Garena jaten dugu
Fernando Pessoa poetak esan zuen paisaian geu ikusten garela, geu garena ikusten dugula.
Jaten duguna gara, maiz entzungo zenuen esaera da, esan ere esango zenuen agian. Nik diot garena jaten dugula; geure buruak hagintzen duela zer jan. Eta jaten dugun horrek sortzen du Pessoaren paisaia, eta gurea. Eta paisaiak ez dira pertsonenak: taldeenak, komunitateenak, herrienak baizik. Eta hortxe, hautematen dugun paisaia horretan dago gure emozioen memoria. Paisaia emozio aberria da.
Memoria bai. Gustuko izango ditugula sumatzen dugun tokietara bidaiatzen dugu; bihar-etzietan joango gara. Badakigu, denboran zehar bidaiatzeko, igarotako garaietara joateko, era ia bakarra zaporeak eta usainak dira. Jaten duguna tartean.
Jaten duguna kultur eraikuntza da, denon artekoa. Amaia Gabilondo kultur eragileak ederki asko adierazi zuen elkarrizketa batean: kultura emozioen ospitalea da. Raquel Martin neurozientifikoak dio: jaten dugunak nola sentitzen garen eragiten du, garuna eta hesteak lotuta daude.
Eta jatearen jakintza horretan nork hagintzen du? Nork esaten du zer jan eta zer ez? Garai batean, adibidez, martorria (Coriandrum sativum) asko erabiltzen zen, gaur egun perrexila (Petroselinum crispum) bezala. Judutarrek erabiltzen zuten batez ere, eta espainiar erregeek zanpatu eta kanporatu zituztenean martorria sukaldeetatik desagertu zen; judutzat hartu eta gogor zigortzeko arriskua zegoen martorria erabiliz gero. Mediterraneo eremu osoan oso ohikoa zen, baina Espainiaren haginpeko lurraldeetan desagertu egin zen. Portugalerako muga igarotzea nahikoa duzu bere lurrin gozoa nonahiko otordutan topatzeko. Martorria inkisizioak kendu zigun.
Txerriarekin antzeko zerbait gertatu zen otean nago. Judu eta musulman “fedegabeengandik” bereizteko haiek jaten ez zuten txerria raka-raka jaten hasi ote ziren. Txerrizaletasuna Inkisizioak ekarri ote zuen?
Jakiak sortzea, lantzea eta jatea kultura bizia direnez, etengabeko gorabeherak, kutsadurak, maileguak, bilakaerak jasaten ditu, baita tabuen menpe ere.
Jatea ez da soilik elikatzea. Janez historian izan garena bizitzen dugu eta historia, paisaia, baratzeak eta garena sortzen ditugu.
Sigmund Freud neurologo eta psikoanalisiaren sortzaileak esan zuen: denbora alferrik galdu dut, bizitzako gauza garrantzitsu bakarra baratzezaintza da.
Zuhaitzen eta arbolen sarobean nabil azken urte hauetan. Larrean, abaroan eta biaoan hor nabil atera ezinik. Zuhaitzei eta arbolei aparteko begirunea diedala jabetua izango zara, tarteka behinik ARGIAren Bizi Baratzea txoko honetan ibiltzen bazara. Eta azkenaldi honetan,... [+]
Mahaño Lanathoua 2017an hasi zen aitaren lurretan arbolak landatzen, oihan baratzea lantzeko ideiarekin. “Hasieran asmoa ez zen horretatik ekonomia bat sortzea, gure buruaskitasunerako bidean pausoak ematea baizik”, gogoratu du laborariak. Baina, landaketekin... [+]
Duela gutxiko kontua da. Iberiar katamotza (Lynx pardinus), mundu mailako felino espezie mehatxatuenetarikoa, “galtzeko arriskuan” egotetik “kaltebera” kategoriara igaro da IUCNren Espezie Mehatxatuen Zerrenda Gorrian. Espeziea kontserbatzeko egindako... [+]
Nekazaritzaz eta abeltzaintzaz askotan entzuten da lanbide "oso lotua" dela, jai egunik edo oporrik ez dela existitzen. Ipar Euskal Herriko Onetik eta Etxaldia gasnategiek, Berria eta Aldudeko Esne Kooperatibekin elkarlanean, laborariei bakantzak bermatzeko egitasmoa... [+]
Txikitan kaian arrantzatu ohi genituen ‘pantxito’ gehienak ziurrenik bisiguak izango ziren, baina nekez ikusten genituen bisigu handiak. Izatekotan, jatetxe ezagunetan izango zen, arraindegietako bisigu gehienak kanpotik ekarriak ziren bitartean. Egun, kostaldeko... [+]
Galdera hau jaso berria dut Bizi Baratzeako postontzian: "Gaia San Joan bezperako familia afarian atera huen, Unanue sagardotegian, Azpeitian. Seguran Santa Engrazia egunean erein behar ditugun haziak bedeinkatzen dira. Erein beharreko hazi guztiak eramatea komeni al da?,... [+]
2022an Nafarroako Liburutegien Sareak martxan jarritako proiektu berezia da hazien liburutegia. Clara Flamarique Goñi da Nafarroako Gobernuaren liburutegi zerbitzuko proiektuen arduraduna, eta honela gogoratu ditu hastapenak: “Zaragozako liburutegian martxan zuten... [+]
Ur azaletik gertu dabiltza arrainak igerian. Zerbait uretarantz gerturatzen ari da, hegan: arrano bat dator, bere atzaparrak aurrerantz luzatuta eta zaplast! Uretan sartu da, bete betean. Arraina harrapatu ostean burua uretatik atera du arranoak, baina arrainak hondorantz egiten... [+]
Bost hilabete bete dira otsailaren 6an traktoreen mobilizazioak hasi zirenetik. Mirene Begiristainek eta Isabel Alvarezek ekofeminismoaren betaurrekoak jantzita aztertu dituzte mobilizazio hauek eta fokutik kanpo geratu diren laborariak eta aldarrikapenak ekarri dituzte lehen... [+]
Ingurumena, bioaniztasuna, uraren gestioa eta haurren beharrak oinarri hartuta, ikastetxeetako patioak aldatzeko proiektu kolektiboa jarri dute martxan Pirinio Atlantikoetan; Euskal Herriko lau herrik hartuko dute parte. Iruñean ere, itzal eta landare gehiago izango... [+]
A zer lanak ematen dizkigun! Txoratzen gaitu tomateak (Solanum lycopersicum). Artaxoakoa dela, edo Tuterako Itsusia, edo Aretxabaletakoa, edo Erandiokoa, pikoluzea, gerezia dela, madari tomatea dela, Igeldo, mendigorria, transgenikoa dela, Eusko Labela dela, idi-bihotza, korta... [+]
Joxe Blanco Gomez laudioarra Lamuzanaturgunea blog-aren bultzatzaile eta Laudiokolore ekimeneko kidea da. Urteak daramatzate Laudion basa landareen inguruko sentsibilizazioa eta formazioa egiten, eta maiatzean, Arraño mendiko baso orkideen inguruko jardunaldiak egin... [+]
Kakalardo adar-luze honen irudiak ez du zalantza izpirik uzten: ez du parekorik. Gure lurretan, eta Europa osoan ere, genero honetako espezie bakarra da. Bere tamaina handiak (kakalardo bat izateko, noski) eta bere kolorazioak gure begietan betiko txertatzen dira ikusteko... [+]