Eztena, marmokena ez dena
Aurtengo udan ez dugu gure hondartzetan marmoka gehiegirik ikusi. Baina ehunka pertsona izan dira Kantauriko postuetan artatuak, Galiziatik Euskal Herrira. Marmokak? Ez. Karabela portugaldarrak orduan? Ezta ere. Oraingoan, arrain baten eztenak izan dira ur-ertzean hankutsik ibili den jende mordoaren amesgaizto. Eta marmoken ziztaden bikoitza baino gehiago eragin dituzte azken hiruhilekoan.
Xabiroia (Trachinus draco)
TALDEA: Ornoduna/Arraina.
NEURRIA: 25-30 cm. Handienak 40-50 cm eta 15 urte izatera heldu daitezke.
NON BIZI DA? Espezie bentonikoa da, itsas hondo hareatsuetan bizi da. Kostaldetik hurbil egon ohi den arren, 300 metroko sakoneratan ere bizi daiteke. Ekialdeko Ozeano Atlantikoan, Itsaso Beltzan eta Mediterraneo itsasoan bizi da.
ZER JATEN DU? Itsas hondotako krustazeoak eta arrain txikiak. Gauez ehizatzen dute gehienetan.
BABES MAILA: Ez dago babestuta.
Xabiroia espezie ezaguna da kostaldean, baina hondartzetan duen eraginagatik are ezagunago bilakatzen ari da, pixkanaka. Gure kostaldean aspaldidanik bizi da; horren erakusle da espezie honek duen izendegi zabala: koxka (zergatik ote?), lapabitxa, hondarrazpikoa, salbeoa edo salbarioa… Arrandegietan hain ohikoa ez bada, batez ere, arrantzaleak eurentzako gorde izango zutelako da, ziurrenik. Horrez gain, artisau-arrantzaleek haien eguneroko harrapaketatan sarritan hartzen badituzte ere, kontuan izan behar da gehienetan kopuru txikietan harrapatzen dituztela.
Xabiroia itsas hondo hareatsuetan bizi da, normalean kostaldetik hurbil. Hondarrean erdi-estalita egon ohi da, sarritan hondarraren kolorearekin mimetizatuta, harrapakinek ikusi ez dezaten. Horrela, arrain txikiak, izkirak edo bestelako krustazeoak haren aho paretik igarotzean, bat-batean irensten ditu, aho-mugimendu bizkor batez (zapoen antzera). Gorputz luze eta estua du, begiak elkarrengandik hurbil eta buruaren goialdean. Kolore turkesa izaten du, baina harrapatu eta uretatik atera ahala apalago bihurtzen da. Sabelaldea hori-zurixka du, orban urdinak ere ageri dituena –hortik, agian, saburdin izena ere hartzea, Bizkaiko hainbat herritan–.
Edozein kasutan, espezie honen ezaugarri nabarmenena dituen ezten pozoitsuena da. Batetik, ziztada arriskutsuena haien albo banatara dituzten operkuluen ertzeko arantzarekin eman dezakete; horretarako, arrainak bere gorputza kiribiltzen du eta zartada azkarrak eman ditzake. Arrantzaleek ongi dakite kontuz ibili behar dela xabiroia amutik edo saretik askatzeko orduan. Bestalde, buruaren gainean duten lehen hegatsean (hegats dortsalean, alegia) ezten pozoitsuak dituzte, normalean kolore beltza dutenak, tamaina ezberdinekoak. Hauek izaten dira, zortedun bagara, hondarrean gabiltzanean bereizi ahal izango ditugun puntu beltzen adierazle. Horien funtzioa ulertzea erraza da: zer egingo genuke, ezpata bat izanda, erraldoi baten hanka gainera etorriko balitzaigu? Defendatu –gezurra badirudi ere, itsas ekologiaz ari gara hemen–. Hori da hain justu ere arrain honek harrapari handien mehatxuei aurre egiteko duen estrategia; hegats dortsaleko eztenak tenkatzea. Ez dira beraz arriskutsuak bere hartan eta, gehienetan, ihes egingo dute. Hondarretan oinutsik gabiltzanean, hondarra mugituz oinak arrastaka joango bagina, ziurrenik haiengandik salbu ginateke; eta haiek gugandik.
Okerrenean ziztada jasoz gero, onena adituengana jotzea da, neurotoxinek eragindako mina lehenbailehen arintzeko. Bestela, kaltetutako atala ur oso berotan –ia-erretzeraino ahal bezain beste– 30 minutuz mantentzeak ere laguntzen omen du. Eta ez igurtzi, sekula.
Ziztadak ziztada, askori zaila egingo zaio arraina platerean irudikatzea. Baina xabiroia arrandegitan hain ugaria ez bada ere, kontuan izan Euskal Herrian aisialdian laket-arrantzan dabiltzanen harrapaketetan espezie garrantzitsuenetako bat dela. Eta horretan dabiltzanek jakingo dute zerbait.
Eskura izanez gero, beraz, kendu beldurra, eta ez aukerarik galdu. Etxera osorik ekartzekotan, hartu alboetatik (arantzei erreparatuta), moztu guraizeekin burua, uzkitik abiatuta, operkuluen atzetik, buruaren gaineko hegats dortsal pozoitsua kendu arte. Mozketa bakarra, listo. Hortik aurrera, prestatu antxoa balitz bezala, edo xerratan. Probatu, eta ulertuko duzu zergatik ez den hain ohikoa, arrandegietan. Eta inguruan haurrak izatekotan, haiek ere probatu dezatela. Aurretik haiei bere ezaugarri eta berezitasunak azaldu ondoren, ahal bada. Ez dutela gustuko? Ea bada maionesarekin, edo limoiarekin. Baietz asmatu.
