Euskera Europako ama hizkuntzan

  • Europan ama hizkuntza bat egon ote zen? Hizkuntza indoeuroparrek, aurretik zegoen edo zeuden hizkuntzetatik noraino hartu zuten? Zer esaten digu gaur egungo toponimiak antzinako Europako hizkuntzaz edo hizkuntzez? Euskerak Europako toponimia zati bat ulertzeko aukera ematen digu? Latintzat edo grezieratzat hartzen diren hitz askok ez ote dituzte erro zaharragorik haien barruan?


2018ko maiatzaren 03an - 07:40
Zarata mediatikoz beteriko garai nahasiotan, merkatu logiketatik urrun eta irakurleengandik gertu dagoen kazetaritza beharrezkoa dela uste baduzu, ARGIA bultzatzera animatu nahi zaitugu. Geroz eta gehiago gara, jarrai dezagun txikitik eragiten.

Zalantzarik gabe, faktore askogatik, hizkuntzalaritza egoera berri baten aurrean dagoela esan dezakegu: azken hamarkadetan bidaiei esker kanpoko herrialdeak hobeto ezagutzen ditugu, Interneten bidez informazioa erraz-erraz eskuratzen dugu, toponimia aztertzeko Google maps edo toponimiako nahi beste atari eta bilatzaileak ditugu.

Are gehiago, inguruneen ezaugarriak ezagutzeko informazio geografikoko sistema oso onak daude (GIS-Geographic Information System) eta, horiek gutxi balira ere, zientzia zehatzak laguntzen hasi dira. Adibidez, genetikak Mendebaldeko Europa hemendik populatu zela frogatu digu (toponimia arrastoak ulertzeko lagungarria dena); arkeometriak, datazioen bidez, Iruña-Veleiako 80 euskal hitzez osatutako altxorra egiaztatu ahal digu (egin nahi izanez gero, noski); eta estatistikak Austriako haran hotzenetakoari “otz” deitzeko kasualitatearen probabilitatea hutsaren hurrengoa dela (0,00…1) erakusten digu.

Mitxelena eguneratzeko garaia da. Iruña-Veleia argitzeko unea da. ETBren euskalduntze berantiarra pantailatik botatzeko sasoia dugu. Eta euskal filologiako ikasleei begiak zabaltzeko zein gezurrak ez esateko momentua da

Epe laburrera garrantzitsuena toponimiaren azterketak multzo handietan egitea izango da, hau da, antzekotasun toponimikoak antzekotasun geografikoekin bat datozen ikertzea. Horretarako erro multzo bat hartuko da, adibidez “gorunea” adierazten duten erroak (“go”, “ga”, “gan”, “gora”, “gore”…), eta Europan non agertzen den begiratuko da. Gero toponimo horien koordenatuak GIS aplikazioetan sartu, eta goruneak diren aztertu ahal izango dugu masiboki, Jabier Goitia ikerleak aspaldi egiten hasi zen edo orain Jose Mari Ugaldeak egiten duen bezala. Horrela, epe laburrean, Europako ama hizkuntzaren erroak inoiz baino hobeto ezagutuko ditugu.

Hori guztiari esker ikusten ari garena da euskera gero eta garrantzitsuagoa dela toponimia ulertzeko eta erro zaharrak interpretatzeko. Horrez gain, hizkuntzalaritzaren historian  garrantzi gutxi izan duten beste hizkuntzak ere aztertu beharrekoak direla ikusten ari da, adibidez, gaztelera: “hacha” (atxa) “aizkoraren” aitzindaria liteke, lotu gabeko “atx” hutsa alegia. Edo katalana, adibidez, “de” “iturria” esan nahi duelako eta “fuente De” eta “Deba” izenen gakoa ematen digulako; edo “socarrado”, “suak” lapikoan “erreta” uzten duena alegia. Edo galiziera, eta noski, latina, greziera… sakon ikertuz.

Badirudi, hizkuntza guztiek amaren altxorren bat gorde dutela. Gainera ikusten dugu euskera ez dela hizkuntza isolatua, bere erroak nonahi daudelako. Horregatik, Jose Ramon Rementeriak zioen moduan, euskal filologia munduko lehenetakoa izan zitekeen, ez 3. mailakoa orain dagoen moduan, Hervas eta Humboldten lanak arrazoirik gabe lurperatu izan ez balituzte eta horren gainean euskeraren isolazionismoaren teoria zabaldu izan ez balute.

