Hogei urte bete ditu Gaindegiak, Euskal Herriaren garapen sozial eta ekonomiko iraunkorrerako Behategiak. Horren harira, denbora horretan Euskal Herriak esparru horietan izan duen garapenaren berri ematen duen azterketa aurkeztu dute, eta datuok Europar Batasunekoekin konparatu dituzte. Hiru administraziotan banatuta egoteak biziki zailtzen du datuon bilduma.
Donostian aurkeztu dute txostena ostegun honetan Iñaki Dorronsoro Gaindegiako lehendakariak, Xabier Oleaga idazkariak eta Anjeles Iztueta txostenaren koordinatzaileak. Gaindegiako webgunean ikus daiteke txostena. Euskal Herri osoko datuak eskaintzen ditu, Europar Batasuneko herrialdeekin erkatuta (batez bestekoa EB27 izendatzen da). Oleagak azpimarratu du Espainiara eta Frantziara begiratzeko ohitura dugula, eta orduan ondo goazela esaten dugula, baina Europara begiratuta, han puntan daudenetatik oso atzera gaudela zehaztu du.
Lau bloke handitan banatzen dute azterketa: demografia, ekonomia, gizartea eta ingurumena. Hona erradiografiaren datu esanguratsuenak.
Biztanleria
Bi hamarkadetan hazi egin da, 2004an 2.953.004 biztanle ziren Euskal Herrian, eta 2024an 3.231.287. Herrialde gehienean izan da hazkundea, eta bereziki Nafarroa Garaian eta Araban. Zuberoan biztanleria gutxitzen joan da urtez urte. Euskal Herriko lurraldeen artean Bizkaiak %35,9ko pisu demografikoa dauka, eta ondoren daude Gipuzkoa (%22,6) eta Nafarroa Garaia (%21,0). Zuberoa da lurralde txikiena, biztanleriaren %0,5arekin.
Jaiotze tasa. Behera egin du, 2000. urtean mila biztanleko 8,7 ume jaio ziren eta 2022an 6,6. EB27aren batez bestekoa 2000ko 10,5etik 2022ko 8,7ra jaitsi da. Populazioak nabarmen zahartzen jarraitzen du.
Migrazio fluxuak. Datuek bereizten dituzte Espainia eta Frantziatik etorritakoak edo munduko beste leku batzuetatik hurbildutakoak: Espainian eta Frantzian jaiotako euskal herritarrak 485.391 (%15) dira eta beste herrialdeetan jaiotakoak (%12,2). Oro har, Hegoaldean Espainiako nazionalitatea eta Iparraldean Frantziakoa dutenak batuz gero, herritarren %91,3 dira.
Ekonomia
Barne Produktu Gordina. BPG 57.629 milioi eurokoa zen 2000. urtean eta 112.811 milioiko izan da 2022an. BPG biztanleko 35.309 eurokoa izan zen, EBko batez bestekoarekin bat datorrena. Europan, dena den, desberdintasun handiak daude BPG-pertsonako parametroetan, 3.700 eurotik 90.400 eurora. Euskal Herria, Europako hegoaldeko herrialde gehienen gainetik dago, baina ipar-mendebaldekoen azpitik.
Errenta erabilgarria. Kontzeptu honek hobeto islatzen du pertsona bakoitzak urtean zehar kontsumoan edo aurrezteko duen dirua. Euskal Herriko errenta erabilgarria 2021ean 19.584 eurokoa izan zen, Europar Batasuneko batez besteko (17.800 euro) baino handiagoa da, baina ipar eta mendebaldeko Europako beste herrialde batzuetakoa baino txikiagoa, hala nola Luxenburgo (36.700 euro) eta Suedia (26.000).
Espainia, Frantzia eta Alemaniara esportatzen du batez ere Euskal Herriak. Eta inportatu Espainiatik nagusiki, baina Txinatik eta AEBetatik ere gero eta gehiago. Zerbitzuena da sektore ekonomiko indartsuena, azken zortzi urteetan %63,2tik %65,3ra handitu da; eta industriak behera egin du, denbora berean %27,3tik %26,1era.
