Euskal Herria banana errepublika
Sekula bananarik jan ez duten bi lagun ezagutzen ditut; nerau bat. Bananazalea da, ordea, jendea. Afrika eta Asia aldean sortutako landare generoa da banana (Musa x paradisiaca), baina gaur egun Ameriketan ere asko egiten da. Ekoizlerik handiena India da, eta esportatzaile nagusia Ekuador. Banana janzalea da jendea hemen, Espainiako batezbestekoa urtean hamahiru kilo da biztanleko; Frantziakoa zortzi kilo inguru, eta Europakoa tartekoa, hamar bat kilo urteko.
Laster geurean are gehiago jango dela iruditzen zait. Elgoibarren Gabon zaharreko azoka urteko azken larunbatean izaten da, eta igaro berria den azkenekoan, Bizkaian ekoitzitako bananak azaldu dira.
Klimaren aiekatik iker-mikertuta, Bizkaia da Euskal Herriko lurralderik tropikalena; ekialdean baino euri gutxixeago egiten du baina tenperatura epelagoa du. Eta Bizkaian aparteko tokiak badira, paradisuak; gu animaliontzako bainoago landareentzako: Armintza, Plentzia, Bakio, Bedaroa, Natxitua eta abar luze bat. Abar luze horretakoa da Ispasterko Kurtziaga-Arropain. Hantxe dago Iparragirre baserria, eta bertan, Iparragirreko Ortua izenarekin barazki eta fruituak ekoizten ditu Igor Lete Urriolabeitiak. Urteak dira bateko eta besteko azokatan ikusten dudala bere ekoizpen gero eta zabalagoa. Urteak dira eta, nire memoria kaxkarrari esker, ez dut gogoan zein herritakoan, baina uste dut Urretxu-Zumarragako Santaluzietakoan zela: zuhaitz tomate landare bat erosi nion. Gaizki esanda “tamarilo” ere esaten zaio Solanum betaceum landareari. Sekula ikusi gabea nuen Euskal Herrian eta bera saltokian eskeinka. Ez zidan berehalakoan landarea eman; ea non bizi beharko ote zuen-eta hasi zitzaidan galdezka, eta gure etxean itsasoaren eragin zuzen xamarra izango zuela argitu nion arte ez zidan eman. Gaur ederki asko bizi da gure atari aurrean eta erruz ematen ditu tomate bereziak.
Eskerrik asko, Igor. Aukera duzunean zalantzarik ez izan bere salgunea ikustera joateko. Ikusgarria da eskaintzen duen barazki eta fruitu aukera. Asko lehen aldiz ikusiko dituzu, Euskal Herrian ekoitziak behintzat: litxia (Litchi chinensis), guaiaba (Psidium guajava), marakuia (Passiflora edulis), luloa edo naranjila (Solanum quitoense) eta abar. Berak aspaldi jarritako beste batzuk orain ohikoak dira gure lurretan: ahuakateondoa (Persea americana), fisalisa (Physalis peruviana) eta abar. Ikusgarria da baita ere nola aurkezten duen salgaien aukera: koloreka, marrazkiak, ikurrinak, banderak, lauburuak eta abar eginez. Era ekologikoan ekoizten du nekazari aurreratu honek; garbi dauka kalitatea non dagoen baina baita osasuna ere, eta hori eskaintzen digu bezerooi.
Igorrenak ziren Elgoibarko azokan saltzera azaldutako Euskal Herriko lehen banana haiek. Eta Igorrek hor jarraituko du gu denoi bidea garbitzen eta etorkizunean gure baratze, soro eta frutarboladi izango direnei buruzko ametsak eraikitzen, errelitatetik. Adibidez, nik uste dut txokoren batean landatuta izango dituela dagoeneko pitaia (Stenocereus spp.) aleren batzuk. Datozen urteetarako ikuskizun!