Mitxelena eguneratzeko garaia da. Iruña-Veleia argitzeko unea da. ETBren euskalduntze berantiarra pantailatik botatzeko sasoia dugu. Eta euskal filologiako ikasleei begiak zabaltzeko zein gezurrak ez esateko momentua da. Esate baterako, euskeran artikulua ertaroan sartu zela erromantzeen eraginagatik. Izan ere, orain dela 100 bat urte Iruña-Veleian agertu zen harri batean bi hitz artikuluarekin zeuden: “iluna” eta “ttipia” (eta Eliseo Gilek 2005-2006an topatutako hitz askotan ere bai)…. Eta, batez ere, borrokatzeko ordua da, euskera desagerrarazi nahi duen Madrileko Gobernuak ez dezala euskeraren historia “berria” idatzi, une honetan Gasteizko Euskal Filologiako 25 irakasleei eta bekadunei horretarako ordaintzen dielako.

Europan euskerak zer duen esateko galdera eta proposamen asko entzungo dira datorren maiatzaren 5ean Elgoibarko Aubixan egingo dugun Euskeraren Jatorriaren 12. Biltzarrean

Europan euskerak zer duen esateko galdera eta proposamen asko entzungo dira datorren maiatzaren 5ean Elgoibarko Aubixan egingo dugun Euskeraren Jatorriaren 12. Biltzarrean. Osagarri gisa, bezperan, Elgoibarko Kultur Etxean hitzaldi irekia egingo da, biltzar honetara etorriko diren Angus Hunck britainiarraren eta Bernat Mira valentziarraren eskutik.

Biltzarrean kanpoko lau ikerle izango dira: Angus Hunk (The Pan-European Vasconic Footprint), Antonio Arnaiz Villena (Las lenguas uskomediterráneas), Jaime Martin Martin (El consonantismo del protoeuskera) eta Bernat Mira Tormo (El vasco en la toponimia valenciana, ibérica y europea).

Hemengo hiruk Europako toponimia proposamenak emango dizkigute: Jabier Goitia Blancok (Eurasiatik bidaia), Jon Goitia Blancok (Euskera Europako toponimiaren elea) eta Jose Mari Ugaldeak (Euskal toponimia munduan).

Bestalde, liburu berriak argitaratu dituzten hiru egile ere izango dira: Juan Martin Elexpuru Arregi (Euskararen aztarnak Sardinian?), Jon Nikolas Lopez de Ituiño (Orígenes del lenguaje oral y del euskara-eskuara) eta Eñaut Etxamendi Gezainburu (Euskeraren jatorriak).

Eta azkenik, beste lau hizlarik osatuko dute biltzar honen taldea: Felix Zubiaga Legarretak (Europa sorreran ama eskola), Agurtza eta Aintzane Lazkano Lizundiak (Bor erroa munduko hizkuntzetan) eta Joseba Mintegi Eskisabelek (Zientzia dogmaren gatibu).

Bazkal ostean, baserriko animalien, landareen eta zenbait tresnaren etimologia proposamenak ere landuko dira.

Biltzarrari esker, euskerak Europako ama hizkuntzan zer leku izan behar duen zehaztuz joango gara eta aukera ezin hobea izango da gure nazioaren burujabetzarako behar dugun hizkuntzalaritza askearen osagaietako batzuk partekatzeko.

Koldo Urrutia

Euskeraren Jatorria Elkartea

Bidali zure iritzi artikuluak iritzia@argia.eus helbide elektronikora

ARGIAk ez du zertan bat etorri artikuluen edukiarekin. Idatzien gehienezko luzera 4.500 karakterekoa da (espazioak barne). Idazkera aldetik gutxieneko zuzentasun bat beharrezkoa da: batetik, ARGIAk ezin du hartu zuzenketa sakona egiteko lanik; bestetik, egitekotan edukia nahi gabe aldatzeko arriskua dago. ARGIAk azaleko zuzenketak edo moldaketak egingo dizkie artikuluei, behar izanez gero.


Kanal honetatik interesatuko zaizu: Iritzia
2025-03-17 | Patxi Aznar
Beharrezko aldaketak

Duela gutxi, asteburu berean, Ertzaintzak bi salaketa jaso ditu: lehenengoa, emakume kolonbiar batena; lekukoen arabera, ertzainak kolpeka jarraitu zuen lurrera bota ondoren eta konorterik gabe zegoela; ospitalean garuneko edema eta paralisi partziala diagnostikatu zizkioten... [+]


Zein izango da Frantziskoren legatua?

Frantziskok "Franciscomanía" zeinuarekin hasi zuen bere Aitasantutza. Fenomeno soziologiko horri esker, Vatikanoko boterearen zirrikituak aldez aurretik ezagutzen ez zituen gaztetasunaren ikono eta Elizako aldaketa-haizeen intsuflatzaile bihurtu zen.

Era berean,... [+]


2025-03-17 | Iraitz Amor Pla
Lotu zure txakurrak

Euskal Herriko Mugimendu Feministak aurtengo Martxoak 8ko mobilizazioak "faxismoaren, erreakzionarismoaren eta zapalkuntzaren aurkako aliantzak" ehuntzean ardaztu ditu.