Enplegua. Enplegu tasak gora egin du Euskal Herrian, 2002an %71 zen eta 2023an %75,7 (EBko batez bestekoa %75 da egun). Langabezia tasari dagokionez behera egin du hogei urtetan, %12,6tik %8,1era (EBko batez bestekoa %6,1). Oro har errepikatzen da lehentxeago aipatutakoa: Europako hegoaldeko herrialde gehienak baino hobeto dago, eta ipar-mendebalekoetatik nahiko gora.
Gizartea
Datu zaparrada handia dago esparru honetan. Hemen nabarmendutako alor eta zenbaki batzuk.
Euskara. Euskaldun kopuru eta proportzioei dagokienean, azken 20 urteetan, irabaziak egon dira kopuruetan eta proportzioetan Hego Euskal Herriko ia periferia guztian. Bizkaia eta Gipuzkoako bihotzean eta Lapurdin euskaldun gehiago daude, baina proportzionalki behera egin dute, eta Behe Nafarroan eta Zuberoan galerak izan dira maila guztietan.
Pobrezia tasa eta gizarte babesa. Euskal Herriak 2023an %16,2ko pobrezia arrisku tasa du, 2015ean %17,2tik %12,8ra jaitsi zen, baina 2019tik aurrera pixka bat handitu da. EB27n %21,3koa da, Espainiak %26,5eko tasa du, eta Finlandiak eta Norvegia %15,8ko tasa dute.
Gizarte babeserako datuei dagokienez, Euskal Herriak 2010-2019 artean gizarte babeserako gastuaren BPGaren ehunekoa mantendu du, %23,8tik %24,3ra igo da. EBko batez bestekoa %28 da. Hemen beste herrialde hauetakoa: Frantzia (%33,4), Danimarka (%31,7), Finlandiako (%30,1), Alemania (%30,0), Grezia (%25,4) eta Espainia (%24,1).
Ingurumena eta energia
Euskal Herrian berotegi efektuko gasen isurketak 11,8 CO2-eq(kt) (CO2 baliokidea kilotonatan) biztanleko 8,6ra jaitsi dira 2005etik 2022ra. EBko batez besteko isurketen gainetik dago –9,9tik 7,8ra jaitsi dira han–.
Energia. Euskal Herriko energia kontsumoan ez da beheranzko joera argirik antzematen eta Europako estatuekin alderatuta, energia kontsumo altuenen artean kokatzen da. Petrolio kontsumoak gora egin du, %39,8tik %43,3ra. EB27k, aldiz, jaitsi egin du %38tik %35era 2020an. Energia elektriko gutxiago kontsumitu da Euskal Herrian (-1,7) eta EBn igo (+0,4). Energia berriztagarrietan 2,1 puntuko igoera eman da Euskal Herrian, 2,8koa berriz EBn. Gas naturalean bakarrik hobetzen du Euskal Herriak, hemen kontsumoak 4 puntu egin duen behera eta EBn 0,5 gora.
Elikadura. Azken hamabost urteetan janari kontsumoa nabarmen jaitsi da Euskal Herriko etxeetan: 2008ko 2.012.068 kilogramoetatik 2023ko 1.779.969 kilogramoetara. Kontsumo orokorrean, fruta freskoa (91 kg), esnea (74 kg) eta barazki freskoa (57 kg) dira gehien kontsumitzen diren produktuak. Barazki freskoaren kontsumoa apur bat igo da, ogia ia erdira murriztu, (21 kg gutxiago), eta fruta freskoa eta esneak ere gutxitu dira (-18).
Arizona
Aktoreak: Aitziber Garmendia eta Jon Plazaola..
NOIZ: urtarrilaren 26an.
NON: Berrizko Kultur Etxean. plazan.
-------------------------------------------
Arizona eta Mexiko banatzen dituen muga zaintzera abiatu da Idahotik Margaret (Aitziber Garmendia) eta George (Jon... [+]
'Tristan und Isolde' opera
Bilbao Orkestra Sinfonikoa. Zuzendaria: Erik Nielsen.
Bilboko Operaren Abesbatza. Zuzendaria: Boris Dujin.
Eszena zuzendaria: Allex Aguilera.
