Euskaraz idatzitako XVI. mendeko amodiozko bi poema aurkitu dituzte Gipuzkoako Artxibo Historikoan
Oñatin dagoen Gipuzkoako Probintziako Artxibo Historikoan euskaraz idatzitako maitasunezko bi olerki aurkitu dituztela jakinarazi du Gipuzkoako Foru Aldundiak. XVI. mendekoak, 1515. urte ingurukoak, direla zehaztu dute eta Euskal literaturan agertzen den idatzizko lehen poema dela adierazi dute Gipuzkoako Foru Aldunditik.
Azkoititik zetorren notario protokolo batean aurkitutako poemak direla azaldu du Harkaitz Millan Gipuzkoako Foru Aldundiko kultura diputatuak. Koldo Mitxelena kulturguneko ikerketa gelan egindako prentsaurrekoan eman dute aurkikuntzaren berri eta azaldu dutenez "zorioneko karanbola" izan da testuak gaur egun arte kontserbatu izana: "Poemak dituen dokumentua testamentu eskritura baten koardenotxoaren estalki gisa erabili zen eta horrela egun arte iristea lortu du. Idazkiak izatez ez ziren sortu kontserbatu behar zen testu batean".
Euskarazko jatorrizko poemarik zaharrenak izan daitezkeela zehaztu du Millanek, 1515. urte ingurukoak. Rosa Aierbe ikertzaileak Gipuzkoako Artxibo Historikoan egindako eskaera batek ahalbidetu du idazkiak aurkitzea: "Notario-formulario motako idazki baten inguruan euskaraz idatzitako hitz batzuen presentziak ikertzailearen arreta piztu zuen, eta hala artxiboren esku utzi zuen ikerketa".
Dokumentua lehenengoz ikustean "frustrazio moduko bat" izan zutela azaldu du ikerketa taldeko kide Ander Ros Cubas filologoak: "ezin ziren irakurri, baina patxadaz eta elkarlanari esker azkenean lortu dugu gehien gehiena irakurtzea".Aitortu dute, testuak "zailtasun handiak" dituela: "Dokumentua notario dokumentuen babes fisikorako erabili izanak eta euskarazko esaldiak gaztelaniazko testu batek uzten dituen zirrikituen artean idatzita egoteak zailtasun handia gehitu du interpretaziorako, idatzien antzinatasunaz gain. Idazkera moldea gotiko kurtsiboa da, eta horrek zailtasuna gehitzen du, hainbat letra oso antzerakoak dira eta hortaz, zailak bereizten. Arazoak arazo "gehiena irakur eta uler" daitekeela zehaztu dute, nahiz eta oraindik testuak "ikerketa sakon bat" eskatzen duen behin betiko generoaren identifikazioa egin ahal izateko".
Aurretik ere "tradizio luzea"
Hasiera batean gutunak zirela uste zutela azaldu dute, "ez baitu poema egiturarik": "Ezezaguna den egilea damutu egin zen, zirriborro bat egin eta bigarren poema batekin hasi zela ikus daiteke". Zehaztu dute ez dela gorde hauek baino poema zaharragorik, baina horrek ez duela esan nahi idatzitako lehenak direnik: "Erraz ikus daiteke honen aurretik bazela tradizio luze bat, eta hau ez zela zerotik abiatu. Egileak orduko lirikako elementuak baliatzen ditu baina, modu nahiko inkoherentean". Euskararen ikuspuntutik "balio handia" du eta hizkuntzaren aldetik dena da interesgarria: "ikusten da hizkuntza finkatu samarra dagoela etaa hortaz bazela tradizioa euskaraz idazten".
Poemaren transkripzioa
Ene laztan gozo ederra...euskara arkaikoko maitasun poemen bi zirriborroak hemen, Gipuzkoako dialektoaren ezaugarriekin. Bukatu gabeko testua, idatzia ertzetan eta idazketa-lerroen artean dagoela:
Ene laztan gozo ederra
penaz penaçen naçu.
Orreyn culez ninduçula
Nola amora nençaçun
ori escuan ezpata?
Çeure escuoz naraçu
andicoz eta ebeticoz
Barcaçio diqueçut ezcutaria,
usatu eztet arma guiza erayten
lecobidi guiçon gaztea
Amore minez penaçen
olloa lumaz estari
ni amorez yçerdi
ene barco negarretan
çaldiac [ag]ueri leyara
Niri [j]uan çatan neure amorea
leena [on]ezquero
oy [d]aducat neure vioçean barruna.
Egun] bat/ean ni/joeala
--------------------------
Goyçean goyçic jagui ninçan, astean egun batean, astean egun batean, da asteleen goyçean neure laztan velagay au[si] çequidan arrean neurc nay eneban vian, çeonçan aldean colpe andiac jo nenguian, vioçonen erdian.
Elizara vanijoean, colpea[u] ar neçanean Velaurico jarri ninçan, alderean aurrean neure vecatuaz confesatu, eguin [n]eba[n] bequela penetençia eman çidan, vide nevan bequela.