Kepa Kortak Naiz-en idatzitako “Musikariaren jakituria” artikuluan faxismoa definitzeko... [+]


2025-03-17 | Valen Arteaga
Bolo-bolo, gezur-zulo

Mikel Oterok boterea besarkatu zuenetik, metaforikoki eta literalki, maiz harritzen gaitu “trantsizio energetikoari” buruzko matraka instituzionala indartzen duen artikulu burutsu batekin. Horretarako, ez du dudarik egiten bere garaian politika instituzionalak eta... [+]


2025-03-16 | Josu Jimenez Maia
Harearen pisua

Harea-erloju baten bidez irudikatu ohi da denboraren joana. Ospatu berri dugu Saharako Errepublika Arabiar Demokratikoak 49 urte bete dituela iragan den otsailaren 27an. Urte hauetan guztietan, harearen pisuak ez du oraino estali Saharako populuaren askatasun-nahia eta... [+]


AHTaren zundaketen aurkako ia bi urteko borrokaren balantzea

Datorren udaberrian, Stop AHT Zundaketak ekimenak bi urte beteko ditu. 2023ko maiatzean, ADIFek Itza, Sakana eta Goierriko udalei jakinarazi zien zundaketa geoteknikoak eta beste jarduketa batzuk egingo zituela AHTaren Nafarroako korridorea Euskal Y-arekin lotzeko alternatibak... [+]


Bi indar kontrajarri

UEMAk Telegram bidez banatzen duen “Euskararen Hemeroteka” kanalean honoko titularrak irakurri ditut bata bestearen atzetik: “Gipuzkoak euskararen aldeko bide-urratzaile izateko ardura hartu du”, eta jarraian “Udaltzainen hizkuntza eskakizunen... [+]


2025-03-15 | Rober Gutiérrez
Mantrak

Azken asteetan zenbait unibertsitatetako ate irekien jardunaldietara joateko aukera izan dut. Semea aztertzen ari da zer ikasiko duen datozen urteotan eta, erabakia hartu aurretik, komeni da aukera guztiak begiratzea. Unibertsitate bakoitzak badu bere misioa, bere izaera, bere... [+]


Euskararen gurditik denok tira egin behar dugu, baita hezkuntzan ere

Ez dira gutxi azken boladan euskara bere onenean ez dagoela eta bere transmisioa bermatuta ez dagoela ohartarazten ari diren ahotsak. Bestetik, inork ez du ukatzen hezkuntzak ezinbesteko betebeharra duenik euskara eta euskal kulturaren biziraupenerako. Erronka estrategikoa... [+]


Judimendi auzo eskola ez da etorri berria

Ongi etorria eman digu Unai Mendizabalek A eredutik D eredura aldaketa egitea erabaki dugulako Judimendi auzo eskolan. Bidea malkartsua izango dela ere ohartarazi digu Armentia Ikastolako guraso eta Arabako Ikastoletako lehendakariak. Gure esker ona adierazi nahi diogu eman... [+]


2025-03-15 | Jabi Elorza Antia
Txapela buruan

Iazko udan ere Alacant aldera hurbildu ginen eguraldi hobea aurkitu nahian eta, urtero bezala, egun batez, Benidorm erraldoian sartu ginen hango giroan murgildu, zerbait hartu eta seme-alabekin izozki edo gofre bat dastatzeko asmoz.

Hiri bitxia da, denetarik aurki dezakezu... [+]


Ezer aldatu ez zuen pandemia

Bost urte igaro dira pandemiaren hasieratik. Pandemia horrek ekarri zuen denok zaintza eredua ezagutzea, inondik inora ere behar bezala ez zebilena. Egoitzetako kutsatzeen eta hildakoen datuak, batez ere pribatuetan, zifra hutsak baino askoz gehiago izan ziren.

2020ko... [+]


Gure istorioak berreskuratzea eskubideak defendatzeko

Duela aste batzuk, gurean egon ziren El Salvadorko eta Kanarietako emakumeen eskubideen aldeko hainbat aktibista. Sexu- eta ugalketa-eskubideez eta eskubide horiek urratzeak emakumeengan dituen ondorioez aritu gara; hala nola El Salvadorren berezko abortuak izanda homizidio... [+]


Zerga turistikoarena estrategia komunikatibo hutsa da

Tasa edo zerga turistikoaren eztabaida urtetan luzatzen ari da, erakunde publikoetan ordezkaritza duten indar politikoen artean zabala den arren ezarri beharraren gaineko adostasuna. Eztabaidetako bat da zerga hori zein erakundek kobratuko duen: zenbait udalek (tartean... [+]


Gurekin egiten dutena

Ba al dakizue frantses batzuk harritu egiten direla mugaren alde honetan ere euskaldunak bagaudela jakitean? Ba bai, harrigarria bada ere, behin, Donostian, frantses batzuei entzun nien sinetsi ezinik beren buruari galdetzen: “Saint-Sébastien est au Pays... [+]


Eguneraketa berriak daude