Zalantzak. Aukera bat edo bestea. Edota ezezagunak zaizkidan aukerak. Aukerak: bururatzen zaizkidanak, direnak, izan ahal direnak eta izatear daudenak. Nola jakin? Nola jakin baino, zertarako jakin, alegia. Zalantzak errealitatean kokatzen dira. Errealitateak. Ezagutza errealitate jakin batean kokatzen da beti.

Gizakiak errealitate desberdinen inguruko zalantzak ditu. Gizakia izatez soziala da. Testuinguru sozialetan errealitate sozialak gizakiak behar ditu. Denboran kokatuak denak. Denbora.

Eta heuristikoekin jolasean.

Dalí eta urtzen diren ordulariak, modu desberdinean igarotzen den denboraren irudikapena. Erloju urtuak. Alaitasunari eutsiz Lewis Carroll eta Aliziaren Untxia. Eta klasikoetara bueltan Cronosen ordulari gabeko denboraren garrantzia. Ordulariak: klepsidratik edo ureko erlojutik hareako erlojura, Huygensen lehengo penduluraino, gaur eguneko mugikorretako pantailetaraino. Denbora. Bizitza denbora da. Erditze eta hilketa ospakizunetik hainbat errepresentazioetara: Pirinioetako Gargas haitzuloko eskuen irudietatik, Kapera Sixtinora eta Zaratustraren babeslekura. Borges maitea. Oteiza kuttuna.

Hipatiak zioen bezala pentsamenduak errealitateak baino boteretsuagoak dira. Gizakia. Natura versus Nurtura. Hala al da? Aristotelesen eta egoeren potentziari inguruko gogoetaren arabera hala izan daiteke, edo ez: dena potentzian izan daitekeelako, alegia. Budismoak ere izan daitekeena izaten ari denaren eta izan ahal denaren emaitza aldakorra dela omen dio. Hegelek dinamika dialektikoaren arabera tesi, antitesi eta sintesiaren arteko dinamika berreraikitzaileetan kokatzen du muina. Errealitatea fenomenologiaren ikuspegitik Leibniz eta Kanten arteko talka. Lorenzen ekuazioak eta kaosaren teoria. Eta Braque edo Picassoren Mandolina eta emakumea begiratuz, errealitatea plano aldakor desberdinen baturaz osaturiko plano dinamiko aldakor bezala bizi dut. Eta zoragarria da. Zoriz edo ez, zoriona dena da zoragarria. Etimologiarekin solasean ibiltzea: plazer bat.

Ez dakit izatez gizakia ona edo txarra den: Hobbes eta Lockeren arteko eztabaida errekuperatuz eta atzera begirada horretan Esau eta Jacoben dilisten platera gogoratuz, Varsobiako Getora, eta Irena Sendlerowa “Varsobiako aingeru”ra. Eta ezin jakin. Agian. Kuhnen arabera hainbat paradigmek pentsamolde pentsamendua baldintzatzeko boterea edukita; Turneren aburuz izaeran gizarteak gizakiaren gain eragin handia omen duela; eta biologiak izaerarengan izan dezakeen eragina (adibidez: Gray, Eysenk, Morris) dela eta, guzti horiek aintzat hartuz nola jakingo dut ba zer den nirean nirea edo berez dagokidana, eta zer den paradigma, ingurune edota biologiaren ondorio. Proportzioak. Neurriak. Pali Kanoneko erdi bidea. Oreka eta funanbulista filosofikoak. Ondorioak. Zuzenak eta zeharkakoak eta ezagutu ezin ditugun aldagaien eraginak dantzan daude. Haendelen re minorrean dagoen 4. suitaren Sarabandea. Ederra.

Edertasuna. Ederra da buruko burutazioak eteten dituelako eta pentsarazten ez didan plazera sortzen duelako. Pentsatzeak uko egin nahi ez diodan plazera ematen dit ere, eta plazera gustuko dut. Filogenetikoki ditugun oparien artean nukleo accumbens-a dugu. Serotonina ere. Dopamina, noski. Escohotadoren frogak. Oreka eta eudemonismoa.

Hedonismoaren eta eudemonismoaren arteko solasaldiaren arabera bizitzan helburu zilegi eta zintzoak izatearekin bat plazer etikoa lortuz ongi izatea eskuragarri izan dezakegu. Etika. Kanten inperatibo kategorikoa. Kristautasuneko eta hainbat erlijioen urrezko legea: besteei zuk gustuko ez duzun hori ez egin. Behintzat galdetu gabe; behintzat mingarria dela jakin gabe… Behintzat. Behia. Behiak hausnarrean. Koadro bukolikoak. Orsay museoa. Inpresionismoa eta errealitatearen errepresentazioan definizio faltaren beharra. Manet eta Monet. “Eguzki sorberriaren inprimaketa”.

Eguzkia. Ra. Egiptiarrak. Orionen gerrikoa. Piramideen etika eta honen falta. Langileen eskubideak. Ramses III. aren garaiko testuingurutan gertatutako lan grebak. Lan grebak. Marx eta Engels. Alienazioa. Testuinguru drakonianoak. Luis XVI.ena eta gillotina. Versalles eta Ispiluen gela. Lurra eta Zerua. Lurreko deabruak. Leviatana. Boterea eta ustelkeriaren arriskua. Enpatia falta. Betidanik. Izatez? Epigenetikaren eraginaren zantzurik? Ile gabeko tximinoak? Okerragoak? Erositako larruko baloiaren jatorri hiltzailea. Jolasa du helburu. Helburu bai, jatorria ez. Dinamika neoliberalisten krudeltasuna. Burtsan platanoen prezioen igoerak, gorbatadun batzuen aberaste ekonomikoa eta aurri etikoarekin bat milioika hilketa ospakizun eta gabekoak sortzen ditu.

