Euskaraz idatzitako XVI. mendeko amodiozko bi poema aurkitu dituzte Gipuzkoako Artxibo Historikoan
Oñatin dagoen Gipuzkoako Probintziako Artxibo Historikoan euskaraz idatzitako maitasunezko bi olerki aurkitu dituztela jakinarazi du Gipuzkoako Foru Aldundiak. XVI. mendekoak, 1515. urte ingurukoak, direla zehaztu dute eta Euskal literaturan agertzen den idatzizko lehen poema dela adierazi dute Gipuzkoako Foru Aldunditik.
Azkoititik zetorren notario protokolo batean aurkitutako poemak direla azaldu du Harkaitz Millan Gipuzkoako Foru Aldundiko kultura diputatuak. Koldo Mitxelena kulturguneko ikerketa gelan egindako prentsaurrekoan eman dute aurkikuntzaren berri eta azaldu dutenez "zorioneko karanbola" izan da testuak gaur egun arte kontserbatu izana: "Poemak dituen dokumentua testamentu eskritura baten koardenotxoaren estalki gisa erabili zen eta horrela egun arte iristea lortu du. Idazkiak izatez ez ziren sortu kontserbatu behar zen testu batean".
Euskarazko jatorrizko poemarik zaharrenak izan daitezkeela zehaztu du Millanek, 1515. urte ingurukoak. Rosa Aierbe ikertzaileak Gipuzkoako Artxibo Historikoan egindako eskaera batek ahalbidetu du idazkiak aurkitzea: "Notario-formulario motako idazki baten inguruan euskaraz idatzitako hitz batzuen presentziak ikertzailearen arreta piztu zuen, eta hala artxiboren esku utzi zuen ikerketa".
Dokumentua lehenengoz ikustean "frustrazio moduko bat" izan zutela azaldu du ikerketa taldeko kide Ander Ros Cubas filologoak: "ezin ziren irakurri, baina patxadaz eta elkarlanari esker azkenean lortu dugu gehien gehiena irakurtzea".Aitortu dute, testuak "zailtasun handiak" dituela: "Dokumentua notario dokumentuen babes fisikorako erabili izanak eta euskarazko esaldiak gaztelaniazko testu batek uzten dituen zirrikituen artean idatzita egoteak zailtasun handia gehitu du interpretaziorako, idatzien antzinatasunaz gain. Idazkera moldea gotiko kurtsiboa da, eta horrek zailtasuna gehitzen du, hainbat letra oso antzerakoak dira eta hortaz, zailak bereizten. Arazoak arazo "gehiena irakur eta uler" daitekeela zehaztu dute, nahiz eta oraindik testuak "ikerketa sakon bat" eskatzen duen behin betiko generoaren identifikazioa egin ahal izateko".
Aurretik ere "tradizio luzea"
Hasiera batean gutunak zirela uste zutela azaldu dute, "ez baitu poema egiturarik": "Ezezaguna den egilea damutu egin zen, zirriborro bat egin eta bigarren poema batekin hasi zela ikus daiteke". Zehaztu dute ez dela gorde hauek baino poema zaharragorik, baina horrek ez duela esan nahi idatzitako lehenak direnik: "Erraz ikus daiteke honen aurretik bazela tradizio luze bat, eta hau ez zela zerotik abiatu. Egileak orduko lirikako elementuak baliatzen ditu baina, modu nahiko inkoherentean". Euskararen ikuspuntutik "balio handia" du eta hizkuntzaren aldetik dena da interesgarria: "ikusten da hizkuntza finkatu samarra dagoela etaa hortaz bazela tradizioa euskaraz idazten".
Poemaren transkripzioa
Ene laztan gozo ederra...euskara arkaikoko maitasun poemen bi zirriborroak hemen, Gipuzkoako dialektoaren ezaugarriekin. Bukatu gabeko testua, idatzia ertzetan eta idazketa-lerroen artean dagoela:
Ene laztan gozo ederra
penaz penaçen naçu.
Orreyn culez ninduçula
Nola amora nençaçun
ori escuan ezpata?
Çeure escuoz naraçu
andicoz eta ebeticoz
Barcaçio diqueçut ezcutaria,
usatu eztet arma guiza erayten
lecobidi guiçon gaztea
Amore minez penaçen
olloa lumaz estari
ni amorez yçerdi
ene barco negarretan
çaldiac [ag]ueri leyara
Niri [j]uan çatan neure amorea
leena [on]ezquero
oy [d]aducat neure vioçean barruna.
Egun] bat/ean ni/joeala
--------------------------
Goyçean goyçic jagui ninçan, astean egun batean, astean egun batean, da asteleen goyçean neure laztan velagay au[si] çequidan arrean neurc nay eneban vian, çeonçan aldean colpe andiac jo nenguian, vioçonen erdian.
Elizara vanijoean, colpea[u] ar neçanean Velaurico jarri ninçan, alderean aurrean neure vecatuaz confesatu, eguin [n]eba[n] bequela penetençia eman çidan, vide nevan bequela.