Katalanen ustetan artzainak engainatzen omen ditu hegazti honek: “enganyapastors”. Espainiar eta latindarrek, aldiz, ahuntzari esnea kentzen diola diote, hortik datorkio hain zuzen ere izen zientifikoan (Caprimulgus europaeus) islatzen den caprimulgus (capra... [+]
Leihatila honetan behin baino gehiagotan azaldu ditugu Ama Naturaren engainuak bere izakiak babestearren. Batzuetan, erle edo liztor itxura zuten euliak ekarri ditugu, beste batzuetan inongo arriskurik ez duten arrisku-kolorazioko intsektuak ere bai (kolorazio aposematikoa... [+]
Nekazal eremu lehor baten erdian ageri da putzua. Txikia da tamainaz, eta ez oso sakona. Egunak dira euririk egiten ez duela, baina oasi txiki honek oraindik ere aurretik bildutako urari eusten dio. Gauak eremua irentsi du eta isiltasunaren erdian kantu bakarti bat entzun da... [+]
Trebea, burutsua eta iheskorra; olagarro arruntak, izenak hala adierazten ez badu ere, aparteko trebetasunak ditu. Itsas molusku zefalopodo haragijale honek txundituta gauzka, bere ezaugarri eta ahalmen bitxiekin. Ornogabe guztien artean adimentsuena da, besteak beste.
Azken glaziazioan Euskal Herriko lurraldea zapaltzen zuten mamutek, leizeetako hartzek, bisonteek eta baita hienek ere. Elur iraunkorrera eta hotzera egindako animalia horiek desagertu egin ziren baldintza glaziarrekin batera. Baina dinosauroen desagerpenaren garaian ugaztun... [+]
Gurean hain ezaguna den hegazti hau ustelzale porrokatua da, eta honek ez dio fama onik ekarri. Batzuek arrano, buitre, futre, hatxarrano edo mirusai deitzen diote; izen ofiziala sai arrea (Gyps fulvus) da.
Gaur egun Lur planetan bizi diren intsekturik handienek 30 cm inguruko tamaina izan dezakete, gizaki baten seiren bat, gutxi gorabehera. Horien artean daude tximeleta eta sits erraldoiak edo kakalardo potoloak. Halako izaki harrigarrien aurrean nola bada erreparatu lau... [+]
Arboletako hostoak eroriak dira eta basoko lurra estalia dute. Lurraren eta hosto gorrituen artean, alabaina, sortzen da geruza fin bat, arreta gutxi jasotzen duena, baina espezie askoren biziraupenerako garrantzi handia izan dezakeena. Hezetasuna mantentzen du, zomorroak... [+]
Duela 180 milioi urte Pangea kontinentea zatitu zenerako ikasia zuen aingirak Thetis itsasoa zeharkatzen. Ordudanik kontinenteak mugituz joan dira, eta aingira espezieak ezberdinduz. Jatorrizko arbaso beretik bereizi diren 20 aingira espezieen artean, gurea da, ibai-aingira edo... [+]
Koloretsuak, distiratsuak, forma xelebre bezain ederrekoak diren heinean, nudibrankioek beste planeta batetik iritsitako izakiak dirudite. Itsas hondoko izaki biluzi hauek 1980ko hamarkadako gandorretako kolore biziak eta Parisko joskintzako izen handien moda arkitektonikoa... [+]
Ugaztun hitza entzutean, askotan burura etortzen zaizkigun lehen ordezkariak tamaina handienekoak izan ohi dira: hartza, otsoa, oreina… Batzuetan etxekotutako katua edo txakurra dira agertzen lehenak, edo urruneko lehoiak eta elefanteak. Ikusgarritasunak lehia irabazi ohi... [+]
Badira hainbat espezie arrandegietan beti egotera derrigortuak diruditenak. Haien arteko arrain batek dirdira berezia du, urrezko koroarekin begiratzen baikaitu: urraburuak (gazteleraz ere, ezaugarri berari men eginez, dorada-k). Ondoan haien artean anaiak diruditen sorta dago,... [+]
Gaua da. Zuhaitzetan geratzen diren hosto gutxien artetik igarotzen da ilargiaren argia. Isiltasuna da nagusi. Txoriak sasi artean daude, babestuta lo, lo-edo. Baina bat batean zerbaitek kolpatu du sasia. Txori gehienak izutu diren arren, izoztuta bezala geratu dira, isilik... [+]
2016an ikusi omen zuten lehen aldiz Herrialde Katalanetan. Bi urte geroago, 2018an alegia, Xanti Pagola eta Imanol Zabalegui entomologoek Gipuzkoan azaldu zela jakitera eman zuten. Eta euskaraz izendatu ere bai! Urte batzuk pasa dira eta ez dut esango gure artean ikusteaz ohitu... [+]
Asko hitz egiten da basoaz azken aldian. Basoak berreskuratzeaz, basoak sortzeaz eta basoaren hedadura zabaltzeaz entzungo duzu sarri. Eta ekintza ona izan daiteke zalantzarik gabe, ekosistema moduan duen balioa handia delako. Baina, basoari jartzen diogun atentzio eta indar... [+]