Ainara Santamaria Barinagarrementeria EHUko ikertzaileak alor horri dagozkion ikerketaren emaitzak azaldu zituen. Gipuzkoako euskalgintzaren herri mugimenduak eta ekimenak aztertuz osatu da ikerketa. Ekimenen behaketa zuzena eginaz eta mugimenduetako kideak elkarrizketatuz, batipat. Euskalgintzako eragileek testuinguruaren aldakortasuna azpimarratu dute ikerketan. Mapa linguistikoa aldatu egin da azken urteetan: bi koloretako paletatik (euskara-gaztelera/frantsesa) paleta koloreanitzera igaro gara. Donostia edo Oreretan esaterako, euskararen ezagutzan belaunaldien artean dagoen haustura nabarmendu zuen. Frankismo ostean luze iraun zuen euskararen inguruko polarizazioa ere nabarmen desaktibatu da euskaltzaleen arabera, nazio-gatazkaren bilakaerarekin zerikusia izan dezakeena. Euskararen aldeko lana gatazkarekin erlazionatzen jarraitzen da, ordea, mugatzaile bezala bizi da askotan, eta kontraesanak itogarriak suertatzen dira batzuetan. Instituzioei dagokionez, testuinguru linguistiko berriak ez du ekarri aldaketa esanguratsurik hizkuntz politiketan: konpromiso eza nagusi izaten jarraitzen du. Orokorra omen da euskara erdigunean jarriko duen estrategia eta aniztasunari helduko dion ziklo berri baten beharra, larritasunez bizi den beharra.

Aldaketa soziodemografikoei lotuta, migratzaile askorentzako lingua franca gaztelania izatea erronka handi bezala bizi du euskalgintzak, Santamariaren esanetan. Euskara ikastea ez da guztientzako behar bat gure artean bizitzeko, premiazkoagoak zaizkien beste behar batzuk asetzea lehenesten dute ondorioz. Batzuetan sentsibilitaterik eza salatzen da, baina badago ere euskarari “errespetua eta garrantzia” aitortzen dion asko. Gainera, migratutako pertsona asko gutxiagotutako hizkuntzen hiztunak dira, eta horrek enpatiak eta konplizitateak eraikitzeko aukerak ematen ditu. Begirada, migratzaile berrietankokatzea, ordea, jendartearen gutxiengoari begiratzea da,. Ez baita kontuan hartzen euskara dakitenen artean erabilerak ez duela gora egin, edota oraindik jende andana dagoela guztiz euskaldundu gabea.

Euskalgintza zertan dago praktikan? Bota zuen galdera Santamariak. Euskara inklusiorako bide gisa kokatu nahian. Espazio eta harreman eleanitzetan euskararen lehentasun sinbolikoa bermatzeko teknikak garatzen. Agurrak euskaraz egin daitezela, esaterako. Horrez gain, espazio publikoan euskarak etengabeko galtzaile izaten jarraitu ez dezan teknikak eta egiteko moduak lantzen, besteak beste: xuxurlatzea, laburpenak edo itzulpengintza zerbitzua.

Euskalgintzaren herri mugimenduetan eztabaida asko eta iritzi oso ezberdinak sortzen dituen gaia nabarmendu zuen Santamariak amaiera aldera: Euskarak baldintza izan behar du, edo ez?

Arrasatetik begirada

Arrasate Euskaldundu Dezagun (AED) elkarteko teknikari Itxaro Artola Lizarralde aritu zen ostean euskararen erronkez. Arrasateko talaiatik hitz egin zuen Artolak, eta herri horretako mapa linguistikoa azalduz ekin zion mintzaldiari. 2015-2019 urte arteko biztanleriaren bilakaeran zentratu zen. Urtearen arabera biztanleria orokorraren kopuruak gora eta behera egin duen artean, migratzaileen kopuruak hazkunde etengabea izan duela azpimarratu zuen. Egun, herritarren %7a da migratzailea.

Irudikatutako mapak arriskuak eta aukerak dakartzala esan zuen Artolak. Arriskuen artean, ezagutzak behera egitekoa eskasa omen da Arrasaten, hezkuntza sisteman D eredua baita bakarra. Kezka handiagoa agertu zuen gaztelera lingua francatzat dutenen herritarren kopurua handitzeaz. Ahulezi esanguratsuenen artean, euskararekiko oraindik ere agertzen diren zenbait erresistentzia, diglosia egoera, eta gaztelera-euskara harremana klabe dikotomikoetan mantentzea aipatu zituen. Aukeren artean, aliatu berriak topatzeko egokiera, bereziki hizkuntz gutxiagotutako hiztunen artean, eta herri mugimenduen agendan euskarak egoten jarraitzen duela.

Euskara eta euskaldunak maite zituen atzerriko hizkuntzalari ospetsu batek behin esan zuena gogoratu zuen Artolak: Euskalgintza “txori burua duen elefante” bat begitantzen zitzaiola. Gaitasun mobilizatzaile handikoa, baina pentsatzen gutxi jartzen dena. Horren aurrean, estrategiak berritzeko abagunean gaudela defendatu zuen AEDko kideak, eta hori egiteko deslotu beharreko zenbait korapilo bota zituen galdera formatuan. Baga: euskalgintza, zer da hori? Biga: eragile, erreztaile... zer izan behar dute erakunde publikoek? (“Lehendabizikoz ‘Euskalgintza instituzionala’ entzun nuenean, hotzikara batek hartu ninduen” esan zuen). Higa: non jarri behar dute fokua xede taldeek? Helburuak, bakarra edo hamaika? Laga: Herrigintza moduan urrats berri bat emateko garaia al da?