Garrazkiak: Gozo usaindu eta garratz bizi
Garrazkien sasoia da. Gero eta gehiago ikusten dira gure baratzeetan. Gehienetan etxe inguruan. Hemengoak, gureak ez direlakoan, immigranteak diren ustetan, eta hozkilak izaki, hemen atarramendu exkaxa izango zutelakoan ale bakanen batzuk besterik ez zen ikusten lehen, batik bat Bizkaiko lurralde epeletan eta Lapurdiko etxeren batean. Gero jabetu gara ederki hazi eta fruitua poliki ematen dutela.
Hotz handirik ez den tokietan negurako babes berezirik antolatu gabe ere nonahi ikus daitezke laranjondoak (Citrus sinensis) eta limoiondoak (Citrus x limon) alez mukuru eta oraintxe lorez gainezka. Eta orain denok nahi ditugu atari aurrean; izan ere, batzuen loraldiak duen lurruna erogarria da. Eta gure betiko berexi usainean ez dugu auzoan ikusten ditugun limoi eta laranjak izatera errenditu nahi. Nola ba! Zerbait bitxia nahi eta hor azaldu zaizkigu mintegi eta landare dendetan, lorategi soil eta baratze jantzietan zein baino zein garrazki xelebreagoak: limondoa (Citrus aurantiifolia), Tahitiko limondoa (Citrus latifolia), limetondoa (Citrus limetta eta Citrus limettioides), zidrondoa (Citrus medica), mandarinondoa (Citrus reticulata), klementinondoa (Citrus clementina), satsumondoa (Citrus unshiu), tangerinondoa (Citrus tangerina), lima-mandarinondoa (Citrus limonia), arabisagarrondoa (Citrus x paradisi), laranjondo mingotsa (Citrus aurantium), kumkuatondoa (Citrus japonica), laranja gogorrondoa (Citrus trifoliata), Budaren eskua (Citrus medica var. sarcodactylis), bergamotondoa (Citrus bergamia), odol-laranjondoa edo sangina (Citrus sinensis), yuzuondoa (Citrus x junos edo Citrus ichangensis x Citrus reticulata var. austera) eta abar. Pentsatzen da garrazki guztiak lau garrazki naturaletatik naturalki edo artifizialki hibridatuz sortutakoak direla: limoiondoa, arabisagarrondoa, mandarinondoa eta papeda (Citrus micrantha). Erraz hibridatu edo nahasten dira Citrus-tarrak beraien artean eta hibridatutakoak baita berhibridatu ere... Horrela sortu dira eta sortzen ari dira barietateak eta barietateak. Eta presta gaitezen gure baratzeetan ikusteko; eta garrazkidi sailak gure izango ditugula ere ikuskizun dugu.
Garrazkiek etorkizun oparoa dute, elikaduran erabiltzen dira asko: batik bat zuritu eta atalka jaki edo zukututa edari. Hor dira marmelada sonatuak ere edota edari berezien edalontziaren ertzean apaingarri edo barruan freskagarri. Azalekin olioak ekoizten dira eta kosmetikarako bestelako gai asko ere bai. Farmaziaren industria erraldoiak ere erruz erabiltzen du garrazkien azido zitrikoa.
Gure gazte danboran heroinazale jonkiek limoi zukua erabiltzen zuten heroina urtu eta injektatzeko. Non aritu ziren arrastoa garbia izaten zen: txuta eta limoia. Lehengoan lagun baten etxe berria ezagutzera joan eta aldamenean duten fruituz dariola dagoen laranjondoaz galdetu eta “laranjondo hiltzailea” esaten diotela esan zigun. Nonbait inguruko aitona batek argitu dio nola lehen arbolaren azpian, erdi-ezkutatzen ziren jonkiak eta limoia beharrean laranja erabili; eta laranjak azido zitriko oso gutxi... Orain lagun horiek zaintzeko dauden etxeetan zuzenean azido zitrikoa ematen diete. Limoiondoa jar dezatela, istorioetarako behinik, atarian. Nora jo ederki adieraziko du.
Belako, Chill Mafia, Eñaut Elorrieta, Fermin Muguruza, Ibil Bedi, J Martina, ØDEI, Olaia Inziarte, Nøgen eta Tatxers daude sinatzaileen artean. 237 musikariren zerrenda argitaratu dute.
