Euskaldun indizea %70etik gora duten Araba, Bizkaia, Gipuzkoa eta Nafarroako 101 udalerritan jarraitzen dute osasun zerbitzua euskaraz ematea bermatu gabe. Halaxe erakutsi du UEMA udalerri euskaldunen mankomunitateak aurkeztutako txostenak. Aurreko ikerketetan baino xeheago aztertu ditu datuak, osasun langileen euskara gaitasunari dagozkionak, eta ondorio nagusia izan da ez dela “eboluzio argirik” egon langileen hizkuntza ezagutzan.

Zenbait hutsune identifikatu dituzte egileek, eta pediatriako arloa nabarmendu dute: haurrak artatzen dituzten osasun langile gehienei exijitzen zaie euskararen ezagutza, baina gutxiagok dute hori egiaztatuta. Osasun etxeei dagokienez, guzti-guztiei eskatzen zaie euskara maila, baina bost pediatratik bik ez dute egiaztatuta. UEMAko udalerrietan pediatriako 45 postu daude, eta hamaika bete gabe daude (%24); gainerako postuekin alderatuta, hutsunerik handiena du espezialitate horrek. Txostenean ohartarazi dute “arazo larria” dela ordezkapen falta: “Profesional gabeziaren testuingurua ez litzateke baliatu beharko hizkuntza-eskubideak bigarren mailan uzteko: erakundeen obligazioa da eskubide horiek bermatzea”.

Pediatriaz harago, osasun langileen argazki orokorrak ere gabezia nabarmenak ditu, UEMAren azterketaren arabera. Hiru geruzatan bereizi dute lana: lehen geruza dira mankomunitateko kide diren 101 herrietako 64 osasun etxeak eta larrialdi zerbitzuak; bigarrena, UEMAko herriei arreta ematen dieten 25 osasun zentroak; eta hirugarrena, UEMAko herriei dagozkien erreferentziazko hamaika ospitaleak. Herri batzuetan ez dago osasun etxerik, eta inguruko zentroetara joan behar izaten dira zerbitzua jasotzera. Bada, hain zuzen, bigarren eta hirugarren geruza izan dira emaitzarik kaskarrena dutenak euskarazko arta ematen.

Osasunbidea, Osakidetza baino makurrago

UEMAko osasun etxeetako lanpostuak orotara 821 dira, Osakidetzarenak 669 eta Osasunbidearenak 152. Horietatik 714tan derrigor jakin behar da euskaraz (%87), baina postuen %30ean ari diren langileek ez dute egiaztatu euren gaitasuna, ia hiru langiletik batek. Aldea dago bi sare publikoen artean: Osakidetzako 669 lanpostuetatik 663tan eskatzen dute euskara maila (%99), eta bostetik batek ez du egiaztatu (%19); aldiz, Osasunbideako 152 lanpostuetatik soilik 51tan (%34) exijitzen dute, eta ez du gaitasuna egiaztatu lautik hiruk (%75).

Bi sareen arteko aldea areagotzen da UEMAko udalerrietatik kanpoko zerbitzuetan. Oro har, bietan txikiagoa da euskaraz jakin beharreko lanpostuen ehunekoa, baina bereziki Osasunbidean, Nafarroako zonifikazioaren ondorioz, besteak beste. Erietxeetan, Osakidetzan postuen ia erdietan euskara maila bete behar da (azken bi urteetan igo da batik bat); Osasunbidean ez da %1era ailegatzen. Are gehiago, ospitaleetako langileen bi herenek ez daukate gaitasuna egiaztatuta (Osakidetzan %57k eta Osasunbidean % 99k).

Egiturazko neurriak euskara bermatzeko

Egoera makur horren aurrean, UEMAk egiturazko erabakiak hartzeko eskatu du, “herritarren hizkuntza eskubideak bermatzeko eta euskarazko arreta eman ahal izateko”. Unibertsitateak etorkizuneko osasun langileak euskaraz trebatzeko “oinarrizko zimendua” direla gogorarazi du eta hor “hutsune esanguratsuak” daudela ohartarazi. Euskarazko arreta emateko zirkuituak garatzeko proposatu du mankomunitateak, baita erabileran eragiteko neurriak ere. Nafarroan lan handiagoa eskatu du: “Aurreko pausoa falta da, lanpostu gehien-gehienetan ez baita euskaraz jakitea eskatzen ere”.