismoak anarkista katalanari jarritako heriotza kondenaren “baliogabetasun akta” dela diote. Harrigarria... [+]
Ekitaldian 1969ko gertaera tragikoak gogoratzeaz gain, memoria historikoaren defendatzaileak ere omenduko dituzte.
Gasteiztarrarekin bederatzi dira ihesaldian parte hartu zuten identifikatutako pertsonak. Guztira, Nafarroako DNA Bankua sortu zenetik 43 pertsonaren datuak lortu dituzte.
Otxandioko bonbardaketaren erantzule nagusietako bat da Angel Salas Larrazabal urduñarra. Hortaz, herritarren aurka Euskal Herrian eginiko lehen bonbardaketan parte hartu zuen.
German Rodriguez eta Joseba Barandiaran omendu, eta langile mugimenduaren alde egindako lana txalotu dute Iruñean. Palestinari ere elkartasuna adierazi diote, sanferminetan urteroko zitan Iruñean.
Migratzaile familia batek irekitako denda baten aurrean ikur frankistak jarri dituztela salatu du Zurekin Nafarroa ezker koalizioak. Fiskaltzari eraman dizkiote datuak, gorroto delitu bat egon daitekeelako pankarta horren atzean.
1939 eta 1941 bitartean Igari eta Bidankoze arteko errepidea eraikitzera behartu zituzten frankismoaren 2.400 esklaboak omendu zituzten larunbatean, Igariko gainean. Errepresaliatu antifaxista haien memoriak gure bidea izan behar duela aldarrikatu zuten omenaldia antolatu zuen... [+]
Egin gintuztenen eta geure borondatearen kontra eraiki nahi izan zigutenen oinarria berriro ere indar berritzen ari ote den nago.
Eskolako Kontseiluaren izenean honako baldintza hauek jartzen zitzaizkien, gerraostean, gure herrietara maistra lanera zetozenei, derrigorrean... [+]
Hari buruzko aipamenik apenas iritsi zaigu historia liburuetan, baina Jesús Carrera Olascoaga (Hondarribia 1911 – Alcala de Henares 1945) Espainiako Alderdi Komunistaren idazkari nagusi izatera iritsi zen. Frankistek atxilotu, torturatu eta fusilatua, bere... [+]
Madrilgo Cuelgamurosen, Erorien Harana deituriko monumentuan arkeologoak egiten ari diren indusketetan etengabe ari dira jasaten eskuin muturreko jendeen presioa, hala adierazi du Pako Etxeberria auzitegi-medikuak. Egunotan, biktima errepublikarren senideek bisitatu ahal izan... [+]
1971n hainbat euskal abadek Zamorako espetxe hartatik ihes egiteko plana bertan behera geratu zen, poliziek tunela deskubritu ondoren. Nicanor Acosta abade-ohi komunistak Apaiz Kartzela dokumentaleko egileei elkarrizketa batean esan zien Santiago Carrillo izan zela salatzailea:... [+]
Hiru urteko lanaren emaitza jaso du Iruñeko Udalak sinatutako dekretuak. Auzotik sortutako ekimenari esker, zazpi kale eta hiru plaza izendatuko dituzte.