Garoa oso ezaguna dugu mendietan. Garai bateko mendiaren kudeaketa publikoan garo arrunta (Pteridium aquilinum) kontuan hartzen zen mozkina zen. Otearekin (Ulex spp.) eta orbelarekin batera ongarrigai nagusia zen. Sutarako eta ikatzetarako egurra, eraikuntzarako zura, larrea, ehiza, fruitu eta perretxiko, ura, mea... zer ez du ematen mendiak? Hala jaso zuen Jean Duvoisinek 1858an argitaratutako liburuan, Laborantzako liburua edo bi aita semeen solasak laborantzaren gainean: “Ez da onthasunik oihanak bezenbat mozkin garbi ematen duenik”. Gaur egungo herri mendi eta herri oihanen kudeatzaileren bati gogoraarazi behar esaldi hori... Egur ziztrin soilaren etekina besterik ikusten ez duten horiei. Pinuaren (Pinus radiata) jauntxo lehen eta egun eukaliptoaren (Eucalyptus camaldulensis eta E. globulus) aldeztaile direnak lotsagabe pospoloak landatzen ari direla gure mendietan dio gero eta jende gehiagok. Pospoloak landatzen esaten zaio, batetik, bi zuhaitz horien egurraren kalitate eskasak pospoloak bezala paper orea edo txotxak egiteko ez beste ezer gutxirako balio duelako, eta, bestetik, mendietan supizteko garbiak direlako, pinua baino galbidetsuagoa eukaliptoa. Pospoloak ez die mendia ikusten uzten.
Mendian garoa dago, ordea. Erruz. Gero eta utziagoak dauden gure belardi eta larreetan, baita bide bazter eta abarretan ere. Sustraiak luzatuz garomenak hazi eta hazi egiten dira norabide guztietan. Hori nahikoa ez eta ugaltzeko, lore-fruitu-hazien ordez erabiltzen dituen esporak oso arinak dira eta haizearekin oso urrun oso erraz joan daitezke. Honek gure garo arruntaren hedapen izugarria ekarri du. Egun esan daiteke bere banaketa globala dela.
Beste arrazoirik ere bada horretarako. Azienda belarjalearen hortzak ez zaizkio berehalakoan hurbilduko. Garoak osagai pozoitsuak ditu eta horrek bazka izatetik itzuri du.
Zenbait animaliak jaten du, hala ere, garoa. Tartean geuk. Garo kimu berriak jateko ohitura oso zabaldua da Asia ekialdean, Japonian, Txinan... Korean “gosari” esaten diote; ez dakit goizeko otorduan jaten ote duten edo ez... Zopak, gatzetan kontserbatuak... Bi irakinaldi eman eta garbitzen dizkiote puntta berriak dituen pozoi arrasto arinak. Lurpeko errizoma lodiak ere eho eta ogi antzekoak egiteko erabiltzen dira; erabiltzen ziren, hobe esanda, eta pobrearen ogia esaten zitzaion. Iringai guztiak bezala hartzitu eta edari alkoholikoak egiteko egokiak dira. Siberian, adibidez, garagardo antzeko bat egiten dute.
The Guardian egunkariak Épernayn (Frantzia) txanpain-industrian aritzen diren migratzaileen egoera aztertu du. Ikerketak agerian utzi ditu luxuzko xanpaina-marken mahastietan lan egiten dutenen baldintza prekarioak eta legez kanpokoak.
Ugaztun hitza entzutean, askotan burura etortzen zaizkigun lehen ordezkariak tamaina handienekoak izan ohi dira: hartza, otsoa, oreina… Batzuetan etxekotutako katua edo txakurra dira agertzen lehenak, edo urruneko lehoiak eta elefanteak. Ikusgarritasunak lehia irabazi ohi... [+]
Palestinarren genozidiorako Israelek erabiltzen duen arma nagusietako bat gosea da. Alde batetik, Gazara elikagaiak sartzeko debekuarekin, eta, bestetik, Palestinako elikadura-burujabetza ezabatuta.
