“Frankismoaren herentzia nabarmena da gaur egun ere Espainiako indar armatuetan eta Justizian”
Pako Sudupe Elortza idazleak frankismoaren errepresioari buruzko liburua kaleratu du Udako Euskal Unibertsitatearekin. Kolpistek 1936an eragindako hilketen kontra azaldu ziren errepublikazaleen berri ematen du, besteak beste. Asteazkenean aurkeztu du lana Gernika-Lumon.
Ez da adituentzako liburua, ohartarazi du egileak lehen momentutik, 1936ko errepresioaren gaiaren inguruan gehiago jakin nahi duenarentzat egina baizik, "neure ikuspegi pertsonaletik moldatua denez gero". Pako Sudupek, garai hartan euskal lurraldeetan bizi izan ziren egoera desberdinak islatu nahi izan ditu Errepresioa estatu frankista berriaren zimendu (1936-1948) lanean.
Asteazkenean aurkeztu du Gernika-Lumon, UEUko Argitalpengintza batzordeko kide Pruden Gartziak lagunduta. Horrez gain beste aurkezpen bat ere egingo du Donostian maiatzaren 10ean, Koldo Mitxelena Kulturunean.
Halako liburu bat egiteko ideia aitak gerran izandako ibileren ondorioz sortu zitzaiola idatzi du azkoitiarrak hitzaurrean, baina akuilu nagusia Jose Luis Vilallonga Castellvelleko markesaren aitortza izan zela dio. Vilallongak erreparo gabe kontatu zituen, kamera aurrean, hamasei urte zituela nola fusilatzen zituen "gorriak" eta apaiz abertzaleak, eta "kontzientzia onarekin egiten zuela gainera".
Estatu faxista eraitsi gabe dago
UEUren webgunean elkarrizketa egin diote Suduperi argitalpen berriaz, eta memoria liburu bat dela azpimarratu du: "Trantsizioan ez zen erregimen frankistak eraikitako estatu faxista eraitsi (...) 1936ko altxamendu frankistaren aurka borrokatu eta biktima izan zirenen memoria errebindikatu beharra dago. Zenbat film egin diren eta egiten ere diren nazien erregimena salatzeko, eta zein gutxi matxinada faxista izan zen bezala azaltzeko. Horretan, aletxo bat jarri nahi du liburu honek".
Besteak beste, liburuan, 1936ko kolpistek egindako fusilatzeen kontra agertu ziren errepublikazale esanguratsu batzuen inguruan idatzi du: Manuel Carrasco abokatu katalana; Manuel Irujo politikari nafarra; Juan Peset mediku valentziarra; Joan Peiró eta Melchor Rodríguez anarkistak; eta Porfirio Smerdou kontsul masoia.
1936ko Gerrako kontuek duten gaurkotasunaren inguruan ere hausnartu du Sudupek, eta gogorarazi du 2020 urte amaieran 200 militarrek Felipe VI.a Espainiako erregeari gutuna bidali ziotela, Espainiako batasuna arriskuan zegoela esanez, eta jeneral erretiratu batek mezua bidali ziola militar talde bati "hogeita sei milioi espainiar putaseme fusilatu beharra" legokeela" zioena: "Espainiako indar armatuetan eta justizia-administrazioan frankismoaren herentzia nabarmena da gaur egun ere", dio idazleak.
Eliza, Francoren aldeko militante
Elizaren paperaz eta jokabideaz irmo hitz egin du Sudupek: "Francoren aldeko militantea izan zen Eliza". Hierarkiak eregimenaren alde egin zuen argi eta garbi. Baina jasandako errepresioa ere kontuan hartzekoa iruditzen zaio –hainbat daturen arabera 6.832 erlijioso hil zituzten gerrak iraun zuen bitartean–. Hala ere, Eliza "gizartea espiritualki menderatzeko" Francorentzat funtsezkoa izan zela dio.
"Jakitun naiz batzuentzat gaia ahazteko hobea dela", aitortu du azkenik elkarrizketan Sudupek. "Baina beste batzuentzat, hura tragedia bezala bizi izan ez dutenentzat, kilikagarria eta erakargarria izan daiteke. Euskaraz, gure aurrekoen bizitza ikaragarri markatu zuen gertakari horretaz gehiago jakiteko, hobeki ezagutzeko eta ahantz ez dadin, haren ondorioek hein ohargarri batean bizirik jarraitzen dutenez gero".