Bakarlariak: R. Nicholls, G. Hughes Jones, M. Mimika, E. Silins, C. Daza, D. Barcellona, J... [+]
Zestoan (Gipuzkoa), 2024ko irailaz geroztik, baliabide ekonomiko urriko haur eta gazteak bost kultur eta kirol ekintzen artean bat aukeratu, eta horretan doan aritu daitezke. Udalak dirulaguntzen araudia berritu du, haurren aisialdia eskubide bat dela argudiatuta. Aldaketarako... [+]
Modu horretan, euskara eta euskal kultura hiriaren bihotzera eraman duen proiektuari egonkortasuna eta sendotasuna emanen diote.
Lehen itzulitik bigarrenera, auzapezgotzara jauzi egin zuen Ramuntxo Labat-Aramendi abertzalearen zerrendak. Erdiespena "xinaurri lanari esker" egin zela uste du Labat-Aramendik. Ahetzen zerrendak bozen %44,39 lortu zuen urtarrilaren 12an eginiko behin betiko bozketan... [+]
52 urteko altsasuar bat hil da ostegunean Arbizun lan istripua izan ostean, Nafarroako Foruzaingoak jakinarazi duenez. Urtea hasi zenetik Euskal Herrian lan istripu batean hildako laugarren langilea da. Ezbeharra herriko erdigunean dagoen etxebizitza bat zaharberritzeko lanetan... [+]
Ikasturtea hasi denetik hirugarren greba eguna izan da ostegunekoa Nafarroako Hezkuntza Publikoan eta goizeko mobilizazioen ondoren, LAB, Steilas, ELA eta CCOO –protestaren deitzaileak– pozik agertu dira. Euri jasak eta hotzak lagundu ditu etengabe irakasleak... [+]
Joaquin Beltran eta Alberto Sololuze gogoratzeko eta hondamendiaren erantzukizunak eskatzeko elkarretaratzea egingo dute igandean Zaldibarko Eitzaga auzoan. Luizia “enpresarien diru goseak” eragin zuela, eta Eusko Jaurlaritzak “ardura txikiena ere ez duela... [+]
EAEko Auzitegi Nagusiaren epaiak ez duela "zirrikiturik utzi" dio SOS Talaimendi plataformak, eta "oraindik merezi duten legezko zehapena jaso ez duten zenbait erabaki arbitrario eta ia delituzko" geratzen direla adierazi du. Besteak beste, Zarauzko Udalak... [+]
Dena
NOIZ: urtarrilaren 18an.
NON: Gasteizko Jimmy Jazz aretoan.
----------------------------------------------
Galdera bat dabilkit buruan azken aldian: zenbat aldatzen dira gauzak 30 urtetan? Bai, irakurle, asmatu duzu: hiru hamarkada bete berri ditut. Laugarren... [+]
Genero-indarkeriaren biktima den emakume bat eta haren bost seme-alabak, horietatik hiru hemezortzi urte beherakoak, etxetik bota nahi izan dituzte ostegunean. Erabakia aurrera eramateko baldintzarik ez zegoela argudiatuta ez dute kaleratzea burutu, baina beste data bat... [+]
Eusko Jaurlaritzak isunak kendu dizkie ertzainei euskaraz hitz egiteagatik zigortuak izan ziren Donostiako herritarrei. Manex Ralla eta Amaia Abendaño dira herritar horiek, isunak kendu dizkietela baieztatu diote hedabide honi.
AHT Geldituk Nafarroako Abiadura Handiko Trenaren obretan lan esklabotza egoerak daudela salatzen duen lekukotza eskandalagarria jaso ondoren, obra horiek sustatzen dituen Adif sozietateak publikoki erantzun behar izan du: "Gezurra dira".
Ostegun honetako Udal Osoko Bilkuran eztabaidatu eta bozkatuko dira Amurrioko Udaleko 2025erako aurrekontuak eta, beste behin ere, Udal Gobernuak uko egin dio Aiaraldea Komunikabidearen hitzarmen eta dirulaguntza berrezartzeari.
Asteazkenean ekin zion Laudioko enpresak labea hozteko prozesuari, Eusko Jaurlaritzako teknikarien bermearekin. Langileak haserre eta "engainatuta" azaldu dira erakundeen jarrerarekin: "Gu babestera joan eta langileen ondoan egon behar zuena, ez da egon"... [+]