Laster urte guztian izango ditugu malko ilar goxoak (Pisum sativum). Oraindik, ordea, negua eta udaberria dira, ia erabat ilar freskoak jateko sasoia; udaberrian jango ditugun azken ilarrak ereiteko garaia orain hasten da. Eta oraintxe jango ditugu urria aldera erein zirenak.
Gero eta nekazaritzako test gune gehiago ditugu inguruan, hau da, nork bere proiektua martxan jarri aurretik nekazaritzan eta abeltzaintzan trebatzeko guneak. Nafarroako Zunbeltz espazioa eta Gipuzkoako eta Ipar Euskal Herriko Trebatu dira horietako zenbait adibide, gurean... [+]
Euskal Sagardoa Jatorri Deiturak erronka ezarria dio bere buruari: Euskal Herri osoko sagar eta sagardogileak biltzea. “Sagardoaren kultura lurralde osoan dago, eta lurralde osoan mantendu dira sagardotarako sagarrak”, esan digu Unai Agirrek, sor-markaren... [+]
“Aterako dut sagar zuku bat?”. Galdera horrekin hasi da Barrundiako Ekonomatoko kide Koldo Lopez Borobia, Susana Lopez de Ullibarri eta Santi Txintxurretarekin izandako elkarrizketa. Sagar zukuaren bueltan eta sagarrondoz inguratutako lorategian elkartu gara. Hau ez... [+]
Herritarrak elkarren artean saretzea eta bizitza sozialerako espazioak bultzatzea da Xiberoko Kolektiboa elkartearen lan ildoetako bat. Bide horretan, baratze kolektiboa sortzeko aukera suertatu zitzaien 2020an Maulen, eta zalantzarik gabe, proiektuari ekitea erabaki zuten... [+]
Txokolatea kakaotik sortzen da. Kakaoak Theobroma cacao du izena; Theobroma hitzak “jainkoen janaria” esan nahi du. Aspaldikoa da txokolatearen gurtza; jainkoena zena azkar asko egin genuen geure. Euskal Herrian, azukrearekin eta kafearekin batera elikagaien... [+]
Badira hainbat espezie arrandegietan beti egotera derrigortuak diruditenak. Haien arteko arrain batek dirdira berezia du, urrezko koroarekin begiratzen baikaitu: urraburuak (gazteleraz ere, ezaugarri berari men eginez, dorada-k). Ondoan haien artean anaiak diruditen sorta dago,... [+]
Mikro eta makro kontzeptuen arteko muga lausoa da, eta elkarren arteko eragina lausoa izan arren, eragiten du. Baita gugan ere. Arazoa dator lainopeko itsutasunean asmatzen ez dugunean gu geu non gauden, herria non dagoen.
Zeruka, zeru bete on dakar zerukak. Zeruka, magitxa, magintxeta, mihauria, magina, baina, ilar-axala, mantxa, teka edo, ezagunena, leka. Lekak barruan dakarren leka-gauza, leka-bihia, lekalea edo lekazia bezalako jaki ederrik ba al da negua goxatzeko? Pertzak bete lekari,... [+]
Arrasateko Beroña auzoan dago kokatuta Xabi Abasolo Etxabek eta Naiara Uriarte Remediosek bultzatutako Errastiko Ogia proiektua. Bakoitza bere bidetik iritsi ziren okintzaren mundura, baina eredu ekologikoan eta ama orearekin ekoizteko oso ongi uztartu dituzte bi gazteen... [+]
Gaua da. Zuhaitzetan geratzen diren hosto gutxien artetik igarotzen da ilargiaren argia. Isiltasuna da nagusi. Txoriak sasi artean daude, babestuta lo, lo-edo. Baina bat batean zerbaitek kolpatu du sasia. Txori gehienak izutu diren arren, izoztuta bezala geratu dira, isilik... [+]
Bart arratsean izan da. Etxekoak gintonikari zurrupaka. Ni aspaldi dibortziatu nintzen gintonikarekin. Ginak oso gogoko ditut, hortz-haginak ur, baina tonikak ezin edan ditut, gozoegi eta burbuila zakar gehiegi.