Ezkaia udazkenean
Udazkenak udatik duena galtzen hasia dugula dirudien honetan, hego haizea apaltzen eta gauak hozten ari direlarik zuetako askok jantziko zenuten dagoeneko berokia. Gure etxean beroki berria Santu Guztien Egunean estreinatzen zen, kanposantura dotore joateko, eta hori poz txiki bat izaten zen azaroak ekarri ohi digun iluntasunean.
Iluntasuna eta berarekin batera hotza, maiz hezetasuna ere lagun dutelarik, barruraino sartzen hasten zaizkigu eta hor komeriak izaten ditugu. Askori entzun izan diot hilabete honetan hasten dela ezkaiarekin akordatzen eta gaur berari egingo diogu leku, ezkaia edo xarlatxari. Gure artean Thymus vulgaris, Thymus citriodora eta Thymus serpyllum motak aurkituko ditugu eta hemen esatera noanak hirurentzat dira baliogarriak.
Jatorriz isurialde mediterraneoan aurkituko dugu baina baratzean edo loreontzian duenak ziurrenik pare bat aldiz kimatuko zuen aurten. Usain sarkorrak olio esentzial sendoak dituela adierazten digu, hain zuzen ere naturan dugun antiseptiko edo garbitzailerik handienetakoa da. Ez alferrik pobreen desinfektagarri deitzen zitzaion. Eremu zabaleko gaitasun antiseptikoa du eta birusetatik, bakterioetatik eta onddoetatik datozen infekzioak garbitzeko gai da.
Tradizioz arnas aparatua garbi mantentzeko erabili izan dugu baina hesteak garbi mantentzeko ere egokia da, baita maskuria eta azala garbi izateko ere. Sistema inmunearen indargarri dugula esan dezakegu, modu jarraian hartuta leukozitoak igotzeko gai dela ikusi dugulako.
Urte sasoi honetan komeni zaigu jakitea eztularen kontra egiten duen sendabelar baltsamikoa dela. Halakoetan intsusaren lorearekin (Sambucus nigra) batera infusiotan hartzea gomendatu izan dut nahiz eztul-belarrak (Tussilago farfara) bezalakoek hobeak diruditen. Nik ezti pixka bat ipintzen diot, ezkaiaren eztia hain zuzen. Ez dut esan baina ezkaiari erle-belarra ere deitzen zaio, Lapurdin jasoa da honako esaera: “xarlatxak eder lilia, erleak hara lehia”.
Azaroa hotza denean gorputza berotzeko gai da eta hezurretaraino berotuko gaitu, hala erreumarentzat egokia dela ikusten da. Halakoetan, jengibre (Zingiber officinale) freskoa birrindu, bost minutuz egosi, ondoren ezkaia ipini eta beste bost minutuz tapatuta edukiko dugu; infusio hau goizean baraurik hartzea ideia ona da eta gorputza hoztuta nabaritzen dugun aldiro bigarren infusioa hartzea ere bai. Otordu astuna egin ondoren ere lagungarri izango zaigu.
Garai honetan baratxuri eta ogi zopa egiten duenak hortxe du aukera ezkaia ipintzeko, hori ere infusiotzat jo genezake-eta.
Inmunitatea ahularazteko botikak hartzen dituztenentzat ez da egokia eta haurdunaldiaren lehen hiruhilekoan ere ez litzateke erabili behar.
Hipertiroidismoa badago neurri txikian eta puntualki bakarrik erabili behar da, tiroidearen hormonetan gorabeherak eragin ditzakeelako. Egunero hartuz bi hilabete egiten badira pare bat asteko etenaldia egitea komeni da.
