Gatibuak, trabajadore
Historia. Garapena. Kobazuloetako margoetatik hologrametara. Denboraren joanak arrastoak uzten ditu, eta Euskal Herria ez da gutxiago. Azken mendeetako gerrek aztarna mordoa utzi dituzte, eta horietako askok guregana bisitan datozenei erakutsi eta dirua ateratzeko balio dute: Gallarta eta Zugaztietako meatzaritza bisitak, Donostiako Setioak utzi zituen kanoiak… baina badira beste batzuk zeresan eta fama handirik gabe hor dihardutenak, eta jende gutxik ezagutzen dituenak. Hala, Oarsoaldeako azpiegitura asko nola eraiki ziren argitu digu Trabajadoriak dokumentalak.
Oarsoaldea eta Bidasoa-Txingudi ingurua leku berezia da. Mugatik gertuenen dauden Gipuzkoako eskualdeak izateak haren garapenean eragin handia izan du. Komertzioak, adibidez, pisu handia izan du Irunen, eta horregatik gaur egun jende gehien bizi den Gipuzkoako bigarren udalerria da. Gaur egungo migrazio-krisia dela eta, Frantziara eta Europako beste herrialdeetara joan nahi duten migratzaile ugari dago. Bestelako hiria da. Donostiaren ekialdean dagoen esparru honek, baina, historia oso berezia izan du, 1936ko Gerratik hona batez ere. Irun eta beste herri txiki batzuk kenduta, oso eremu menditsua eta “birjina” zen, baina Francok Gipuzkoa hartu bezain laster, leku estrategikoa zenaz ohartu zen. Muga eremua zenez, konexioak hobetzea eta gotortzea beharrezkoa zela ikusi zuen, etorkizunean gerta zitekeenari aurre egiteko. Beste gauza batzuen artean, gerraren ostean errefuxiatuen etorrera kontrolatzea zen helburua.
Muga gotortzeko eta Gipuzkoa eta Nafarroa arteko konexioak hobetzeko, baina, langileak behar ziren, eta Francok gerrako presoak erabili zituen, gatibuak. Hala, historialarien kalkuluen arabera, 40.000 anarkista, sozialista, komunista eta abertzale jarri zituen diktadoreak “trabajatzen”. Lekukoek giza eskubideen urraketak etengabeak zirela salatu dute, eta batailoiak miseria eta izuaren pedagogian oinarritzen zirela diote. Presoen Kontzentrazio-Esparruen Ikuskaritza izeneko erakundea sortu zuten 1937ko udaberrian, presoak lan-eremuetara bideratu eta lana kontrolatzeko. Hogei orduko jardunaldiekin eta etengabeko jipoiekin gaur egun erabilgarri dauden hainbat azpiegitura eraiki zituzten, Oiartzunetik Lesakarako errepidea eta Aritxulegiko tunela adibidez. Lan istripuak eta tifusa bezalako gaixotasunak etengabeak ziren, eta nahiz eta erietxera eraman, berehala berriz lanean ziren. Euskal Herriko presoez gain, Andaluzia, Extremadura eta Salamancako gatibu asko zeuden. Presoek ez zuten naziorik, delitu bakarra antifaxista izatea zen.
Jaizkibelgo errepidea, Lesakara doan errepidea, Aiako Harrian dauden bunkerrak… ezer jazo izan balitz bezala igarotzen gara gehienetan, baina batzuetan ondo dator gogoratzea zenbateko sufrimendua eta odola isuri zen asfalto horren gainean.
Maki gerrillari antifrankistek Euskal Herrian ez zuten presentzia bereziki nabarmena izan, baina batzuk pasatu ziren, baita erregimenaren errepresio bortitza pairatu ere. Guardia Zibilak hiru hil zituen Ibaetan 1947an eta bat Zubietan 1948an, ahaztuta badaude ere.