Vitarteco em[en] ni[a]gon
Bilboko Zirika! herri gunean eginen dute banaketa, ostiralean 19:00etan. Fanzine bidez eta sare sozialetan zabalduko dituzte partehartzaileen testuak, eta irabazlearena argitaratuko du ARGIAk.
Abenduaren 5ean ikasleei eta irakasleei zuzendutako tailer, hitzaldi eta ikuskizunak izango dira azokan. Dinamiken bidez sortzaileak ezagutu eta eurekin harremanetan jartzeko moduko aukera ere izango da. Edukiera guztia bete da jada ikasle goizerako. ARGIAk eskaintza zabala... [+]
Helduentzako zazpigarren lana argitaratu berri du Uxue Alberdik, hirugarrena ipuingintzan: Hetero (Susa, 2024). Zortzi narrazio bildu ditu liburuan, eta denen abiapuntua izan da memorian geratu eta “noizbait ere honi buruz idatzi behar dut” pentsarazi dion paisaia,... [+]
Esloveniako eskoletan izan duen arrakastari tiraka, Alberdania argitaletxeak Euskal Herriko ikastetxeetara ekarri du Joko Ona Denontzat irakurketa-lehiaketa: DBHko ikasleek “kalitate handiko liburuak” irakurriko dituzte taldeka, eta avatarra aukeratuta, horiei... [+]
Annie Ernaux (Lillebonne, Normandia, 1940) idazleak bere poetikaz eta horren funtzioaz egindako hausnarketak jasotzen dituen elkarrizketa-liburua euskarara ekarri du Leire Lakasta Mugetak (Iruñea, 2002): Idazketa labana bat da (Katakrak, 2024). Idazketaz, hautu estetiko... [+]
Susa argitaletxearekin kaleratu du Goikoetxeak liburu berria: Politeismo bastarta. Nobela gisa kalifikatu arren, kronika gozo eta bizia da, irakurlea Goikoetxearen pentsamenduetan barneratuko duena. Donostiako San Jeronimo kaleko sotoan egin du aurkezpena, hamarnaka lagunen... [+]
Abentura erraldoia. Salba dezagun kalejira haurrentzako liburua modu berezian aurkeztu du ARGIAk, Donostian. Haur eta guraso ugari bildu ziren Gorka Bereziartua eta Adur Larrearen ipuinaren bueltan, eta festarako, dantzarako, ipuinak kontatzeko eta maskarak marrazteko tartea... [+]
.jpeg)
Garazi Arrula (Tafalla, 1987) eta Iñigo Astiz (Iruñea, 1985) gonbidatu ditu Mikel Ayerbek (Azpeitia, 1980) Idazteaz beste euskal literaturari buruzko elkarrizketa-saioetako bigarrenera. Euskal ipuingintza izan da elkarrizketa saio honen gaia, eta gonbidatuen... [+]
Batxilergoan tutore izan nuenetik ia 10 urte pasa direla elkartu naiz Uxue Juarezekin Ur Mara museoko Toureau etxolan (Alkiza), pagoez eta Koldobika Jauregiren eskulturez inguraturik. Autoritate segitzen du izaten niretzat Uxuek, baina beste zentzu batean orain. Aurpegian... [+]
Bankan bizi den Literatura irakasle, ikerlari eta idazlea da. Irailaren hondarrean Itsasun egin zen Irailekoak poesia jaialdiaren baitan Ipar Euskal Herriko Poesiaz eman zuen hitzaldia. Besteak beste, bertan errandakoak hona ekarri nahian hasi gara harekin solasean.
Donostiako Gros auzoko erraldoi eta buruhandien konpartsak giroturiko kalejira eta dantza izango ditu lagun, ostiral honetan ARGIAk antolatu duen liburu aurkezpenak: Abentura erraldoia. Salba dezagun kalejira aurkeztuko dute Gorka Bereziartua eta Adur Larrea egileek.
Kasu Hegoaldeko begirada horri. Lehen-lehenik desmitifikatu larre berde, etxe zuri eta teila gorrien lur ederrekiko miresmen itsua, halako maitasun inkondizionala, hizkerari eta ustezko bizitzeko manerari loturiko fetitxismoa. Utz, Ruper Ordorikari sarri entzun gisan,... [+]
Mintza gaitezen klarki, itzulingururik gabe, esan beharrekoak esateko gerotik gerora ibili gabetanik: jolas hau, euskaraz letrak juntatzean datzana, Axularrek pasatu zuen. Kasik jolasa asmatu bezain laster gainera, halako moldez non Gero-ren orrialde gehienetan ematen baitu... [+]
Euskarazko Literatura Itzulpena, Saiakera Euskaraz eta Gaztelaniazko Literatura kategorietako irabazleen berri eman dute Donostiako San Telmo Museoan egin den aurkezpenean. Saiakera Gaztelaniaz saria ez ematea erabaki du epaimahaiak.