Eusko Ikaskuntzak argitaratutako Aniztasuna eta bizikidetza Nafarroan liburua irakurri berri, badira kezka eragin diguten zenbait atal, euskararen eremukoak bereziki. Horietako batzuk aipatuko ditugu.

Jarrera salomoniko batetik heltzen diote egileek auziari. “(Euskararen) gainbeheraren arrazoiez… prozesu natural bati buruz hitz egin duenaren aurrean, kausa exogenoez, diglosiaz eta euskararen aurkako errepresioaz hitz egitea nahiago duen ildoa ere badago”. Egon ez dago hizkuntzen heriotza “naturalik”, eta areago, euskararen (euskaldunon) aurkako errepresioa iritzien mailan sailkatzea harrigarria gertatzen da, jarraian Frankismoan (ez beste ezein garaitan) jasandako zapalkuntza aipatzen bada ere. Hizkuntz bazterketa mendeetan jasan dugu, gaurdaino.

ETAren "zernahitarakoari" ere heldu diote egileok. "ETAren euskararen defentsak biolentziarekin lotzea ekarri zuen... euskara politizatzea, eta euskara mehatxu gisa ikusarazi alderdi eta sektore batzuen artean, PSNren kasuan bezala". Alabaina, PSOEren euskarafobia ETA sortu baino askoz lehenagokoa da, tamalez. Edonola ere, euskara eta ETAren arteko lotura egiteko ausardia duenak, ez lituzke gaztelera eta Borboien, Francoren, edota Guardia Zibilaren artekoa eta horiek ezarritako inposaketa aipatu beharko lehenik?

Testuan, euskararen egoeraz egiten den argazkia egungo unekoa da. Hasierako zertzelada apurrez at, euskarak izan duen bilakaerari eta zergatiei ez zaie erreparatzen. Epai gordina bota bai, ordea: “Nafarroa euskal hiztuna ez den lurralde bat da gehienbat, biztanleriaren 3/4ek ez baitaki”. To hori! Bestalde, Nafarroako euskararen egungo jakite mailari edota erabilerari buruzko datuak ez daude ondo azalduta.

Zoritxarreko esaldirik ez da falta. Berbarako, "zaila da euskararen inguruko tentsioa lasaitzea, hizkuntza hori proiektu politikoren bati estuki loturik doalako susmoa badago". Edota: "Hainbat arrazoirengatik… euskara polemikarekin eta eskandaluarekin lotzen da etengabe, Nafarroako Administrazioko lanpostu batzuetan euskara baloratzean gertatzen den bezala" . Batetik, euskara ez dago ezein proiektu politikori "estuki" lotuta (bestela geundeke). Aldiz, euskara abertzaletasun erradikalari lotzeko ahalegin etengabea badago, euskara (komunitate euskalduna) desagerraraztea xede duten proiektu politiko espainiazale gehientsuenen aldetik. Bestetik, euskarari (euskaldunon hizkuntz eskubideei) erakunde publikoetan ateak itxi nahi dizkiotenek eragiten dute eskandalua eta polemika, ez beste inork. Ala tratu txarrak jaso ondotik salatzen dituenak eragiten ote du “eskandalua”?

Guztietan harrigarrienak, honakoak iruditu zaizkigu: "Kasu bakanen batean izan ezik, ez da normala Nafarroako biztanleak euskararen aurka agertzea". Edota "Nafarroaren kasuan, bi nazionalismo berdintasunezko logika berarekin ari dira lanean; biek uste dute aldezten dituzten hizkuntzak Nafarroa osoan hitz egin behar direla". Zoritxarrez, ez dago begiak ez belarriak zorroztu beharrik nafar euskarafoboekin tupust egiteko. Ezker-eskuin dauzkagu, oparo, Nafarroako lurralde osoan, zenbat eta hegoalderago orduan eta amorratuago. Nafar gobernu “aurrerakoian” bertan ere bai! Udan bertan “euskal musikariak ikastetxeetan” egitaraua bertan behera utzi du PSNren esku dagoen Hezkuntza Sailak (eta Geroa Bairen esku dagoen Euskarabideak jaso du gero. Noiz arte?). UPNren nahiz PSNren meneko administrazio publikoak, “zuhur” jardun ordez, euskaldunak zokoratzen trebatu baitira.

Azkenik, egiatik oso urrun iruditu zaigu “bi nazionalismo berdintasunezko logika berarekin ari dira lanean” baieztapena. Izan ere, indar abertzaleak lotsati eta gogo handiegirik gabe aritzen baitira euskaldunon hizkuntz eskubideen defentsan, ozta-ozta, alderdi-interesak lehenetsiz normalean. Indar nazionalista espainiazale gehienek, aldiz, Voxen hasi eta PSNn buka-edo, lotsagabe dihardute euskaldunon hizkuntz eskubideen aurka, euskara nahi dute zokoratuta, bazterrean, nahi eta ezinaren ezinaz desagertuz joango delako esperantzaz, “ondare” fosildu gisa, asko jota. Abertzaleek hizkuntz eskubideak aldarrikatzen dituzte (egiten dutenean). Espainiar nazionalistek ukatu edo mugatu, zapaldu. Bidegabekeria galanta da batzuk eta besteak maila berean jartzea.

Labur esanda, izoztuta utzi gaitu liburu honen irakurketak. Eusko Ikaskuntza… nora zoaz?

Nafarroatik, Gerardo Luzuriaga eta Jonjo Agirre