Urte berriaren hasieran asmo berritu egiten gara dirudienez, eta egin beharreko zereginen zerrendak egiten ditugu gutako batzuk. Egiteko horien artean irakurtzeko ditudan liburuen zerrenda izaten da bat, gero eta zerrenda gizenagoa. Zuetako ez gutxik zer irakurtzen dudan galdetu... [+]
Nekazaritzan trebatzeko eta proiektu propioak abiatu aurretik ekoizpenean eta merkaturatzean norbere burua probatzeko, abian dira gurean nekazaritzako hainbat test gune. Araban, 2023an abiatu zuten Aleko nekazaritzako test gunea, baina, antzeko egitasmo gehienekin alderatuta,... [+]
Arboletako hostoak eroriak dira eta basoko lurra estalia dute. Lurraren eta hosto gorrituen artean, alabaina, sortzen da geruza fin bat, arreta gutxi jasotzen duena, baina espezie askoren biziraupenerako garrantzi handia izan dezakeena. Hezetasuna mantentzen du, zomorroak... [+]
Lursailaren jabeak hitzarmena sinatu du Lurgaia Fundazioarekin eta Sagarrak talde ekologistak deialdia zabaldu du landaketara batzeko. Zaraobe Institutuko ikasleak asteartean aritu ziren zuhaitzak landatzen.
Itsason (Gipuzkoa) elkarren ondoan dauden bi baserri dira Urteaga eta Urkulegi, duela zenbait urte elkartu eta proiektu bateratua martxan jarri zutenak. “Bi baserriak elkartu eta ekoizpen proiektua abiatu genuen, eta 2011tik dedikazio osoarekin ari naiz honetan”,... [+]
Sudurrak egia dio. Zaila da sudurra engainatzea. Usaimena saihestea ezinezkoa da. Sudurretik garunerako lotura bidearen ikerketa zirraragarria, liluragarria, zoragarria da makina bat ikerlarirentzat. Usainaren eta memoriaren arteko zubia azkarrena ez bada, bizkorrenetakoa bai... [+]
Duela 180 milioi urte Pangea kontinentea zatitu zenerako ikasia zuen aingirak Thetis itsasoa zeharkatzen. Ordudanik kontinenteak mugituz joan dira, eta aingira espezieak ezberdinduz. Jatorrizko arbaso beretik bereizi diren 20 aingira espezieen artean, gurea da, ibai-aingira edo... [+]
Oporlekuekin soilik lotuko dituzte askok Balear Uharteak, baina agroekologiaren eta kontsumoaren bueltan mugimendu bizia dute Mallorca irlan: Associació de Varietats Locals de Mallorca (tokiko hazi barietateen elkartea) da horren adibide. Abenduaren hasieran, elkarte... [+]
Muturreko lehorte eta euriteak normaltasun berria bilakatu zaizkigu. Areagotzen dituzten kalte ekonomiko eta ekosistemikoen artean, laborantzak pairaturikoak ez dira txikienak. Bereziki, lehorte garaietan zaluegi idortzen diren edota eurite handietan ur guzia xurgatu ezin duten... [+]
Kolore morez margotu dut urteko lehen hilabetea, sormena, irudimena, jakintza eta espiritualitatearen kolorez.
Lagun txiletar batek bere herriko istorio bat kontatu dit, eta ahoa bete inplante utzi nau. Han “quintral” esaten dioten landare batena da, Tristerix corimbosus. Txile eta Argentina hegoaldeko baso epeletan bizi da, eta gure lurralde epeletan hazten den mihuraren... [+]
Urteak daramatza martxan Ipar Euskal Herrian Trebatu elkarteak, laborantzan proiektua abiatu nahi duten pertsonek aurrez trebatzeko aukera izan dezaten. Ipar Euskal Herriko proiektua eredutzat hartuta eta ideia berari tiraka, Gipuzkoan ere izen bereko elkartea sortu dute aurten... [+]
Koloretsuak, distiratsuak, forma xelebre bezain ederrekoak diren heinean, nudibrankioek beste planeta batetik iritsitako izakiak dirudite. Itsas hondoko izaki biluzi hauek 1980ko hamarkadako gandorretako kolore biziak eta Parisko joskintzako izen handien moda arkitektonikoa... [+]
-(1).jpg)
The Guardian egunkariak Épernayn (Frantzia) txanpain-industrian aritzen diren migratzaileen egoera aztertu du. Ikerketak agerian utzi ditu luxuzko xanpaina-marken mahastietan lan egiten dutenen baldintza prekarioak eta legez kanpokoak.
Laster urte guztian izango ditugu malko ilar goxoak (Pisum sativum). Oraindik, ordea, negua eta udaberria dira, ia erabat ilar freskoak jateko sasoia; udaberrian jango ditugun azken ilarrak ereiteko garaia orain hasten da. Eta oraintxe jango ditugu urria aldera erein zirenak.