Aurreko urte bukaeran Elizondoko zahar-etxearen kudeaketa publifikatzeko jauzia eman zuen Baztango Udalak, eta geroztik, haren esku gelditu da egoitzaren antolaketa. Eskualdaketa horrekin batera, elikaduraren alorrean eraldaketa sustatzea izan da udalaren erabakietako bat... [+]
Bolada harroan da. Ondo harroan. Etxe ondoraino etorri zaizkigu bere arboladiak, ahuakatediak. Ahuakatea gero eta sukalde gehiagotan ikusiko duzu eta osasuntsua dela entzungo duzu barra-barra. Bere izenak dioen bezala, Persea americana, Ameriketatik dator, zehazki Mesoamerika... [+]
Zer behar du momentu honetan gure gorputzak? Kontzientzia hartu, gure ongizatean denborak, atsedenak, mugimenduak eta garaiko elikadurak duten eraginaz. Gure ingurune naturalak, jakintzaz ematen dizkigu urtean zehar behar ditugun elikagaiak eta, hala, elikagai freskoak,... [+]
Odei Etxeberri Bimboire, Gorka Roca Torre eta beraien seme Oihan eta Miru buruaskiak dira elikaduran. Horretarako, aztertu behar izan dute gorputzak zer elikagai eta zein kopurutan behar dituen; horiek zein janaritan dauden; urtaro bakoitzean horiek denak eskuratzeko zer landu... [+]
Gaurko artikuluari ekitera noalarik Chamaemelum nobile loretxoari larranbiloa, larramilua, amasabel-belarra edo bitxeleta deitzen diozuenak ere nire gogoan zaudete; zuetako batek idatzi baitit duela ez egun asko Instagrametik “gaur Goizueta aldean kamabillua bildu dut eta... [+]
Tolosatik abiatu eta Bedaion gora egin, Menditxiki aldera. Batean Bedaio, bestean Zarate, Gipuzkoako eta Nafarroako muga-mugan gara. Hantxe dira helburu ditugun lursailak, Itxitua eta Erlo, garai batean lahar, pagadi gaur egun: Gregorio Ugartemendia Zubillagaren basoa duzu.
Mahaño Lanathoua 2017an hasi zen aitaren lurretan arbolak landatzen, oihan baratzea lantzeko ideiarekin. “Hasieran asmoa ez zen horretatik ekonomia bat sortzea, gure buruaskitasunerako bidean pausoak ematea baizik”, gogoratu du laborariak. Baina, landaketekin... [+]
Duela gutxiko kontua da. Iberiar katamotza (Lynx pardinus), mundu mailako felino espezie mehatxatuenetarikoa, “galtzeko arriskuan” egotetik “kaltebera” kategoriara igaro da IUCNren Espezie Mehatxatuen Zerrenda Gorrian. Espeziea kontserbatzeko egindako... [+]
Zuhaitzen eta arbolen sarobean nabil azken urte hauetan. Larrean, abaroan eta biaoan hor nabil atera ezinik. Zuhaitzei eta arbolei aparteko begirunea diedala jabetua izango zara, tarteka behinik ARGIAren Bizi Baratzea txoko honetan ibiltzen bazara. Eta azkenaldi honetan,... [+]
Nekazaritzaz eta abeltzaintzaz askotan entzuten da lanbide "oso lotua" dela, jai egunik edo oporrik ez dela existitzen. Ipar Euskal Herriko Onetik eta Etxaldia gasnategiek, Berria eta Aldudeko Esne Kooperatibekin elkarlanean, laborariei bakantzak bermatzeko egitasmoa... [+]
Txikitan kaian arrantzatu ohi genituen ‘pantxito’ gehienak ziurrenik bisiguak izango ziren, baina nekez ikusten genituen bisigu handiak. Izatekotan, jatetxe ezagunetan izango zen, arraindegietako bisigu gehienak kanpotik ekarriak ziren bitartean. Egun, kostaldeko... [+]
Galdera hau jaso berria dut Bizi Baratzeako postontzian: "Gaia San Joan bezperako familia afarian atera huen, Unanue sagardotegian, Azpeitian. Seguran Santa Engrazia egunean erein behar ditugun haziak bedeinkatzen dira. Erein beharreko hazi guztiak eramatea komeni al da?,... [+]
2022an Nafarroako Liburutegien Sareak martxan jarritako proiektu berezia da hazien liburutegia. Clara Flamarique Goñi da Nafarroako Gobernuaren liburutegi zerbitzuko proiektuen arduraduna, eta honela gogoratu ditu hastapenak: “Zaragozako liburutegian martxan zuten... [+]
Ur azaletik gertu dabiltza arrainak igerian. Zerbait uretarantz gerturatzen ari da, hegan: arrano bat dator, bere atzaparrak aurrerantz luzatuta eta zaplast! Uretan sartu da, bete betean. Arraina harrapatu ostean burua uretatik atera du arranoak, baina arrainak hondorantz egiten... [+]