Aragoiko Asabón errekak zeharkatzen duen lurraldeak hainbat ustekabe eder gordetzen ditu. Ez naiz historialaria, eta, hortaz, ez dut halako kronika historiko bat eginen. Bereziki mendizale gisa mintzatuko naiz, aspaldi honetan nire gogoak –nire senak– halako... [+]
Otxandioko bonbardaketaren erantzule nagusietako bat da Angel Salas Larrazabal urduñarra. Hortaz, herritarren aurka Euskal Herrian eginiko lehen bonbardaketan parte hartu zuen.
Gurasoak hilik, etxeko ganbara husteari ekin zioten
seme-alabek. Hainbat gauzaren artean, koaderno eta paper sorta, argazkiak eta nahi beste agiri. Bego Ariznabarreta Orbeak aita aspaldi zenduaren gerrako memoria harrigarriak zurian beltz irakurri, eta jabetu zen altxorraz,... [+]
Larunbatean aldundian egindako ekitaldian Azconaren biloba María Jesús Fuertesek jaso ditu gorpuzkiak, bere seme-alabekin batera. Ekitaldian gogorarazi dute 1936-1945 urteen artean 376 pertsona exekutatu zituztela, horietatik 299 epaiketarik gabe.
Pilotari famatua izan zen, munduko txapelduna, baina tartean behin baizik ez zuen Euskal Herrian jokatu, Mexikon jaio, hazi eta hantxe bizi baitzen, gurasoak haraxe joanda 1936ko gerratik ihesi. Abertzalea, Mexikoko euskal etxeko presidentea, Jaurlaritzaren aholkularia,... [+]
Hari buruzko aipamenik apenas iritsi zaigu historia liburuetan, baina Jesús Carrera Olascoaga (Hondarribia 1911 – Alcala de Henares 1945) Espainiako Alderdi Komunistaren idazkari nagusi izatera iritsi zen. Frankistek atxilotu, torturatu eta fusilatua, bere... [+]
"Garai batean, nire herrian, kateme guztiek Remigia izena zuten, kateme belaunaldi oso bat, Iruñeko ikuspegi panoramiko ederrenak konkistatu zituztenak”. Horrela hasten da Remigia Etxarren funanbulistaren bizitza kontatzen duen Argako erregina antzezlana... [+]
86 urte bete dira asteazkenean Iruñean 795 preso errepublikarrek Europako ihesaldi handiena egin zutela. Aldiz, abantzu 800 iheslari horietarik bakarrik hiruk erdietsi zuten muga trabeskatzea.
Madrilgo Cuelgamurosen, Erorien Harana deituriko monumentuan arkeologoak egiten ari diren indusketetan etengabe ari dira jasaten eskuin muturreko jendeen presioa, hala adierazi du Pako Etxeberria auzitegi-medikuak. Egunotan, biktima errepublikarren senideek bisitatu ahal izan... [+]
Andatza mendia memoria leku bihurtu zuen Usurbil 1936 elkarteak apirilaren 13ko birsortze historikoan. Herritarren lan boluntarioarekin berreskuraturiko lubakiak antzezleku bihurtu ziren egun batez. Gerraren eraginez Usurbilen jazotakoak elkarbanatzeko enegarren ekimena izan da.
87 urte bete dira ostiral honetan, 1937ko apirilaren 26an abiazio faxistak Gernika bonbardatu eta sarraskitu zuenetik. Urtero legez ekitaldi andana antolatu dute erakunde eta eragile sozialek. Tartean, pasealekuan eta Astra fabrikan dauden sirenak martxan jartzea.
Ángel Salas Larrazabal militar frankista urduñarrak gidatzen zuen hegazkinak bonbak bota zituen Otxandioko Andikona plazan zibilen aurka, 1936ko uztailaren 22an. Gutxienez 61 herritar hil ziren. Frankismoan hainbat kargu militar eta politiko izan zituen, eta 1991n... [+]
Irisarriko herrigunera sartu orduko, hantxe, etxe baten atarian, ikurrina eta estelada. Jokin Etxebarriaren bizitokia duzu. Gerrako ume izandakoa, hamaika ibilera –eta hamaika baino gehiago ere bai–, han eta hemen egindakoa. 92 urtek nahi beste bizitzeko aukera... [+]
Otsailaren 21ean Missak Manouchian eta Melinée Assadourian senar-emazte armeniarren gorpuzkiak Pariseko Panteoian sartuko dituzte ohore guztiekin. Poeta eta partisano komunista, Manouchianek ekintza ikusgarriak gidatu zituen Bigarren Mundu Gerran okupaturiko Frantzian,... [+]