Vitarteco em[en] ni[a]gon
Euskal nobela beltzaren astea ospatu da Baztanen hilaren 20tik 26ra. Hainbat liburu aurkezpen, solasaldi eta bestelako ekitaldiren artean, zapatu goizeko mahai-inguruak sortu du aparteko ikusmina. Izan ere, nobela beltzaren aitzakian, bestela ere kriminal bat nola eraikitzen den... [+]
Erakunde publikoen bekak eta sariak. Kritika eraikitzaile bat izeneko dokumentua plazaratu du Lanartea elkarteak. Berria-k zabaldu du laburpena, eta txostena eskuraturik, hemen duzue elkarteak erakunde publikoei egiten dien gomendio sorta.
DBH4 errepikatu zuen urtea gogoratzen du Jonek Pleibak (Susa, 2024) eleberrian. Adinkideak Durangoko institutura aldatu ziren, eta Polly auzokidearen ikasgelan geratu zen bera. Haurtzaroa Joneren baserria eta Pollyren txaleta lotzen zituen errepidean gora eta behera emana zuten... [+]
Hamahiru urte beteko dira asteartean, hilaren 14an, Jose Luis Alvarez Enparantza Txillardegi hil zela, eta hura gogoan, ekitaldi jendetsua egin dute Antiguako Gaskonia plazan. Urteroko legez, Txillardegiren senideak, lagunak eta euskaltzaleak elkartu dira bertan, Eta non du... [+]
ilbeltza-(1).jpg)
Hamaikagarrenez antolatu dute euskal nobela beltzaren astea, urtarrilaren 20tik 26ra. Ekitaldi ugari egingo dira Baztango bailarako hainbat herritan. Liburu aurkezpenak, mahai-inguruak, solasaldiak eta kultur ekitaldiak izango dira, eta ekintzetan parte hartzea doakoa izango da.
Euskal kulturako berritasunak ezagutu nahi dituenak eta egile zein argitaletxeei zuzenean erosi nahi dizkienak urtean zehar baditu hainbat azoka eta ekimen aukeran. Urte askotako tradizioa dute horietako batzuek eta berriagoak dira besteak; tematikoak dira horietako asko eta... [+]
Joan Tartas (Sohüta, 1610 - heriotza data ezezaguna) ez da gure letren historiako idazle famatuenetarik eta, hala ere, ediren dugu gauza onik “pieza mendre” honetan, zeinaren titulua, onar dezagun hasieratik, ez den segur aski mundu honetan paraturiko izenburuen... [+]
Bilboko Zirika! herri gunean eginen dute banaketa, ostiralean 19:00etan. Fanzine bidez eta sare sozialetan zabalduko dituzte partehartzaileen testuak, eta irabazlearena argitaratuko du ARGIAk.
Abenduaren 5ean ikasleei eta irakasleei zuzendutako tailer, hitzaldi eta ikuskizunak izango dira azokan. Dinamiken bidez sortzaileak ezagutu eta eurekin harremanetan jartzeko moduko aukera ere izango da. Edukiera guztia bete da jada ikasle goizerako. ARGIAk eskaintza zabala... [+]
Helduentzako zazpigarren lana argitaratu berri du Uxue Alberdik, hirugarrena ipuingintzan: Hetero (Susa, 2024). Zortzi narrazio bildu ditu liburuan, eta denen abiapuntua izan da memorian geratu eta “noizbait ere honi buruz idatzi behar dut” pentsarazi dion paisaia,... [+]
Esloveniako eskoletan izan duen arrakastari tiraka, Alberdania argitaletxeak Euskal Herriko ikastetxeetara ekarri du Joko Ona Denontzat irakurketa-lehiaketa: DBHko ikasleek “kalitate handiko liburuak” irakurriko dituzte taldeka, eta avatarra aukeratuta, horiei... [+]
Annie Ernaux (Lillebonne, Normandia, 1940) idazleak bere poetikaz eta horren funtzioaz egindako hausnarketak jasotzen dituen elkarrizketa-liburua euskarara ekarri du Leire Lakasta Mugetak (Iruñea, 2002): Idazketa labana bat da (Katakrak, 2024). Idazketaz, hautu estetiko... [+]
Susa argitaletxearekin kaleratu du Goikoetxeak liburu berria: Politeismo bastarta. Nobela gisa kalifikatu arren, kronika gozo eta bizia da, irakurlea Goikoetxearen pentsamenduetan barneratuko duena. Donostiako San Jeronimo kaleko sotoan egin du aurkezpena, hamarnaka lagunen... [+]
Abentura erraldoia. Salba dezagun kalejira haurrentzako liburua modu berezian aurkeztu du ARGIAk, Donostian. Haur eta guraso ugari bildu ziren Gorka Bereziartua eta Adur Larrearen ipuinaren bueltan, eta festarako, dantzarako, ipuinak kontatzeko eta maskarak marrazteko tartea... [+]
.jpeg)
Garazi Arrula (Tafalla, 1987) eta Iñigo Astiz (Iruñea, 1985) gonbidatu ditu Mikel Ayerbek (Azpeitia, 1980) Idazteaz beste euskal literaturari buruzko elkarrizketa-saioetako bigarrenera. Euskal ipuingintza izan da elkarrizketa saio honen gaia, eta gonbidatuen... [+]