Bilbo, 1954. Hiriko Alfer eta Gaizkileen Auzitegia homosexualen aurka jazartzen hasi zen, erregimen frankistak izen bereko legea (Ley de Vagos y Maleantes, 1933) espresuki horretarako egokitu ondoren. Frankismoak homosexualen aurka egiten zuen lehenago ere, eta 1970ean legea... [+]
Deportazioaren Memoriarako Euskal Koordinakundeak aintzat hartu nahi ditu Hego Euskal Herrian jaio eta bizi ziren, eta 1940tik 1945era Bigarren Mundu Gerra zela eta deportazioa pairatu zuten herritarrak. Anton Gandarias Lekuona izango da haren lehendakaria, 1945ean naziek... [+]
Irungo tren geltokian, Aduanaren eraikinaren atzealdean dagoen Pequeña Velocidad pabiloiak zutik jarraituko du, 1936ko gerraosteko giltzapetze-sistema beldurgarriaren lekuko gisa, talde memorialisten borrrokaren ondorioz. Pabiloia frankistek erabili zuten 1936tik 1942ra,... [+]
Plataformak ostegunerako Iruñeko udaletxe plazan elkarretaratzea deitu du 18:30erako, hiru alderdiek eraikinarekin izandako jarrera salatu eta eraistearen aldeko hautuan berresteko.
Hamarkada askotako eskaeraren ostean, Parisko Marceau etorbidearen 11. zenbakian dagoen jauregi historikoa EAJren esku geratu da azkenean. Jeltzaleentzat, balio monetariotik harago, balio sinboliko itzela du eraikin horrek, erbestearekin eta faxismoaren kontrako borrokarekin... [+]
Astearte gauean egin dituzte pintaketak, bizilagunek azaldu dutenez. Fatxada nagusia, bertako ateak eta alboetako paretak margotu dituzte. Gazte Koordinadora Sozialistak urtarrilaren 25rako deitutako mobilizazioarekin bat egiten du aldarriak.
Elkarte memorialisten ustetan, Rozalejoko Markesaren Jauregia, Nafarroako Memoriaren Institutua kokatuko litzatekeen tokia, "omenaldi, oroimen eta oroimenerako lokal bat" izan daiteke, eta Maravillas Lamberto izena eraman. Manifestariek adierazi dute ez dela nahikoa... [+]
Jesus Carreraren erailketaren 80 urteurrenean udal adierazpena plazaratu dute Hondarribiko udalbatza osatzen duten alderdi politiko guztiek.
Euskaltzale eta militante gasteiztarra abenduaren 30ean hil da. Gontzal Fontaneda Orille (1943-2024) 1960ko hamarkadan euskarak Gasteizen egin zuen bidearen lekuko eta bidelagun izan zen. 15 urterekin hasi zen euskara ikasten. Euskara ikasteko metodo bat asmatu zuen eta euskara... [+]
Iruñea, 1939. Urte hasieran, hiriko zezen-plaza kontzentrazio-esparru modura erabili zuten frankistek. 3.000 gerra presorentzako edukiera izan zuen ofizialki; Nafarroan une horretan fronterik ez zegoenez, gerra presotzat baino errepresaliatu politikotzat jo behar dira han... [+]
Astelehenean abiatu zituzten lanak eta frankismo garaiko 20 biktima berriren gorpuak topatu dituzte honezkero. Asteburura arte luzatuko dute gorpuzkiak lurpetik ateratzeko hirugarren kanpaina.
Iruñeko Erorien monumentua faxismoaren salaketarako eta memoria demokratikorako Maravillas Lamberto interpretazio zentroa bilakatzea adostu dute EH Bildu, PSN eta Geroa Baik. Eraikinaren parte bat eraitsiko dute, eta adiera frankistako elementuak kendu edo estaliko... [+]
"88 urteko isiltasuna nahikoa da; gure herritarrek behingoz aitortza ekitaldi bat merezi dute"