Errezilera bizitzera joan eta sagarrondoak landatu zituen Satxa Zeberiok, Bio-K proiektuaren bultzatzaileak, duela zenbait urte. “Iritsi zen sagarrekin zerbait egiteko momentua, eta sagar zukua eta sagardoa ekoizteari ekin genion orduan”, azaldu du. 2015ean sortu... [+]
Agur negu. Negu betea da eta badoa. Mimosak (Acacia dealbata) eta magnoliak (Magnolia soulangeana eta Magnolia stellata) loratu dira, ongi etorri beraz loraldi nagusiei. Baina kontuz hotzarekin. Dagoeneko egun-argia ordubete pasatxo luzatu bada ere, zehar begiratuz bada ere... [+]
Gurean hain ezaguna den hegazti hau ustelzale porrokatua da, eta honek ez dio fama onik ekarri. Batzuek arrano, buitre, futre, hatxarrano edo mirusai deitzen diote; izen ofiziala sai arrea (Gyps fulvus) da.
Artiletan sustraitzeak ematen duen bakeak salbatzen nau maiz, kanpoko zein barruko ekaitzetatik. Artilea baino bakegile eraginkorragorik ez dut aurkitu inguruan. Bere indarra areagotzen da odola, karena eta oritza tartean badaude; artilearekin batera haiek ere ehundu baitute... [+]
Otsailean, neguaren erdigunean gauden honetan, lehentasuna gorputza ondo ureztatua edukitzea da. Intxaurrondoa egiten ari den bezala: sustraiak neguan biltegi gisa erabiltzen ditu, sustrai motz eta lodiak behar ditu, ura eta lurreko mantenugaiak biltzeko.
Txerri-hiltze sasoia da negua. Hotzak beroarena errazago kenduko dio. Guri ere txerriez hitz egiten dugunean beroarena behinik kenduko baligute!
Urteak daramatza Ipar Euskal Herriko Biharko Lurraren Elkarteak (BLE) bioaniztasun landatuaren inguruan lanean. “Hainbat proiekdu ditugu abian, eta horietako bat baratzeko hazien ingurukoa da”, azaldu du Nico Mendiboure Hazi Sareko kideak. Duela lau bat urte hasi... [+]
Gaur egun Lur planetan bizi diren intsekturik handienek 30 cm inguruko tamaina izan dezakete, gizaki baten seiren bat, gutxi gorabehera. Horien artean daude tximeleta eta sits erraldoiak edo kakalardo potoloak. Halako izaki harrigarrien aurrean nola bada erreparatu lau... [+]
Lapurdiko hezegunea funtsezkoa da biodibertsitatearen biziraupenerako. Proposamena eremuan zabaldu dute eta Errobi inguruko sistema hidrauliko osoa barnean izango luke; Baionako, Angeluko, Basusarriko, Milafrangako eta Uztaritzeko Aturri ibaiaren ibaiadarrak, esaterako. Bost... [+]
Arboletako hostoak eroriak dira eta basoko lurra estalia dute. Lurraren eta hosto gorrituen artean, alabaina, sortzen da geruza fin bat, arreta gutxi jasotzen duena, baina espezie askoren biziraupenerako garrantzi handia izan dezakeena. Hezetasuna mantentzen du, zomorroak... [+]
Sekula bananarik jan ez duten bi lagun ezagutzen ditut; nerau bat. Bananazalea da, ordea, jendea. Afrika eta Asia aldean sortutako landare generoa da banana (Musa x paradisiaca), baina gaur egun Ameriketan ere asko egiten da. Ekoizlerik handiena India da, eta esportatzaile... [+]
Nekazaritzan trebatzeko eta proiektu propioak abiatu aurretik ekoizpenean eta merkaturatzean norbere burua probatzeko, abian dira gurean nekazaritzako hainbat test gune. Araban, 2023an abiatu zuten Aleko nekazaritzako test gunea, baina, antzeko egitasmo gehienekin alderatuta,... [+]
Urte berriaren hasieran asmo berritu egiten gara dirudienez, eta egin beharreko zereginen zerrendak egiten ditugu gutako batzuk. Egiteko horien artean irakurtzeko ditudan liburuen zerrenda izaten da bat, gero eta zerrenda gizenagoa. Zuetako ez gutxik zer irakurtzen dudan galdetu... [+]
Lursailaren jabeak hitzarmena sinatu du Lurgaia Fundazioarekin eta Sagarrak talde ekologistak deialdia zabaldu du landaketara batzeko. Zaraobe Institutuko ikasleak asteartean aritu ziren zuhaitzak landatzen.