Luteroren tesia. Tripalium-a. Lana, eudemonismoa eta serotonina zerutik lurrera ekarri nahi izan zuten. Minosen labirintoa. Narcisoren ugaltze gremlimnianoa (bai, Gremlimen, piztitxo berdeen inguruan ari da testua). Pigmalion, arren, erantzun: nor da Galatea? Errealitatearen arerio? Nor da?

Gurasotasuna. Jabetza gabeko maitasuna eta zaintzari erreparatzen diote gurasoek. Edozein izan daiteke guraso. Biologia eta etika. Utopiaren ez jaiotza. Falansterioen porrota. Tomas Moro eta Charles Fourier triste daude. Nor da zoriontsu “Mundu zoriontsuan”? Utz dezagun Huxley merezitako deskantsuan. Ederra Huxley.

Heraklitoren makilak edozein adar eutsiz eta uretan jarriz uler ditzakegu. Hipatiaren hilerokoaren adibidea etika eta edertasunaren arteko errealitatean. Emaginen lana eta galderen jatorria aztertuz Sokratesen amaren bidez bere semearen mundua uler daiteke. Platonen zaldien eta gurdizainaren arteko dinamika eskuko balantzan pisu desberdinak manipulatuz erraz uler daiteke ere. Manikeismoa, dikotomia, ying-yang: eguzkia eta ilargiaren dinamikak sentituz uler daitezke. Hedonismoa eta eudemonismoa menpekotasunekin eta gauza txikien edertasuna landuz eta erdibideari eutsiz uler daiteke baita ere. Printzipea eta Leviatana antzeztu daiteke: Maquiavelo eta Hobbes. Betaurrekoak aztertuz Spinoza ulertuz. Lockeren enpirismoa errealitatearen garrantziaren baitan. Hegelen dialektikaren ulermenerako ibilbide ontogenetikoa aztertzea lagungarria izanen da ere. Heidegger eta zuntz zabaleko espiritualitatea. Beauvoir eta orainaren garrantzia. Eta gaur eguneko Baumanen jariozko mundua zabortegi teknologikoen bidez erraz uler dezakegu. Adibideak, adibide, infinituak dira. Eta hauetan emakumeak falta dira: jabetzen naiz. Lurperatutako ezagutza lurpetik atera behar da ere. Barkatu arren.

Filosofiak ere gizatasuna defendatzeko boterea du. Dinamika neoliberalisten ondorio tragikoak, gizakiok gizaki izategatik izatez berdintasun etikoari uko egiten dioten dinamiken onarpenean kokatuz ulertuko ditugu. Eta ulertezina edo ulergaitza den hori aukera bezala horrela azaldu dezakegu: Heraklitok, oraina errepikatuko ez diren errealitate desberdinen joan etorriz osatua dagoela adierazteko, adierazten zuen uretan sartzen zuen makila ezin zuela inoiz leku berean era berean jarri. Hamar segundoko isilune batek makila, ura eta erreka irudikatzeko, mesedez. Mila esker.1,2,3,4,5,6,7,8,9, eta 10. Bueltatzen gara. Demagun denak, guztiak garela Heraklito eta froga hori egin nahi dugula. Zer behar dugu? Naturan erreka eta makilak behar ditugu; eta makila eusten duen besoa, besoa duen gorputza eta makila uretan mantentzeko denbora, borondatea eta borondatea gauzatzeko gorputza. Eta gizaki batzuk naturan bizi dira lasai, behar fisiologikoak (Maslow) asebeteta dituzte eta hau egiteko aukera dute ere. Beste batzuk antzeko egoeran egonda ez daude errekatik gertu hortaz bidai motz, erdi edota luzea egin beharko dute. Beste batzuek makilak ezin aurkituta dabiltza basamortuko gune horretan zuhaitz gutxi daudelako. Beste batzuk ez dute besorik. Beste batzuk ezin dira mugitu…. Irisgarritasuna beharrezkoa da gizarte etiko baterako: berdintasuna delako askatasunaren giltza. Nire baitan Bakuninen ideia batzuen edertasunak itsutzen naute orain Haendelek eta Monetek itsutzen nauten beste. Eta itsutzearekin liluratzearen metaforari eusten diodala jakin badakizue.

Eta guzti hau zertara etorri da ba? Filosofiari apalki bihotzez norbaitek idatzi beharreko maitasun gutun zintzo bezala sortu delako. Eta idazten duen honek hezkuntza sisteman LOMLOEk bere gain Filosofiari inoiz ukatu ezin zitzaion lekua ukatu zitzaiolako eta jada desagertutako linbotik errekuperatu duelako, horrexegatik esker mila LOMLOE filosofiari izatez dagokion lekua hezkuntza sisteman berrezartzeagatik. Baina bukatu aurretik hurrengoa belarrira xuxurlatu nahi dizut zuri bakarrik Sofia (= ezagutza) maitea: “Izatez zu izan beharko zinateke hezkuntza sistema guztiaren ardatz zuri dagokizulako ezagutzarekiko benetako errespetu, zaintza eta adiskidetasuna (= filo). Eta zaren hori izateagatik esker mila eta arren zaindu zaitez FiloSofia maite hori”.